گیاه زعفران با نام علمی (crocus sativusl) گیاهی علفی، چند ساله، نیمه گرمسیری، سرمادوست و از خانواده زنبقیان است. اندام ذخیره‌ای زعفران پراژه یا کورم نام دارد که ساقه‌ای تغییر شکل یافته و مدور و سفت می‌باشد که رنگ سفید دارد. این کورم توسط چندین لایه غلاف نازک با الیاف طولی موازی به رنگ قهوه‌ای پوشیده شده است. کار این الیاف، جذب رطوبت افزایش مقاومت پیاز زعفران به آفات و بیماری‌ها و تنش‌های محیطی است. بعد از کاشت و بعد از ظهور گل‌ها هر پداژه، ۵ تا ۱۲ برگ باریک سبز رنگ می‌کند که طول آنها به ۵ سانتیمتر هم می‌رسد. گیاه زعفران، عقیم است و تکثیر آن از طریق جوانه‌ها یا مناطق مرسیستمی در بنه مادری صورت می‌گیرد که در نتیجه رشد این سیستم‌ها، بنه‌های جدید در سطح بنه مادری، ایجاد می‌شود. زعفران اوایل پاییز به گل و تابستان به خواب می‌رود. کلاله ۳ شاخه زعفران مهمترین بخش اقتصادی آن است که به‌عنوان یک ادویه و رنگ غذایی و در زمینه‌های دارویی مصرف دارد. گلبرگ‌های آن به‌عنوان رنگ خوراکی مصرف می‌شود و برگهای آن به مصرف خوراک دام می‌رسد. تفاوت متمایزی بین رفتار زیست محیطی زعفران و دیگر گیاهان وجود دارد، در زعفران ابتدا، گل‌ها ظاهر می‌شوند. پیدایش گل با دمای سرد در پاییز هماهنگ است که این در تضاد با دوران گلدهی بیشتر محصولات گیاهی است. بیشتر گیاهان متعارف در تابستان، پاسخ مثبتی به آبیاری می‌دهند این در حالی است که از اعمال آبیاری در تابستان برای گیاه زعفران باید اجتناب کرد.
اقلیم مناسب زعفران
در برخی منابع ذکر شده اقلیم مناسب برای زعفران، اقلیمی است که تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای معتدل داشته باشد، اما بررسی‌های اخیر گویای چیز دیگری است. چرخه زندگی زعفران به طور کلی شامل ۳ دوره می‌باشد، دوره اول خواب حقیقی که بسته به اقلیم‌های مختلف از اواخر اردیبهشت ماه شروع حدود ۴۵ روز طول می‌کشد، در این بازه زمانی با توجه به اینکه فعالیت خاصی در بنه زعفران صورت نمی‌گیرد، بهترین زمان انتقال بنه همین بازه زمانی است. دوره دوم یا دوره خواب ظاهری که پس از دوره اول شروع و تا اواسط مهرماه ادامه دارد. در این دوره فرایند گلسازی تکمیل و کم کم رشد جوانه‌های رویشی آغاز می‌شود. دوره بیداری که از اواسط مهرماه تا اواخر اردیبهشت ماه ادامه خواهد داشت. در این بازه فرایند گلدهی، زایش کامل پیاز دختری و تکامل پیاز دختری (پیاز مادری سال بعد)، انجام می‌شود. با توجه به موارد ذکر شده بنه (پیاز) زعفران فقط در دوران فعالیت اصلی نیاز به آبیاری دارد، ولی به منظور حفظ رطوبت پیاز و جلوگیری از ضعف و کاهش عملکرد اثبات شده که در مناطقی که دارای تابستان ملایم و سردتری دارند به طور معنی‌داری عملکرد بهتری داشته‌اند. پس می‌توان گفت که بهترین اقلیم، برای زعفران اقلیمی است که دارای زمستانهای ملایم با بارش مناسب، و تابستان بدون بارش و خنک می‌باشد، همچنین در مکانهایی با ارتفاع از سطح دریا ۱۰۰۰ الی ۲۰۰۰ متر به خوبی نتیجه می‌دهد. میانگین حداقل و حداکثر دمای هوا برای زعفران، ۰ تا ۲۰ درجه سانتیگراد است که این رنج بسته به منطقه و شرایط فرق می‌کند. زعفران عمدتاً محصول مناطق غرب آسیا با بارندگی سالانه کم، زمستانهای سرد و تابستانهای گرم است. کشورهای عمده تولیدکننده زعفران: ایران، اسپانیا، مراکش، یونان و هندوستان است که ایران از نظر کاشت زعفران پیشرو است و مساحتی حدود ۴۷۲ هزار هکتار و تولید سالانه ۱۶۰ تن را دارد. مناطق مناسب برای کشت زعفران در ایران، خراسان، شیراز و کرمان می‌باشد. زعفران در خاکهای با بافت متوسط و تقریباً سبک محصول خوبی می‌دهد، از اینرو، بافت لومی رسی با درصدی شن، برای پیاز زعفران مناسب است.
حاصلخیزی خاک در توانایی گیاه برای جذب عناصر غذایی و در نتیجه افزایش عملکرد بسیار مؤثر است. پیاز زعفران به شوری خاک حساس است و در صورتی که شوری خاک بالا باشد، عملکرد افت خواهد کرد، بهترین PH برای زعفران در خاکهای با ۷/۵ PH تا ۸می‌باشد، از آنجایی که پیاز زعفران به ماده آلی موجود در خاک شدیداً واکنش نشان می‌دهد به صورتی که می‌توان گفت بعد از آب نیاز اصلی پیاز زعفران، ماده آلی می‌باشد، لذا در خاکهایی که درصد ماده آلی بالای ۱ درصد است عملکرد زعفران هم افزایش می‌یابد. آب موردنیاز برای زعفران بهتره آب شیرین با ای سی ۱/۵ تا ۲۰۰۰ باشد هر چند ای سی بالاتر (تا)۵۰۰۰ را هم تحمل می‌کند ولی برای محصول بهترین عملکرد، بهتره درصد املاح مضر و نمکهای سنگین در آب آبیاری در حد کمترین باشند. زعفران در مناطقی که بارندگی‌های تابستانه زیاد دارند محصول خوبی نمی‌دهد و بعد از چند سال پیازها از بین خواهند رفت.
تناوب در آماده سازی بستر
از آنجایی که خاکهای اکثر مناطق کشور آهکی و با درصد ماده آلی کم هستند لذا صلاح به این است که قبل از به زیر کشت بردن زمین برای زعفران سال قبل گیاهان مقاوم و شوری همچون جو، ضراب کاشته شود و یا اینکه از این گیاهان به صورت کود سبز استفاده شود و بقایای گیاه به زمین برگردانده شوند. استفاده از مدیریت ارگانیک در مقایسه با نظام زراعی رایج، تأثیر مطلوبی بر بهبود صفات رشدی بنه‌های دختری به خصوص، وزن و تعداد آنها و همچنین پتانسیل گلدهی دارند. از آنجایی که نیاز اصلی پیاز زعفران ماده آلی است، حاصلخیز کردن خاک، طی یک دوره زمانی قبل از کاشت برای تقویت خاک الزامی است. این دوره برای زعفران ۱۸ تا ۲۴ ماه قبل از کاشت می‌باشد. کاشتن جو و ضراب و یا کود سبز کردن این دو محصول، کمک شایانی به حاصلخیز کردن خاک و تقویت میکروارگانیسم، به‌خصوص در مناطق با خاک شور می‌کند.
اوایل فروردین با استفاده از گاوآهن، زمین شخم زده می‌شود، دو هفته بعد دوباره شخم عمود به شخم اول زده می‌شود. تا کود سبز و علفهای هرز به زیر خاک بروند. درصورتی‌که ماده آلی خاک پایین باشد، ۴۰ تا ۱۲۰ تن کود گاوی پوسیده استریل شده یا ۴۰ الی ۸۰ تن کود فرآوری شده روی زمین پهن کرده و دوباره شخم زده می‌شود. توجه شود در صورتی‌که در زمین کلوخه وجود داشته باشد و یا زمین دچار ناهمواری و شیب باشد، احتمالاً با استفاده از یک دیسک و لوله خاک نرم و یکدست و شیب زمین یکسان شود، این امر در مدیریت آبیاری و تغذیه زعفران بسیار مؤثر است.
زمان کاشت زعفران
زمان کاشت زعفران از هنگام خواب کامل زعفران تا بیداری کامل گیاه است که بسته به اقلیمها از آخر اردیبهشت تا اواخر مهرماه متفاوت است، اما بهترین زمان کاشت، در واقع در زمان خواب حقیقی پیاز است، که در اکثر اقلیمها مصادف با خرداد ماه می‌باشد، چون در این زمان استرس و شوک کمتری به گیاه در جابجایی بنه (پیاز) وارد می‌شود، اما یک نکته مهم نباید فراموش شود، باتوجه به آلودگی بیش از ۸۰ درصد مزارع به کنه، همچنین رطوبت خاک در خرداد بر اثر بارانهای بهاره توصیه می‌شود، در این شرایط کاشت در شهریور ماه یا اول مهر صورت بگیرد. همچنین نکته بسیار مهم در آبیاری اول بعداز کاشت است که در هر شرایط نباید قبل از اول مهر آبیاری صورت گیرد.
خصوصیات بذر
برای تهیه پیاز چند نکته مهم باید لحاظ شود: ۱- اقلیمی که پیاز دوره قبل را سپری کرده باشد. کشاورزان گرامی به هیچ عنوان از مناطق گرم و خشک پیاز تهیه نکنید. ۲- شرایط آب و خاک مزرعه. کشاورزان گرامی، از مزارعی که اقلیم مناسب دارند (نیشابور، تربت، باخزر…) ولی آب آنها شور بوده و یا خاک مزرعه زیادی شور بوده پیاز تهیه نکنید. ۳- سلامت مزرعه. پیاز از مزارعی تهیه شود که از نظر آلودگی به کنه و قارچ…. مورد قبول باشد (باتوجه به آلودگی گسترده مزارع به کنه). تهیه پیاز ۱۰۰ درصد بدون آلودگی بسیار مشکل است، ولی در صورت اجبار تا حد ۵ درصد آلودگی قابل قبول بوده و می‌توان با مدیریت کاشت و داشت مناسب سلامت مزرعه جدید را تضمین کرد. ۴- تغذیه مناسب پیاز. کشاورزان گرامی، تغذیه مناسب مزرعه و پیاز، حتی از درشتی پیاز مهمتر است. تحقیق کنید و از مزارعی پیاز تهیه کنید که رسیدگی مناسب شده باشند، خصوصاً محلول‌پاشی ویتامین‌ها انجام شده باشد. ۵- درشتی پیاز. پیشنهاد می‌شود در مزارعی که بافت سبک است و یا ماده آلی مناسبی دارد پیاز با متوسط ۶ الی ۸ گرم و در بافتهای سنگین و خاکهای فقیر حتماً از پیازهای درشت استفاده شود. در حالت کلی، مناطق تربت حیدریه، باخزر، زاوه، نیشابور، قوچان، بجنورد و مشهد در استان خراسان، اقلیم مناسبی دارند که سعی شود از این مناطق پیاز تهیه کنید. بعد از انتخاب اقلیم دنبال پیاز مناطقی بروید که آب شیرین دارند و ماده آلی خاک بالا است، مزارعی که ماده آلی مناسب دارند پیازهای مرغوبتری هم دارند.
ضدعفونی پیاز قبل از کاشت
باتوجه به آلودگی درصد زیادی از مزارع به کنه و قارچ و در نتیجه، وارد شدن پیازهای آلوده به بازار به نظر می‌رسد اقدامات لازم جهت پیشگیری و کنترل آفات ضروری باشد که به نکاتی اشاره می‌کنیم: قدم اول عدم استفاده از کودهای دامی استریل نشده (فراوری نشده) است. کودهای دامی هر قدر هم پوسیده باشند بازهم بستر مناسبی برای رشد و طغیان قارچها هستند. پس حتماً قبل از مصرف کودهای دامی را فراوری و استریل کنید. گام مهم بعدی، ضدعفونی کردن پیازها قبل از کاشت با محلولهای قارچ و کنه کش می‌باشد.
ساده‌ترین روش برای اینکار به شرح ذیل می‌باشد: ابتدا پیازها را تمیز و نقره‌ای کنید، سپس چندتا بشکه آماده کنید و داخل بشکه‌ها را تا ۸۰ درصد ظرفیت آب بریزید و سموم قارچ و کنه کش را باتوجه به حجم آب داخل آن اضافه کنید (در رعایت دوز مصرف دقت شود) و محلول آب و سم را خوب هم بزنید. پیازهای تمیز شده و عاری از خاک را داخل کیسه بریزید و سرکیسه را با طناب ببندید و آهسته داخل بشکه قرار دهید و زمان را محاسبه کنید. پس از زمان لازم (که بسته به دوز و نوع سم متفاوت است و از فروشنده دوز و زمان را حتماً جویا شود) کیسه پیاز را بیرون بکشید و سریع پیازها را خارج و روی سطح تمیز و عاری از خاک (مثلاً بستر ماسه بادی) پهن کنید. به همین راحتی پیازهای شما ضدعفونی شده‌اند، در قدیم بدنه پیاز را با گوگرد جهت ضدعفونی آغشته می‌کردند، ولی باتوجه به خطرات تنفسی استفاده از گوگرد و همچنین وجود روشهای جدید بهتر پیشنهاد نمی‌شود.
تراکم کاشت
تراکم کاشت و اجرای صحیح الگوی مناسب کاشت از عوامل مؤثر در افزایش عملکرد زعفران می‌باشد. که علاوه بر افزایش طول عمر مزرعه، امکان افزایش گلدهی به خصوص در سالهای اولیه کاشت را خواهد داشت. تراکم مطلوب نقش مؤثری در جذب منابع طبیعی دارد. تراکم مطلوب برای زعفران، ۵۰ بوته در مترمربع به صورت ردیفی می‌باشد، آنچه که عرف است و بازدهی اقتصادی و هزینه‌ای برای کشاورز دارد، کاشت یک تن پیاز در هر هزار متر است.
روشهای کاشت
در زراعت زعفران روشهای متعددی برای کاشت وجود دارد که هر کدام مزایا و معایبی دارد که به اختصار برخی روشهای پرکاربرد را توضیح می‌دهیم.
روش کپه‌ای
در این روش چاله‌هایی به عمق ۱۵ الی ۲۵ سانت (بسته به شرایطی که قبلاً گفته شد) با بیل حفر کرده و داخل هر چاله ۳ الی ۵ عدد پیاز می‌گذارند و چاله را پر می‌کنند، این روش تقریباً منسوخ شده چون هزینه کارگری زیادی دارد همچنین به دلیل تراکم پیازها در یک نقطه در سالهای بعدی رقابت شدید بین پیازها به وجود می‌آید و در نتیجه پیازها کوچک و عملکرد کاهش پیدا می‌کند، در سالهای اول عملکرد بیشتری نسبت به روش تسبیحی دارد ولی در سالهای بعد عملکرد کاهش پیدا می‌کند. عمر برداشت مفید در این روش ۵ سال است، در خاکهایی که ماده آلی بالای ۲ درصد و بافت سبک است به دلیل تهویه مناسب و غنی بودن خاک این روش بسیار مناسب است و فاصله چاله‌ها معمولاً ۲۰ در ۲۰ انتخاب می‌شود.
روش تسبیحی
در این روش با تراکتور شیاری به عمق مدنظر ایجاد شده و پیازها در فواصل ۵ الی ۱۰ سانت به صورت دانه دانه داخل شیار قرار می‌گیرند. در حال حاضر پرکاربردترین روش مورد استفاده است و فاصله ردیفها ۱۵ الی ۳۰ سانت انتخاب می‌شود.
روش جوی پشته
این روش تقریباً کامل منسوخ شده و به صورت همان روشهای تسبیحی و کپه‌ای است با این تفاوت که زمین را به صورت جوی پشته در می‌آورند و پیاز در روی پشته کاشته می‌شود.
آبیاری زعفران
پیاز زعفران مقاوم به خشکی است اما در شرایط تنش خشکی، عملکرد افت می‌کند و عمر پیاز کاهش می‌یابد. زعفران در مناطق نیمه خشک و خشک که بارندگی‌های پاییزه با تأخیر انجام می‌شود نیاز به آبیاری تکمیلی قبل از ظهور گل‌ها دارد. اولین آب بعد از کاشت: مزارعی که در اردیبهشت تا خردادماه کشت شده باشند نیازی به آبیاری بعد از کاشت ندارد چون با وجود دمای بالای هوا و خاک و همچنین رطوبت، امکان آلودگی پیاز به کنه و قارچ زیاد می‌باشد. مزارعی که در اواخر شهریور تا نیمه مهرماه کشت شده‌اند بهتر است یک آب سبک، بعد از کاشت داشته باشند.
به این صورت که مناطق با زمستان خیلی سرد بهتر است اول مهر آبیاری اول انجام گیرد و مناطق گرم با زمستان ملایم، نیمه مهرماه تا آخر مهر، اولین آبیاری صورت می‌گیرد. بهتر است در آب اول به‌صورت آبکود از کودهای فسفر بالا به همراه اسید هیومیک برای پراکندگی و تعادل بهتر فسفر و ازت استفاده شود، وجود عناصری همچون آهن، در کیفیت و یکدست درآمدن گلهای آن سال بسیار مؤثر خواهد بود. در صورتی‌که مشخص شود مزارع زعفران، آلوده به کنه و قارچ هستند، همراه با آب اول، کنه‌کش و قارچ‌کش به زمین داده می‌شود. بعد از اتمام گلدهی دومین آبیاری یا (زاج آب) داده می‌شود. در زاج آب از کودهای ازت بالا برای تکثیر بهتر بنه‌های مادری استفاده می‌شود، مزارعی که فرصت مبارزه با قارچ و کنه را در آب اول از دست داده‌اند به همراه این آب فرمول کنه کش و قارچ‌کش را به همراه کود ازت بالا و اسید هیومیک اعمال می‌کند. بعد از زاج آب برگهای سبز زعفران ظاهر شده‌اند و کامل روی زمین استقرار پیدا کرده‌اند.
آبیاری مزارع زعفران در یک نگاه کلی
متأسفانه اصطلاحی بین برخی کشاورزان رایج شده که زعفران نیاز آبی کمی دارد و با ۲ آب می‌توان نتیجه خوبی گرفت، همین درک نادرست از این جمله باعث شده برخی از اقشار جامعه که غالباً کشاورز هم نیستند، زمین تهیه کنند و حتی بدون آب، اقدام به کشت زعفران کنند، با این فرض که چون در نیمه دوم سال زعفران آب می‌خواهد، پس آب می‌آوریم، یا حتی با تانک آبیاری می‌کنیم، اما حقیقت چیز دیگری است، زعفران به هیچ عنوان گیاه کم آبی نیست، و برعکس در صورت تشنه بودن مزرعه عملکرد به‌شدت کاهش می‌یابد. ناگفته نماند اصطلاحی که زعفران کم آب است به دو دلیل بین برخی کشاورزان رایج شده است اول اینکه قبلاً بارندگی‌ها مناسب بود و از مهر ماه تا اردیبهشت ماه میزان بارش در حد کافی بود که نیاز گیاه را تأمین کند.
اولین آبیاری (آب گل) بستگی به منطقه و شرایط خاک و هوا دارد که چه زمانی صورت بگیرد، همچنین، با توجه به اینکه تناوب زراعی زعفران در نیمه دوم سال هست و مقداری هم در بهار، که در این مدت به دلیل سردی هوا و رطوبت هوا، میزان تبخیر خاک کاهش یافته و در واقع زمان ماندگاری رطوبت در خاک بیشتر است. همچنین اکثر زمین‌های زیرکشت زعفران، دارای بافت سنگین و رسی هستند که ماندگاری آب بالایی دارند، اما برای گرفتن نتیجه مناسب از مزرعه زعفران باید از آب اول، تا خزان کامل گیاه (معمولاً اول یا آخر اردیبهشت‌ماه) رطوبت زراعی خاک حفظ شود. حفظ رطوبت زراعی به عواملی مانند دما و رطوبت هوا، بافت خاک، ماده آلی، حتی سرعت و میزان وزش باد و… بستگی دارد، پس به هیچ عنوان نمی‌توان برای دفعات آبیاری مزرعه نسخه یکسانی داد. پس در حالت کلی، از آب اول تا خزان هر وقت رطوبت زراعی کاهش پیدا کرد، مزرعه نیاز به آبیاری دارد، ممکن است یک آب کفایت کند و ممکن است ۱۲ آب هم کم باشد.
وجین علف هرز و محلول پاشی
اواخر آذرماه همزان با زاج آب و استقرار برگهای زعفران، و وجود ریشه فعال پیاز زعفران در داخل زمین، به علت رقابت بین زعفران و علفهای هرز و همچنین سایه اندازی علفهای هرز بر روی برگهای زعفران و اختلال در عمل فتوسنتز، حذف گیاهان مزاحم و هرز الزامی است، این نکته در مورد مزارع سال اولی یا مواردی که برگهای ضعیف‌تری دارند بسیار مهمتر است، در صورت امکان ترجیح داده می‌شود که علفهای هرز توسط دست با کارگر حذف شوند و تا حدامکان از زدن سموم علف‌کش جلوگیری شود.
پیاز زعفران به خاطر ریشه سطحی و ضعیفی که دارد و با توجه به درصد عناصر خیلی کم عناصر در خاکهای امروزی واکنش مثبتی به تغذیه برگی و محلول پاشی عناصر مورد نیاز بر روی برگها، نشان می‌دهد، اولین محلول پاشی که معمولاً در نیمه بهمن ماه صورت می‌گیرد بهتر است از ترکیبات کودی با درصد عناصر فسفر و ریز مغزی بالا استفاده شود، دومین محلول پاشی به فاصله ۲ هفته از اولین نوبت انجام می‌گیرد که بهتر است از ترکیبات کودی با درصد عناصر مقیاس بالا و اسیدهای آمینه استفاده شود، برگهای زعفران تا زمانی که سبز و شاداب هستند امکان جذب از طریق روزنه‌های خود را دارند و امکان محلول پاشی وجود دارد، که این زمان معمولاً تا اواخر فروردین ماه می‌باشد، (البته بستگی به منطقه دارد، معمولاً مناطق خشک و سرد طول و دوره رشد برگها طولانی‌تر است.) دومین وجین در اواخر اسفند ماه و اوایل فرودین ماه صورت می‌گیرد، بیشترین مزاحمتی که علفهای هرز در این زمان دارند، سایه اندازی شدیدی است که بر روی برگها اعمال می‌کنند، در این زمان که بیشتر علفهای پهن برگ ظاهر می‌شوند، می‌توان از سموم مخصوص علفهای پهن برگ استفاده کرد. اما تأکید می‌شود به خاطر اثرات سوء ترکیبات شیمیایی سموم بر روی پیاز زعفران بهتر است حذف علفهای هرز با دست انجام پذیرد. توجه شود در مزارع آلوده به کنه و قارچ حذف علفهای هرز الزامیست، اما در مزارع سالم وجود علفهای هزر در فرودین ماه و اردیبهشت ماه کارایی فتوسنتز برگهای زعفران را بهبود می‌بخشند از آنجایی که زعفران در اواخر اسفند کم کم تحلیل ریشه را شروع می‌کند وجود علف هرز خطر جدی برای رقابت با زعفران محسوب می‌شود.
کوددهی مزارع زعفران
به طور کلی برای بیان برنامه تغذیه مناسب، نیاز به دانستن فاکتورهای زیادی است. از شرایط اقلیم تا سن مزرعه و حتی شرایط جوی وقت اما در حالت کلی در دوره اول بیداری کامل پیاز که ریشه‌ها هم پدیدار می‌شوند توصیه می‌شود در آبیاری اول از کودهای فسفر بالا و در زاچ آب (آبیاری بعد از برداشت گل) کود ازته و در آبیاری سوم کودهای پتاس بالا استفاده گردد. همچنین استفاده از کود آهن کلات در آب اول خالی از لطف نیست. لازم به ذکر است استفاده از اسید هیومیک در آبیاری‌های پاییزه لازم است.
توضیحات تکمیلی
زعفران نسبت به ماده آلی واکنش بسیار خوبی نشان می‌دهد، به همین منظور بهترین نتایج در تمام مزارع، در تیمارهایی مشاهده شده که ماده آلی خاک مناسب بوده (بالای ۱.۵ درصد) و یا قبل از کاشت از کودهای دامی در دوز مناسب استفاده شده و بعد از کاشت هم از کودهای دامی فرآوری شده استفاده شده است. لازم به ذکر است با توجه به کاهش بارندگی‌ها در سالهای اخیر و استفاده از کودهای شیمیایی نامرغوب خاکهای زراعی کشورمون به شدت دچار فقر ماده آلی و در نتیجه کاهش میکروب‌های مفید خاک گردیده است. بدین منظور توصیه می‌شود قبل از کاشت باتوجه به آنالیز آب و خاک و فقر ماده آلی در خاک حتماً از کودهای دامی (گاو و اسب فقط) کاملاً پوسیده و استریل شده است. به میزان ۴۰ الی ۲۰۰ تن در هکتار قبل کاشت جهت اصلاح خاک با خاک مزرعه در اول پاییز مخلوط و جو کاشته شود و در آخر اسفند برگردان گردد به‌عنوان کود سبز، و در خرداد کشت شود، بعداز کاشت هم از کودهای گاوی فرآوری شده استفاده گردد که دراین صورت مزرعه بهترین عملکرد را خواهد داشت. سرچشمه مواد آلی خاک، بقایای حیوانی و بازمانده‌های گیاهی است. این مواد از ابتدای ورود به خاک تحت تأثیر مستقیم موجودات زنده و گروه‌های میکروبی آن قرار می‌گیرند و تغییرات زیادی می‌یابند.
دو پدیده عمده در این تغییر ماهیت مواد شناخته شده‌اند. پدیده اول معدنی شدن (Mineralization) و پدیده دوم هوموسی شدن (Humiifcation) است. با توجه به اینکه خاکهای ایران از نظر مواد آلی فقیر می‌باشند افزایش ماده آلی خاک‌ها برای حفظ حاصلخیزی و تداوم فعالیت موجودات زنده خاکزی امری ضروری است. در اهمیت ماده آلی همین بس که آن را به عنوان قلب کشاورزی پایدار نام نهاده‌اند و همچنین نقش آن را در خاک همانند نقش خون در بدن دانسته‌اند. فواید مواد آلی در خاک به اندازه‌ای متنوع و زیاد است که انسان را به یاد فواید نوشته شده بر روی برچسب داروهای قدیمی می‌اندازد ولی خوشبختانه این فواید در مورد مواد آلی کاملاً واقعیت دارد: ۱- مواد آلی منبع تأمین ازت موردنیاز گیاه در خاکهای کود نخورده است. ۲- مواد آلی می‌تواند منبع مهم تأمین فسفر و گوگرد قابل استفاده گیاه باشد مشروط به اینکه مقدار هوموس خاک به دو درصد یا بیشتر برسد. ۳- مواد آلی به طور مستقیم یا غیرمستقیم با افزایش فعالیت میکروبی باعث تولید مقدار زیادی مواد تشکیل دهنده خاکدانه‌ها از جمله پلی‌ساکاریدها می‌شود. ۴- مواد آلی غالباً ۳۰-۷۰ درصد از کل ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC) خاک را تشکیل می‌دهند. سطوح زیاد قابل دسترس در هوموس، محل‌های تبادل کاتیونی زیادی دارد که عناصر غذایی را برای استفاده بعدی گیاه نگه می‌دارد. علاوه بر این، فلزات سنگین آلوده کننده مانند سرب، کادمیم و فلزات مشابه که معمولاً به علت استفاده از فاضلاب‌ها وارد خاک می‌شوند را جذب سطحی می‌کند و از این طریق به پاکسازی محیط کمک می‌کند. ۵- مواد آلی عموماً مقدار آب موجود در خاک در حالت ظرفیت مزرعه و همچنین مقدار آب قابل استفاده در خاکهای شنی را افزایش داده و تهویه خاکهای رسی را با افزایش خاکدانه سازی و در نتیجه ایجاد خلل و فرج بزرگتر، زیادتر می‌کند. ۶- مواد آلی به‌عنوان یک کلات عمل می‌کند و در نتیجه قابلیت استفاده و تحرک عناصر کم مصرف را افزایش می‌دهد.
۷- مواد آلی کربن موردنیاز بسیاری از میکروارگانیسم‌های مفید خاک از جمله بعضی از باکتری‌های تثبیت کننده ازت (مانند ازتوباکترها) را فراهم می‌کند. ۸- وقتی که ماده آلی به عنوان پوشش دهنده (مالچ) به سطح خاک اضافه می‌شود، فرسایش خاک را کاهش می‌دهد. ۹- مواد آلی با جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب مانع از دست رفتن رطوبت خاک می‌شود و در زمستان و تابستان دمای خاک را متعادل نگه می‌دارد. ۱۰- هوموس ناشی از ماده آلی، مقاومت خاک را در برابر تغییرات سریع اسیدیته، قلیاییت و شوری و همچنین صدمه آفت کش ها و فلزات سمی سنگین افزایش می‌دهد.
مدیریت مزارع زعفران
محلول پاشی مزارع زعفران
تعریف
تغذیه برگی به عنوان یک تأمین کننده تکمیلی عناصر کم مصرف و پرمصرف، هورمون‌های گیاهی، محرک‌های رشد و سایر عناصر مفید استفاده شده است. تأثیر کوددهی برگی در افزایش محصول، مقاومت به بیماری‌ها و آفات و بهبود مقاومت به خشکی و نیز افزایش کیفیت محصول مشاهده شده است.
دلایل
قلیایی بودن خاک و عدم جذب مناسب از طریق ریشه، تثبیت شدن عناصر در خاک، بروز تنش‌ها و استرس‌های همچون سرمازدگی، دمای بالا، شوری، خشکی و مهمترین دلیل کاهش فعالیت ریشه، گیاه قابلیت جذب عناصر غذایی را از طریق ریشه از دست می‌دهد و به خصوص در زعفران که از بهمن ماه ریشه‌های مؤثر از بین می‌رود و تغذیه بنه از برگشت مواد غذایی ذخیره شده در برگ می‌باشد در این صورت مؤثرترین شیوه تغذیه برگی (محلول پاشی) می‌باشد.
شرایط آب و هوایی
در محلول‌پاشی حتماً دمای محیط در زمان محلول‌پاشی ۱۰ درجه بالاتر باشد و هوا کاملاً آفتابی باشد و ۲۴ ساعت قبل و ۲۴ ساعت بعد بارندگی نباشد، محلول پاشی از زمانی شروع کنید که شبنم صبحگاهی از روی برگ کم شده باشد و برگ خیس نباشد مثلاً از ساعت ۱۰ صبح تا دو بعدازظهر زمان مناسبی می‌باشد.
آب مصرفی برای محلول پاشی باید تمیز و بدون گل ولای باشد و بهتر است از آب شیرین استفاده کنید و ph آب باید ۷ باشد و برای کاهش phمی‌توانید از صابون‌ها مخصوص سم‌پاشی استفاده کنید البته به یاد داشته باشید برخی از صابون‌ها و کودها قابلیت اختلاط ندارند و قبل از اختلاط در سطح کم آزمایش کنید؛ برای آب محلول‌پاشی از آب خیلی سرد و یخ زده استفاده نکنید. هنگام محلول پاشی باد نباشد.
کودهای مورد استفاده
در مورد کودها باید در نظر داشت که از فروشنده در مورد اختلاط‌ها و دوزهای مصرفی سؤال کنید. برای انتخاب کودهای محلول‌پاشی به شرایط آبیاری و کودهای که در خاک مصرف کرده‌اید دقت کنید. استفاده از ریزمغذی و اسیدآمینه و جلبک دریایی به همراه کودان پیکا در اولویت می‌باشد.
میزان آب استفاده شده در محلول‌پاشی
مقدار آب مصرفی در یک هکتار برای محلول‌پاشی در اوایل که برگ کم است بیشتر از ۴۰۰ لیتر نباشد ولی بعد با رشد برگ و افتادن برگها روی هم مقدار آب افزایش پیدا می‌کند و به ۱۰۰۰ لیتر می‌رسد. البته مقدار آب سم‌پاشی به نوع سم‌پاش و نوع کود مصرفی بر می‌گردد پس حتماً از فروشنده سؤال کنید.
نکته اول
اولین نکته اینکه با توجه به تحقیقات علمی انجام شده و تجربیات سالهای قبل کشاورزان محلول‌پاشی در محصول سال بعد بسیار تأثیرگذار است و هر چه تعداد محلول‌پاشی بیشتر باشد بهتر است.
نکته دوم
در تکرار محلول‌پاشی از کودهای متفاوت استفاده کنید و چون هر کودی یک دوز مصرفی دارد حتماً اختلاط‌ها و دوزهای مصرفی را از اطلاعات برچسب کود یا از فروشنده‌ها بپرسید.
نکته سوم
بهتر است فاصله بین تکرار محلول‌پاشی بین ۱۰ تا ۱۵ روز باشد.
نکته چهارم
برای محلول‌پاشی‌ها و تعداد آن حتماً به آبیاری‌ها دقت کنید اگر آبیاری کم هست تعداد محلول پاشی را کم کنید و هم نوع کودها تغییر بدهید و این توصیه‌ها فقط در صورتی است که شما چهار آبیاری نیاز زعفران را انجام می‌دهید. البته می‌توان بدون آبیاری هم محلول پاشی کرد ولی با شرایط خاص و کودهای خاص که این کار حتی بسیار مفید هم خواهد بود.
نکته پنج
چون در زمستان هستیم و تنش گرما نداریم قبل و بعد محلول پاشی نیاز به آبیاری نیست و هر زمان که دمای محیط اجازه داد محلول پاشی انجام دهید.
این مطلب اولین بار در ماهنامه روشهای نوین آبیاری به قلم علی صومعه منتشر شده است.
