حالا دیگر مدت‌ها از جنگ گذشته بود، دنیا در آرامشی نسبی به سر می‌برد، زمان آن رسیده بود که سینما و تکنولوژی آن به‌تدریج پیشرفت کنند و به کمک کارگردان‌ها بیایند؛ در آمریکا اسکورسیزی و اسپیلبرگ، در اروپا برگمان و تارکوفسکی و در کانادا کراننبرگ. همه‌ی کارگردان‌های جوان دهه‌های پیشین حالا به‌خوبی دنیای ذهنی خود را می‌شناختند و آمده بودند که سینما را متحول کنند و صفحه‌ای جدید بر کتاب تاریخ آن بیافزایند.
در ادامه نگاهی می‌اندازیم به ۲۰ فیلم برتر نهمین دهه‌ی قرن بیستم میلادی.
۱. گاو خشمگین (Raging bull)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۸۰
- کارگردان: مارتین اسکورسیزی
- بازیگران: رابرت دنیرو، جو پشی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۳ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۹ از ۱۰۰
فیلم‌نامه‌ی گاو خشمگین را پل شریدر و مادریک مارتین براساس کتاب گاو خشمگین: داستان من از جیک لاموتا، مشت‌زن معروف آمریکایی که فیلم براساس داستان زندگی او ساخته شده‌است، نوشته‌اند. گاو خشمگین در مجموع هشت نامزدی اسکار به‌دست آورد و در دو زمینه‌ی بهترین بازیگر نقش اصلی مرد و بهترین تدوین توانست اسکار را به خانه ببرد.
گاو خشمگین نه‌تنها به‌تنهایی فیلم شاخصی است، بلکه در کارنامه‌ی اسکورسیزی هم فیلمی مهم محسوب می‌شود، چرا که اسکورسیزی پس از شکست سختی که به‌دنبال ناموفقیت فیلم نیویورک، نیویورک (New York, New York) خورد، با ساخت این فیلم دوباره احیا شد.
۲. بلید رانر (Blade Runner)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۸۲
- کارگردان: ریدلی اسکات
- بازیگران: هریسون فورد، روتخر هاور
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۰ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۴ از ۱۰۰
اسکات در بلید رانر داستان پادآرمان‌شهری را در سال ۲۰۱۹ روایت می‌کند که توسط آدم مصنوعی‌ها مورد حمله قرار گرفته است و کارآگاهی به‌نام دکارد مامور می‌شود تا آن‌ها را پیدا کند و از بین ببرد. در مجموع اما بلید رانر فیلمی است سرشار از زیرمتن. فیلم سوالاتی من باب اصل وجودی، آزادی، صلح و… مطرح می‌کند و از این بابت خودش را در کنار فیلم‌هایی مانند ۲۰۰۱: یک ادیسه‌ی فضایی (۲۰۰۱: A Space Odyssey)، سولاریس (Solaris) و… قرار می‌دهد.
فیلم‌نامه‌ای که فنچر و فیلیپ کی. دیک نوشته‌اند، برداشتی آزاد است از رمان آیا آدم مصنوعی‌ها خواب گوسفند برقی می‌بینند؟ از فیلیپ کی. دیک. فیلم‌برداری فیلم را جردن کروننوت برعهده داشته است و موسیقی آن را ونگلیس ساخته است.
۳. نوستالژیا (Nostalghia)
- محصول: شوروی و ایتالیا/ ۱۹۸۳
- کارگردان: آندری تارکوفسکی
- بازیگران: اولگ یانکوفسکی، ارلاند یوسفسن
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۷ از ۱۰۰
نخستین فیلمی که تارکوفسکی به‌طور کامل بیرون از سرزمین مادری خود ساخت داستان تبعید مردی روس است که برای تحقیق درباره‌ی زندگی یک آهنگساز روسی در قرن هفدهم به ایتالیا می‌رود. فیلم‌نامه‌ی فیلم را تونینو گوئرا و آندری تارکوفسکی نوشته‌اند و تصویربرداری آن را جوزپه لانچی انجام داده است. فیلم توانست سه جایزه‌ی کلیسای جهانی، بهترین کارگردانی و فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم را از جشنواره‌ی کن ۱۹۸۳ دریافت کند.
۴. آشپز، دزد، همسرش و عاشقش (The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۸۹
- کارگردان: پیتر گرینوی
- بازیگران: مایکل گمبون، هلن میرن
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۵ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۶۲ از ۱۰۰
در خلاصه داستان فیلم آمده است، آلبرت اسپیکا که خلافکاری خشن و بی‌فکر است شب‌ها به همراه دوستان تبهکارش در رستورانی که خودش صاحب آن است جمع می‌شود و رفتار زمخت او باعث درگیری‌های متعدد با کارکنان و مشتری‌های رستوران می‌شود و… . فیلم در آمریکای شمالی توانست به فروش ۷٫۷ میلیون دلاری دست پیدا کند و همچنین نظر مثبت منتقدان را به جهت سبک خشن و بی‌تعارف‌اش، به خود جلب کند. موسیقی آن را مایکل نایمن ساخته است و تصویربرداری آن را ساشا ویرنی برعهده داشته است.
۵. مخمل آبی (Blue Velvet)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۸۶
- کارگردان: دیوید لینچ
- بازیگران: کایل مک‌لاکلن، ایزابلا روسلینی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۳ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۷۶ از ۱۰۰
مخمل آبی چهارمین فیلم کارنامه‌ی دیوید لینچ است، کارنامه‌ای که شاید بتوان آن را سوررئالیست‌ترین کارنامه‌ی فیلم‌سازی تاریخ سینما دانست. در مخمل آبی لینچ داستان جفری، پسری جوان، را روایت می‌کند که در زمینی یک گوش بریده پیدا می‌کند و وارد ماجراهایی عجیب می‌شود. مخمل آبی توانست لینچ را برای دومین مرتبه نامزد اسکار بهترین کارگردانی کند. موسیقی فیلم را آنجلو بادالامنتی ساخته است و تصویربرداری آن را فردریک المز انجام داده است.
۶. کار درست را بکن (Do the Right Thing)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۸۹
- کارگردان: اسپایک لی
- بازیگران: اسپایک لی، استیو پارک
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۳ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۳ از ۱۰۰
کار درست را بکن سومین فیلم کارنامه‌ی اسپایک لی است. کارنامه‌ای که صراحتا هدف اصلی‌اش مقابله با نژادپرستی است و گاهی حتی برای مقابله با آن خودش تبدیل به یک نژادپرست می‌شود. کار درست را بکن توانست در دو رشته‌ی بهترین بازیگر نقش مکمل مرد و بهترین فیلم‌نامه‌ی غیراقتباسی نامزد اسکار شود و سه جایزه‌ی بهترین فیلم، بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را از حلقه‌ی منتقدان فیلم شیکاگو و لس‌آنجلس دریافت نماید. موسیقی فیلم را بیل لی ساخته است و تصویربرداری آن را ارنست دیکرسون انجام داده است. فیلم در گیشه هم موفق بود و با بودجه‌ی ۶ میلیون دلاری، توانست به فروش ۳۷٫۳ میلیون دلاری دست پیدا کند.
۷. درخشش (The Shining)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۸۰
- کارگردان: استنلی کوبریک
- بازیگران: جک نیکلسون، شلی دووال
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۴ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۶۶ از ۱۰۰
تنها فیلم کوبریک در ژانر وحشت، اقتباسی است از رمانی به همین نام به قلم استیون کینگ. موسیقی فیلم را وندی کارلوس ساخته است و تصویربرداری آن را جان آلکات انجام داده است. فیلم با بودجه‌ی ۱۹ میلیون دلاری ساخته شد و به فروش ۴۴٫۴ میلیون دلاری رسید. کینگ فیلم را تنها اقتباسی از آثارش می‌داند که از آن متنفر است، اما بعدها در کتابی درباره‌ی کوبریک می‌نویسد: «چشم‌اندازهای خاصشان چنان روشن و قاطع است که ترس از ناکامی جایی در ذهنشان ندارد.»
۸. برزیل (Brazil)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۸۵
- کارگردان: تری گیلیام
- بازیگران: رابرت دنیرو، جاناتان پرایس
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۸ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۴ از ۱۰۰
فیلم‌نامه‌ی برزیل را تری گیلیام، تام استاپارد و چارلز مکیوئن نوشته‌اند، موسیقی آن را مایکل کامن ساخته است و فیلم‌برداری آن برعهده‌ی راجر پرت بوده است. فیلم در دو رشته‌ی بهترین فیلم‌نامه‌ی غیراقتباسی و بهترین طراحی صحنه نامزد اسکار شد، اما اولی را به شاهد (Witness) و دومی را به خارج از آفریقا (Out of Africa) باخت. برزیل در زمان انتشارش نتوانست در گیشه به موفقیت دست پیدا کند، اما بعدها تبدیل به فیلمی کالت شد و توانست نظر منتقدان را به‌عنوان فیلمی که دنیای صنعتی دیوان‌سالارانه و ناکارآمد را نقد می‌کند، به‌خود جلب کند.
۹. ده فرمان (Dekalog)
- محصول: لهستان/ ۱۹۸۹
- کارگردان: کریشتوف کیشلوفسکی
- بازیگران: الکساندر باردینی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۷ از ۱۰۰
فیلمی ده قسمتی از ده فرمان حضرت موسی (ع) که فیلم‌نامه‌ی آن را کیشلوفسکی به همراه کشیشتف پیسیویچ نوشته است و موسیقی آن را زبیگنیف پرایزنر ساخته است. در هر یک از قسمت‌های ده فرمان، کیشلوفسکی به سراغ داستانی مدرن می‌رود که با یکی از فرمان‌های موسی مرتبط است و گاهی هم مرتبط نیست!
خود کیشلوفسکی درباره‌ی چگونگی شکل‌گیری فیلم می‌گوید: «نگارش فیلم‌نامه یک‌سال به طول انجامید، آن‌ها را یکی پس از دیگری نوشتیم. شب‌های زیادی را در کنار یکدیگر در آشپزخانه‌ی منزل پیسیویچ در اتاق کوچک پر از دود سیگار من گذراندیم. ساختن فیلم‌ها یک سال و دو ماه طول کشید؛ ولی از آن زمان مدت زیادی می‌گذرد. حالا فقط فیلم‌ها باقی‌مانده‌اند که بیشتر از حد تصور ما با استقبال روبه‌رو شده‌اند، گرچه واقعا دلیل این استقبال را نمی‌دانیم!»
۱۰. فیتزکارالدو (Fitzcarraldo)
- محصول: آلمان/ ۱۹۸۲
- کارگردان: ورنر هرتسوک
- بازیگران: کلاوس کینسکی، کلودیا کاردیناله
- امتیاز راتن تومیتوز: ۷۸ از ۱۰۰
فیتزکارالدو درامی است که هرتسوک تهیه‌کننده، نویسنده و کارگردان آن است. فیتزکارالدو توانست نامزد نخل طلای جشنواره‌ی کن ۱۹۸۲، بهترین فیلم خارجی زبان جشنواره‌ی بفتا و بهترین فیلم خارجی زبان گلدن گلوب شود، اما اولی را به گمشده (Missing) و جاده (Yol)، دومی را به مسیح در ابولی توقف کرد (Cristo si è fermato a Eboli) و سومی را به گاندی (Gandhi) باخت. هرتسوک اما برخلاف فیلمش در کن موفق بود و توانست جایزه‌ی بهترین کارگردانی را به‌دست آورد.
۱۱. فانی و الکساندر (Fanny och Alexander)
- محصول: سوئد/ ۱۹۸۲
- کارگردان: اینگمار برگمان
- بازیگران: گون ورگن، بوریه آلشتت
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۱۰۰ از ۱۰۰
فانی و الکساندر چهل و یکمین فیلم برگمان به‌عنوان کارگردان است و او در هنگام ساخت آن به پختگی کامل رسیده است. برگمان مثل همیشه به آدم‌ها و روابط آن‌ها نگاه ویژه‌ای دارد و این‌بار به‌جای بزرگسالان به حال و هوا و نوع نگاه کودکان می‌پردازد. فانی و الکساندر در ۶ رشته نامزد اسکار شد و توانست در ۴ رشته‌ی بهترین فیلم خارجی زبان، بهترین طراحی صحنه، بهترین فیلم‌برداری و بهترین طراحی لباس اسکار را به خانه ببرد.
۱۲. شباهت کامل (Dead Ringers)
- محصول: کانادا و آمریکا/ ۱۹۸۸
- کارگردان: دیوید کراننبرگ
- بازیگران: جرمی جان آیرونز، ژنه‌ویو بوژو
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۳ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۶ از ۱۰۰
کراننبرگ در شباهت کامل برای یازدهمین‌بار کارگردانی را تجربه می‌کند و برای دهمین‌بار فیلم‌نامه‌نویسی را و برای سومین‌بار فیلم‌نامه‌نویسی اشتراکی را. فیلم‌نامه‌ی شباهت کامل را کراننبرگ به‌همراه نورمن اسنایدر براساس کتاب دوقلوها از باری وود و جک گیسلند نوشته است. موسیقی فیلم را هاوارد شور ساخت و فیلم‌برداری آن را پیتر زوشیتسکی انجام داد.
۱۳. مهاجمان صندوق گمشده (Raiders of the Lost Ark)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۸۱
- کارگردان: استیون اسپیلبرگ
- بازیگران: هریسون فورد، کارن آلن
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۵ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۵ از ۱۰۰
پس از آرواره‌ها (Jaws)، برخورد نزدیک از نوع سوم (Close Encounters of the Third Kind) و ۱۹۴۱، که هر سه در گیشه با موفقیت روبه‌رو شدند، حالا نوبت به هفت‌مین فیلم اسپیلبرگ به‌عنوان کارگردان بود که یک‌بار دیگر گیشه را منفجر کند. مهاجمان صندوق گمشده که نخستین قسمت فیلم‌های دنباله‌دار و پرطرفدار شخصیتی محبوب به‌نام ایندیانا جونز است با بودجه‌ی ۲۰ میلیون دلاری ساخته شد و به فروش ۳۸۹٫۹ میلیون دلاری دست یافت.
مهاجمان صندوق گمشده علاوه بر گیشه در اسکار هم موفق بود و توانست ۹ نامزدی به دست آورد و در ۵ زمینه‌ی بهترین طراحی صحنه، بهترین صدا، بهترین تدوین صدا، بهترین جلوه‌های ویژه و بهترین تدوین، اسکار را به خانه ببرد. موسیقی فیلم را جان ویلیام ساخت و تصویربرداری آن را داگلاس اسلوکام برعهده داشت.
۱۴. هانا و خواهرانش (Hannah and Her Sisters)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۸۶
- کارگردان: وودی آلن
- بازیگران: مایکل شین، میا فارو
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۱ از ۱۰۰
آلن این‌بار مقابل دوربین خودش ظاهر نشد و ترجیح داد به نویسندگی و کارگردانی بسنده کند. هانا و خواهرانش نامزد هفت اسکار شد و در سه زمینه‌ی بهترین فیلم‌نامه‌ی غیراقتباسی، بهترین بازیگر نقش مکمل مرد و بهترین بازیگر نقش مکمل زن، اسکار را به‌دست آورد. فیلم کمدی-درام آلن با بودجه‌ی ۶٫۴ میلیون دلاری ساخته شد و در گیشه به فروش ۴۰٫۱ میلیون دلاری رسید.
۱۵. روزی روزگاری در آمریکا (Once Upon a Time in America)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۸۴
- کارگردان: سرجیو لئونه
- بازیگران: رابرت دنیرو، جنیفر کانلی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۷ از ۱۰۰
سرجیو لئونه در آخرین فیلم کارنامه‌ی هنری‌اش به‌عنوان کارگردان، با همراهی رابرت دنیرو و افسانه‌ای به نام انیو موریکونه شاهکاری ۲۵۰ دقیقه‌ای خلق می‌کند که در هنگام انتشارش به بهانه‌های مختلف ابتدا توسط ممیزی‌های جشنواره کن و سپس هنگام انتشار در آمریکا به ۱۳۹ دقیقه کاهش می‌یابد و همین امر باعث جدایی افتادن بین لئونه و سینما می‌شود.
۱۶. ماهی جنگی (Rumble Fish)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۸۳
- کارگردان: فرانسیس فورد کوپولا
- بازیگران: مت دیلون، میکی رورک
- امتیاز راتن تومیتوز: ۷۴ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۶۳ از ۱۰۰
فیلم‌نامه‌ی ماهی جنگی را کوپولا به همراه اس. ای. هینتون بر اساس رمانی به همین نام از خود هینتون نوشته‌اند. ماهی جنگی درباره‌ی دو برادر است که یکی از آن‌ها رهبر مورد احترام گروهی اوباش موتورسوار است و دیگری آرزوی شبیه شدن به او را دارد. فیلم سرشار از اشاراتی به موج نوی فرانسه و اکسپرسیونیست آلمان است. موسیقی فیلم را استوارت کاپلند ساخته است و تصویربرداری سیاه-سفید و پرتضاد آن برعهده‌ی استفان اچ. بروم بوده است.
۱۷. بازگشت به آینده (Back to the Future)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۸۵
- کارگردان: رابرت زمکیس
- بازیگران: مایکل جی فاکس، کریستوفر لوید
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۶ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۷ از ۱۰۰
باز هم یکی دیگر از فیلم‌هایی که ردپای اسپیلبرگ در آن دیده می‌شود و بازهم درهم کوباندن گیشه. اسپیلبرگ این‌بار در مقام تهیه‌کننده نشست و اجازه داد که دوست خوب و قدیمی‌اش رابرت زمکیس فیلم‌نامه‌ای را که خودش به همراه باب گیل نوشته بود را کارگردانی کند. بازگشت به آینده با بودجه‌ی ۱۹ میلیون دلاری ساخته شد و در گیشه به فروش ۳۸۸٫۸ میلیون دلاری دست یافت. در فصل جوایز هم بازگشت به آینده توانست سه نامزدی اسکار در رشته‌های بهترین فیلم‌نامه‌ی غیراقتباسی، بهترین صدا و بهترین آهنگ را به‌دست آورد و در رشته‌ی بهترین تدوین صدا، اسکار را به خانه ببرد.
۱۸. یک زد و دو ناتس (A Zed & Two Noughts)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۸۵
- کارگردان: پیتر گرینوی
- بازیگران: آندریا فرول، برایان دیکان
- امتیاز راتن تومیتوز: ۷۵ از ۱۰۰
پیتر گرینوی متولد ۵ آوریل ۱۹۴۲ (۱۶ فروردین ۱۳۲۱) است. او طی ۴۱ سال فعالیت هنری خود ۱۸ فیلم بلند ساخته است که یک زد و دو ناتس سومین آن‌هاست. درست مانند آشپز، دزد، همسرش و عاشقش، موسیقی این فیلم گرینوی را هم مایکل نایمن ساخته است و تصویربرداری آن را ساشا ویرنی برعهده داشته است.
۱۹. آمادئوس (Amadeus)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۸۴
- کارگردان: میلوش فورمن
- بازیگران: اف. موری آبراهام، تام هولس
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۳ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۸ از ۱۰۰
با این که نقش اصلی فیلم اف. موری آبراهام است و او در نقش شخصیتی به نام آنتونیو سالیری، رقیب موتزارت، در فیلم ایفای نقش می‌کند، اما تمرکز اصلی فیلم بر روایت داستان زندگی و شرح چگونگی مرگ ولفگانگ آمادئوس موتزارت است. فیلم توانست نامزد ۱۱ اسکار شود؛ دو نامزدی برای دو بازیگر نقش اصلی مرد، که اف. موری آبراهام توانست اسکار را به‌دست آورد، اسکار بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین فیلم‌نامه‌ی اقتباسی، بهترین طراحی لباس، بهترین طراحی صحنه، بهترین صدا و بهترین گریم، بهترین فیلم‌برداری و بهترین تدوین.
۲۰. ایثار (Offret)
- محصول: سوئد، بریتانیا و فرانسه/ ۱۹۸۶
- کارگردان: آندری تارکوفسکی
- بازیگران: ارلاند یوسفسن، آلان ادوال
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۶ از ۱۰۰
ایثار سومین فیلم تارکوفسکی بیرون از سرزمین مادری و آخرین فیلم زندگی هنری پربار او است. ایثار توانست برای سومین‌بار تارکوفسکی را نامزد نخل طلا کند، برای سومین‌بار جایزه‌ی فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم را برای او به ارمغان بیاورد و دومین جایزه‌ی بزرگ جشنواره‌ی فیلم کن را به کارنامه‌ی او اضافه کند.
منبع: the cinema archives
