جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم فجر مهمترین جشنوارهٔ سینمایی ایران است که به مناسبت پیروزی انقلاب مردمی سال ۱۳۵۷ و به یاد انقلاب، از سال ۱۳۶۱ تاکنون معمولاً در میانه بهمن ماه هر سال در تهران برگزار می‌گردد. تاکنون ۳۶ دوره از این جشنواره برگزار شده‌است که آخرین آن در سال ۱۳۹۶ بود. این جشنواره توسط بنیاد سینمایی فارابی و زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود.
تاریخچه و فعالیت جشنواره فیلم فجر
جشنواره فیلم فجر، جایگزینی برای جشنواره بین‌المللی فیلم تهران بود که تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، با حمایت دفتر مخصوص شهبانو فرح پهلوی در ایران برگزار می‌شد و در آن فیلم‌های برگزیده سینمای ایران در کنار آثار سینمای بین‌المللی به رقابت می‌پرداختند. بعد از انقلاب، این جشنواره تعطیل شد و بعد از ۴ سال جشنواره فیلم فجر، هم‌زمان با روزهای دهه فجر جایگزین آن شد.
نخستین دوره جشنواره فیلم فجر از ۱۲ تا ۲۲ بهمن سال ۱۳۶۱ به دبیری حسین وخشوری برگزار شد.
جشنواره فجر تا سال ۱۳۷۴ فقط به تولیدات سالانهٔ سینمای ایران می‌پرداخت. از سال ۱۳۷۴ جشنواره به صورت بین‌المللی برگزار می‌شود و علاوه بر سینمای ایران، در بخش بین‌الملل به بررسی فیلم‌هایی از سینمای جهان می‌پردازد. در بخش‌های رقابتی این جشنواره، شرکت کنندگان برای کسب جایزهٔ مخصوص که «سیمرغ بلورین» نام دارد با هم رقابت می‌کنند. دیپلم افتخار و لوح زرین از دیگر جوایز این جشنواره می‌باشند. طی سالیان اخیر مسابقه‌های سینمای مستند، فیلم کوتاه و مسابقه مواد تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی نیز به بخش‌های سینمای ایران اضافه شده‌است. در ابتدای جشنواره آیین بزرگداشت یک هنرمند برگزار می‌شود و در انتها هم جوایز ویژه و مردمی به فیلم انتخاب شده با رای مردم داده می‌شود. در سال ۱۳۹۳ بخش بین‌الملل جشنواره جدا شد.
بخش‌های جشنواره فیلم فجر
این جشنواره در دو بخش سینمای ایران و جهان فعالیت می‌کند؛ که هر کدام به دسته‌بندی دیگری تقسیم می‌شود.
بخش سینمای ایران:
- سودای سیمرغ (مسابقه سینمای ایران)
- نگاه نو (فیلم‌های اول)
- سینما حقیقت (آثار مستند سینمایی)
- هنر و تجربه (تجربه اول)
- انیمیشن (این بخش از دوره سی و چهارم یعنی سال ۱۳۹۴ به بعد اضافه گردید)
بخش سینمای جهان:
- جام جهان‌نما
- سینما سعادت
- جشنواره جشنواره‌ها
- نمایش‌های ویژه
- جلوه گاه شرق
سیمرغ‌ها در جشنواره فیلم فجر
- بهترین فیلم
- بهترین کارگردانی
- بهترین فیلمنامه
- بهترین بازیگر نقش اول زن
- بهترین بازیگر نقش اول مرد
- بهترین فیلمبرداری
- بهترین تدوین
- بهترین موسیقی متن
- بهترین چهره‌پردازی
- جایزه ویژه هیئت داوران
- بهترین بازیگر نقش مکمل زن
- بهترین بازیگر نقش مکمل مرد
- بهترین صدابرداری
- بهترین صداگذاری
- بهترین طراحی صحنه و لباس
- بهترین جلوه‌های ویژه میدانی
- بهترین جلوه‌های بصری
- سیمرغ زرین بهترین فیلم با نگاه ملی
- سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران
آمار قابل توجه از جشنواره فیلم فجر
پرویز پرستویی اولین جوانی بود که جایزه سیمرغ گرفت. او در ۲۸ سالگی به خاطر بازی در فیلم دیار عاشقان از دومین جشنواره فیلم فجر در سال۱۳۶۲ سیمرغ گرفت.
گلشیفته فراهانی جوانترین بازیگری است که سیمرغ گرفته او در ۱۴ سالگی به خاطر بازی در فیلم درخت گلابی سیمرغ شانزدهمین جشنواره فیلم فجر را در سال ۱۳۷۶ رادر بخش بین‌الملل گرفت.
رقیه چهره آزاد در ۸۱ سالگی برای بازی در فیلم مادر سیمرغ گرفت و مسن‌ترین برنده این جایزه‌است.
از دوره سوم ۱۳۶۳ تا دوره ششم ۱۳۶۶ سن تمامی برندگان سیمرغ بالای ۴۰ سال بوده‌است.
مهدی اسدی در ۱۲ سالگی دیپلم افتخار را برای بازی در فیلم بهار گرفت تا در دورهٔ چهارم ۱۳۶۴ جوانترین بازیگری باشد که تاکنون روی سن رفته‌است.
از دورهٔ شانزدهم ۱۳۷۶ تا بیست و سوم ۱۳۸۳ حداقل یک بازیگر زیر سی سال بوده که سیمرغ گرفته‌است.
جوانترین بازیگری که سیمرغ نقش اول را گرفته حسین عابدینی است. او به خاطر بازی در فیلم باران در ۲۰ سالگی سیمرغ دوره نوزدهم ۱۳۷۹ را گرفت. بهرام رادان با گرفتن سیمرغ دوره بیست و دوم ۱۳۸۲ برای فیلم شمعی در باد دوم است.
جوانترین بازیگر زنی که سیمرغ بازیگر اول را گرفته ترانه علیدوستی است. او در ۱۸ سالگی برای بازی در فیلم من ترانه ۱۵ سال دارم سیمرغ دوره بیستم ۱۳۸۰ را گرفت. باران کوثری در ۲۱ سالگی در دوره بیست و پنجم ۱۳۸۵، میترا حجار در ۲۳ سالگی در دوره شانزدهم ۱۳۷۶، رؤیا نونهالی در ۲۴ سالگی در دوره هفتم ۱۳۶۷ و مینا لاکانی در ۲۵ سالگی در دوره سیزدهم ۱۳۷۳ در رده‌های بعدی قرا دارند.
محمدرضا فروتن و هدیه تهرانی در فیلم قرمز تنها زوج سینمایی می‌باشند که برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد و زن سال در یک فیلم شده‌اند.
پرویز پرستویی تنها بازیگری است که تا به حال توانسته دو سال پشت سرهم (دوره‌های ۲۴ و ۲۳) سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد را برای بازی در فیلم‌های بید مجنون و به نام پدر بدست آورد.
چهار کارگردان در میان ۲۲ کارگردان بخش سودای سیمرغ جشنواره فیلم فجر ۳۴، پیش از این موفق به دریافت سیمرغ بهترین کارگردانی شده‌اند و ابراهیم حاتمی کیا و اصغر فرهادی در این بین رکورددار هستند.
سید علی قائم مقامی تنها مدیر تولید سینما است که در جشنواره بین‌المللی فیلم فجر مورد تقدیر قرار گرفته، وی در سی و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر برای مدیریت تولید فیلم‌های چ و رستاخیز جایزه گرفته‌است.
رکوردداران جشنواره فیلم فجر
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین بهترین فیلم: ابراهیم حاتمی‌کیا ۵ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین کارگردانی: مجید مجیدی ۴ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین فیلمنامه: کامبوزیا پرتوی ۴ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین فیلمبرداری: محمود کلاری ۴ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین تدوین: هایده صفی‌یاری و حسین زندباف هر کدام ۴ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین صداگذاری: محمدرضا دلپاک ۸ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین صدابرداری: جهانگیر میرشکاری ۵ بار
- رکورد سیمرغ بلورین بهترین عکس: جواد جلالی ۳ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین موسیقی: مجید انتظامی، محمدرضا علیقلی و حسین علیزاده هر کدام ۴ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین طراح صحنه و لباس: امیر اثباتی و ایرج رامین‌فر هر کدام ۴ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین طراح چهره پردازی: عبدالله اسکندری و سعید ملکان هر کدام ۶ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین جلوه‌های ویژه: محسن روزبهانی ۹ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین بازیگر نقش اول زن: فاطمه معتمد آریا، لیلا حاتمی، پروانه معصومی، هدیه تهرانی، باران کوثری و مریلا زارعی هر کدام ۲ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین بازیگر نقش اول مرد: پرویز پرستویی ۴ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین بازیگر نقش مکمل زن: نیکو خردمند، فاطمه معتمد آریا، مهتاب نصیرپور و شبنم مقدمی هر کدام ۲ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین بازیگر نقش مکمل مرد: سعید پورصمیمی ۳ بار
- رکورد بیشترین سیمرغ بلورین تماشاگران: ابراهیم حاتمی کیا، کمال تبریزی و اصغر فرهادی هر کدام ۳ بار
- رکورد بیشترین جایزه ویژه هیئت داوران: عباس کیارستمی ۲ بار
رده‌بندی فیلم‌ها بر اساس بیشترین سیمرغ بلورین در جشنواره فیلم فجر
در بخش اصلی
۸ سیمرغ بلورین
- «پرده آخر» به کارگردانی واروژ کریم‌مسیحی محصول ۱۳۶۹ از نهمین جشنواره فیلم فجر
- «آژانس شیشه‌ای» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا محصول ۱۳۷۶ از شانزدهمین جشنواره فیلم فجر
- «بوی کافور، عطر یاس» به کارگردانی بهمن فرمان آرا محصول ۱۳۷۸ از هجدهمین جشنواره فیلم فجر
- «دوئل» به کارگردانی احمد رضا درویش محصول ۱۳۸۲ از بیست و دومین جشنواره فیلم فجر
- «رستاخیز» به کارگردانی احمد رضا درویش محصول ۱۳۹۲ از سی و دومین جشنواره فیلم فجر
۷ سیمرغ بلورین
- «سگ‌کشی» به کارگردانی بهرام بیضایی محصول ۱۳۷۹ از نوزدهمین جشنواره فیلم فجر
- «باران» به کارگردانی مجید مجیدی محصول ۱۳۷۹ از نوزدهمین جشنواره فیلم فجر
- «ابد و یک روز» به کارگردانی سعید روستایی محصول ۱۳۹۴ از سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر (بعلاوه دو سیمرغ بلورین بهترین فیلم و بهترین کارگردانی در بخش نگاه نو)
۶ سیمرغ بلورین
- «سرزمین خورشید» به کارگردانی احمدرضا درویش محصول ۱۳۷۵ از پانزدهمین جشنواره فیلم فجر
- «هیوا» به کارگردانی رسول ملاقلی‌پور محصول ۱۳۷۷ از هفدهمین جشنواره فیلم فجر
- «خانه‌ای روی آب» به کارگردانی بهمن فرمان آرا محصول ۱۳۸۰ از بیستمین جشنواره فیلم فجر
- «خیلی دور، خیلی نزدیک» به کارگردانی رضا میرکریمی محصول ۱۳۸۳ از بیست و سومین جشنواره فیلم فجر
- «خون‌بازی» به کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد محصول ۱۳۸۵ از بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر
- «چ» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا محصول ۱۳۹۲ از سی و دومین جشنواره فیلم فجر
۵ سیمرغ بلورین
- – «مهاجر» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا محصول ۱۳۶۸ از هشتمین جشنواره فیلم فجر
- – «هامون» به کارگردانی داریوش مهرجویی محصول ۱۳۶۸ از هشتمین جشنواره فیلم فجر
- – «مسافران» به کارگردانی بهرام بیضایی محصول ۱۳۷۰ از دهمین جشنواره فیلم فجر
- – «ناصرالدین‌شاه آکتور سینما» به کارگردانی محسن مخملباف محصول ۱۳۷۰ از دهمین جشنواره فیلم فجر
- – «روز واقعه» به کارگردانی شهرام اسدی محصول ۱۳۷۳ از سیزدهمین جشنواره فیلم فجر
- – «من، ترانه ۱۵ سال دارم» به کارگردانی رسول صدرعاملی محصول ۱۳۸۰ از بیستمین جشنواره فیلم فجر
- – «خیلی دور، خیلی نزدیک» به کارگردانی رضا میر کریمی محصول ۱۳۸۳ از بیست و سومین جشنواره فیلم فجر
- – «به همین سادگی» به کارگردانی رضا میر کریمی محصول ۱۳۸۶ از بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر
- – «جرم» به کارگردانی مسعود کیمیایی محصول ۱۳۸۹ از بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر
- – «روزهای زندگی» به کارگردانی پرویز شیخ‌طادی محصول ۱۳۹۰ از سی امین جشنواره فیلم فجر
- – «رخ دیوانه» به کارگردانی ابوالحسن داوودی محصول ۱۳۹۳ از سی و سومین جشنواره فیلم فجر
- – «ماجرای نیمروز» به کارگردانی محمدحسین مهدویان محصول ۱۳۹۵ از سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر
