همچون ورزشکاران غیر دیابتی، بهترین برنامه غذایی افراد دیابتی نیز با توجه به سن، جنس و نوع ورزشی که ورزشکار انتخاب کرده تنظیم می‌شود. کنترل قندخون ورزشکار مبتلا به دیابت اهمیت ویژه‌ای دارد. قندخون یک دیابتی ورزشکار قبل و بعد از ورزش باید اندازه‌گیری و اقدامات لازم برای کنترل آن انجام شود. با توجه به این که گروه کربوهیدراتها (مواد نشاسته‌ای و قندی) منبع اصلی تأمین انرژی در بدن به ویژه هنگام ورزش هستند، لذا توجه به وضعیت ورزشکاران مبتلا به دیابت و تأمین انرژی مورد نیاز ایشان هنگام ورزش، امری ضروری است. از آنجا که جذب سلولی گلوکز افراد دیابتی ورزشکار ممکن است تا ساعت‌ها بعد از ورزش نیز ادامه داشته باشد لازم است ساعت‌ها بعد از ورزش نیز قندخون وی اندازه‌گیری شود.
در مبتلایان به هر دو نوع دیابت (نوع ۱ و ۲)، فعالیت ورزشی سبب:
- بهبود کنترل قندخون
- افزایش حساسیت به انسولین
- کاهش خطر بیماری‌های قلبی- عروقی می‌شود.
در افراد دیابتی که ورزش می‌کنند پزشک بر اساس نوع، شدت و مدت ورزش، مقدار انسولین و داروهای خوراکی را تنظیم می‌کند.
عوامل تأثیرگذار ورزش در دیابت نوع ۱:
- مدت و شدت ورزش
- میزان قند خون قبل از ورزش
- نوع و مقدار انسولین قبل از ورزش
- فاصله تزریق انسولین تا ورزش
- محل تزریق انسولین و زمان صرف غذای قبلی
اصول تغذیه در ورزشکاران مبتلا به دیابت نوع ۱ مشابه سایر ورزشکاران است. برنامه غذایی تمرینی برای این افراد غنی از کربوهیدارت با نمایه گلیسمی پایین و غذای کم چرب است.
- خوراکی‌های دیر جذب مثل نان‌های سبوس‌دار، سبزیجات، حبوبات، شیر و ماست، نمایه گلیسمی پایین دارند.
- خوراکی‌های زود جذب مثل عسل، نان باگت و انگور، نمایه گلیسمی بالا دارند.
بنابراین، توصیه ما به ورزشکاران دیابتی، مصرف کربوهیدراتهای با سرعت جذب کندتر مثل حبوبات، سبزیجات و … است. برای کنترل قندخون و عملکرد ورزشکاران دیابتی لازم است برنامه غذایی تنظیم شود و رعایت اصل تنوع در این برنامه نیز ضروری است.
در برنامه غذایی ورزشکاران مبتلا به دیابت همچون افراد غیر دیابتی، باید ۲۰ درصد انرژی مورد نیاز روزانه از پروتئین‌ها (گوشت قرمز، مرغ، ماهی، سفیده تخم مرغ و،)… ۳۰ درصد از کربوهیدراتها (مواد نشاسته‌ای و قندی،) ۳۰ درصد از چربی‌ها (روغن‌های مایع و گیاهی مثل کانولا، زیتون) و ۲۰ درصد باقیمانده برحسب شدت و طول مدت ورزش نیز از کربوهیداتها تأمین شود.
- در صورت داشتن برنامه غذایی متعادل و تنوع غذایی، نیازی به دریافت مولتی ویتامین و مکمل نمی‌باشد.
- نیاز پروتئین در ورزشکاران کمی بیشتر از افراد عادی است.
ورزشکاران مبتلا به دیابت نوع ۱
تنظیم گروه‌های اصلی غذا و زمان غذا با ورزش، امری مهم است. از سوی دیگر، تنظیم مقدار و زمان تزریق انسولین با توجه به زمان اوج اثر انسولین نیز باید در نظر گرفته شود. به این ترتیب است که قندخون ورزشکار قابل کنترل خواهد بود و از نوسانات آن (افزایش یا کاهش قندخون) جلوگیری می‌شود. یک ورزشکار دیابتی باید بداند لازم است میزان انسولین، مقدار غذا و فعالیت ورزشی وی با هم تنظیم گردد. تنظیم برنامه غذایی با میزان انسولین در ورزشکارانی که گاهی ورزش می‌کنند نسبت به کسانی که منظم ورزش می‌کنند متفاوت است و معمولاً کسانی که منظم ورزش نمی‌کنند نیاز بیشتری به تنظیم مقدار انسولین دارند. افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ بلافاصله بعد از تشخیص قادر به انجام ورزش نیستند! لازم است ایشان تا زمان تنظیم مقدار انسولین، از تمرین و مسابقات خودداری کنند!
شدت ورزش و نیاز به کربوهیدرات
– همانطور که گفته شد دریافت کربوهیدرات توصیه شده در ورزشکاران دیابتی مشابه ورزشکاران غیر دیابتی است.
– فعالیت‌های ورزشی شدید و کوتاه مدت و یا تمرین‌های سبک. میزان کربوهیدرات توصیه شده به افراد دیابتی در چنین ورزشهایی همچون افراد غیر دیابتی است و با توجه به میزان قندخون قبل از ورزش و همچنین بعد از آن تدابیر لازم انجام می‌شود. مثل اتومبیلرانی، شنای کمتر از ۱۵۰۰ متر، وزنه‌برداری (فعالیت شدید ناگهانی).
– فعالیت‌های ورزشی با شدت متوسط و کوتاه مدت (۱۵ تا ۳۰ دقیقه).
– قبل از ورزش. برای انجام این قبیل فعالیت‌ها، ۱ تا ۳ ساعت قبل از ورزش یک وعده غذایی حاوی کربوهیدرات با نمایه گلیسمی پایین (دیر جذب) مصرف شود. اگر اوج اثر انسولین حین ورزش باشد برای حفظ قندخون باید ۱۰ تا ۱۵ گرم (یک واحد) کربوهیدرات اضافی ۲۰ تا ۳۰ دقیقه قبل از ورزش مصرف شود.
– بعد از ورزش. برای حفظ قندخون در حال نرمال و بازسازی، ۱۵ تا ۳۰ گرم (۱ تا ۲ واحد) کربوهیدرات بعد از ورزش مصرف شود.
– فعالیت‌های ورزشی متوسط تا شدید و طولانی مدت (بالای ۳۰ دقیقه.) در چنین فعالیت‌هایی، به ازای هر ۲۰ دقیقه ورزش ۱ تا ۳ ساعت قبل از ورزش وعده غذایی حاوی ۱۵ گرم کربوهیدرات (یک واحد) با نمایه گلیسمی متوسط تا بالا و درست قبل از ورزش (آغاز مسابقه) یک واحد کربوهیدرات با نمایه گلیسمی بالا میل شود. در طول مسابقات طولانی نیز برای جلوگیری از افت قندخون و حفظ عملکرد ورزشی، هر ۶۰ تا ۹۰ دقیقه کربوهیدرات مصرف شود. در طول ورزش به میزان ۵ تا ۷ درصد نوشیدنی‌های مصرفی باید حاوی کربوهیدرات باشد.
برنامه غذایی ورزشکاران دیابتی نوع ۲
توصیه می‌شود برنامه ورزشکاران دیابتی نوع،۲ حاوی کربوهیدرات با نمایه گلیسمی پایین تا متوسط و غذای کم چرب باشد. پس از هر ساعت تمرین ورزشی، مصرف میان وعده کربوهیدرات دار با نمایه گلیسمی بالا به بازسازی ذخایر گلیکوژن کمک می‌کند. به هر ترتیب در دیابت نوع ۲ نیز ورزش تأثیر زیادی در مصرف کالری روزانه، کاهش وزن و تنظیم قندخون دارد. کاهش کالری روزانه و کاهش وزن ناشی از آن در افراد دیابتی نوع ۲ تأثیر فراوانی در پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی دارد.
این مطلب اولین بار در فصلنامه پیام دیابت به قلم مریم رجب منتشر شده است.
