«در مصرف آب صرفه جویی کنیم» بارها و بارها این جمله را شنیده‌ایم، در میان همه‌ی راهکارهایی که همیشه در رسانه‌ها به آن اشاره شده، جای خالی آلودگی نوری به شدت احساس می‌شود.
زمان زیادی از جدی شدن بحران آب در کشورمان نمی‌گذرد. بسیاری از ما دشت‌های سبز و خرم و رودخانه‌های خروشان را به خاطر داریم، همچنین بارش باران و برف شدید که در بهار و پاییز و زمستان و گاهی در تابستان شهرهای کشورمان را نونوار می‌کرد؛ اما تغییرات آب و هوایی و گرمایش جهانی، کشورهای بسیاری از جمله ایران را نیز تحت تأثیر خود قرار داده و شاید فرزندان ما به مناطق مرکزی و جنوبی ایران به چشم یک کویر پهناور نگاه کنند. یکی از ده‌ها عاملی که باعث این تغییرات اقلیمی در ایران و حتی جهان شده، دغدغه‌ی همیشگی منجمان است، آلودگی نوری! اما چطور؟ آلودگی نوری (Light pollution) نوعی آلودگی است که به روشن شدن بیش از حد یک محیط -پارک‌ها، معابر، جاده‌ها- براثر نورهای مصنوعی گفته می‌شود.
آلودگی نوری باعث کم فروغ دیده شدن ستارگان و اجرام آسمانی در آسمان شب می‌شود و مانند تمام انواع دیگر آلودگی، به محیط زیست نیز آسیب می‌رساند. این آسیب در درجه اول باعث انحراف مسیر پرندگان در حال کوچ و یا تغییر سیکل فتوسنتز درختان می‌گردد؛ اما آنچه در این متن بیش از همه خودنمایی می‌کند میزان مصرف انرژی است. در نگاه اول روشن‌تر بودن معابر شاید بسیار جذاب باشد. دیده شدن نور چراغ‌ها از فواصل بسیار دور و یا از ارتفاعات پیرامون شهرها ممکن است چشم نواز به نظر برسد و حتی نمادی از پیشرفت باشد.
این اشتباه جنایت بشریت در حق محیط زیست است! با نگاهی به تصاویر ۳ و ۴ می‌بینیم که استفاده از پوشش نامناسب بر روی چراغ‌های معابر باعث هدر رفتن نور چراغ‌ها می‌گردد. چراغ‌هایی که فاقد پوشش مناسب هستند در عمل نیمی از نور را به آسمان می‌فرستند؛ بدون هیچ‌گونه فایده‌ای. بخشی از باقیمانده‌ی نور در برخورد با ستون چراغ ایجاد سایه می‌کند و چیزی حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد نور نیز به این شکل تلف می‌شود. در نتیجه از ٪۱۰۰ نور تنها ۴۰ درصد مورد استفاده قرار می‌گیرد. پس برای روشن کردن معابر و پارک‌ها به اندازه‌ی مطلوب، تعداد چراغ‌ها به بیش از دو برابر افزایش می‌یابد و متعاقباً مصرف انرژی برق نیز به همین مقدار.
نمونه‌ای از چراغ‌های نامناسب که منجر به نورپردازی نامناسب می‌گردند
چیزی که این بحران را دوچندان می‌کند استفاده‌ی برخی افراد از نورپردازی برای جذاب نشان دادن ساختمان است. پس فعالیت توربین‌های سدها بیشتر می‌شود؛ چرا که برای تأمین این میزان انرژی باید بیش از پیش از ذخایر آب پشت سدها بهره ببرند و حجم آب ذخیره شده کاهش می‌یابد. استفاده از چراغ خواب نمونه‌ای از عدم استفاده از مهندسی نور در محیط زندگی است. در مادی‌ترین نگاه، استفاده از یک کاسه چراغ به کاهش هزینه‌ی برق منجر می‌شود و این حداقل فایده‌ی آن است. در نگاه گسترده درمی‌یابیم که یک تغییر ساده در محیط زندگی ما، می‌تواند تأثیری بسیار عمیق بر سلامت، محیط زیست و حتی آینده‌ی فرزندانمان داشته باشد. پس بیایید با کاهش آلودگی نوری در حفظ ذخایر آب ایران و جهان کوشا باشیم و این فرهنگ را در شهرها و روستاهای محل زندگی خود گسترش دهیم.
این مطلب اولین بار در ماهنامه ساروس به قلم رضا ماه منظر منتشر شده است.
