شایع‌ترین علامت سرطان پستان، توده بدون درد است که در حدود ۷۵%موارد توسط خود بیمار به طور اتفاقی یا در جریان معاینات دوره‌ای کشف می‌شود. علائم دیگر شیوع کمتری دارند، برای مثال گاهی موجب ترشح از نوک پستان می‌شود ولی باید دانست که اغلب ترشحات نوک پستان ارتباطی با سرطان ندارند و در بیماری‌های خوش‌خیم پستانی رخ می‌دهند. ترشح پستان می‌تواند رنگ‌های مختلف داشته باشد [سفید بی رنگ، قهوه‌ای خاکستری، قرمز یا خونی سبز، شیری…] این که ترشح یک طرفه یا دو طرفه باشد، این که با فشار دست خارج شود یا خود به خود در تشخیص اهمیت دارد زیرا معمولاً ترشحات یک طرفه و خود به خود به ویژه مواردی که خونی و یا بی رنگ باشد مهم‌تر است و نیاز به بررسی بیشتری خواهد داشت، همچنین ترشحاتی که با لمس توده‌ای در پستان همراه باشند و نیز ترشحات پس از سن یائسگی نیاز به توجه بیشتری دارند.
باید دانست در ترشحات خونی یک طرفه در ۵ تا ۲۰ درصد موارد سرطان نقش دارد و در بقیه موارد علل دیگری نظیر تغییرات فیبروسیستیک، توده‌های خوش‌خیم داخل مجاری شیری مثل: پاپیلیوم، اتساع مجاری پستان… نقش ایفا می‌کنند. از علائم دیگر سرطان‌های پستان ایجاد فرو رفتگی یا کشیدگی در پوست پستان است که به دلیل کوتاه شدن رباط‌های نگه دارنده به دنبال درگیری سرطانی به وجود می‌آید. تورم پوست و ایجاد نمائی شبیه پوست پرتقال نیز از علائم سرطان پستان به ویژه مراحل پیشرفته‌تر آن می‌باشد، گاهی تورم همراه با گرمی و قرمزی و درد نشانگر نوعی از سرطان پستان به نام « سرطان التهابی » می‌باشد که ممکن است با عفونت پستان اشتباه شود، ولی عفونت‌های پستانی معمولاً با تب و لرز همراه هستند و درگیری غدد لنفاوی زیر بغل در آنها اگر هم باشد نمای الهابی یا اصطالحا راکتیو و خوش خیم دارد. تغییرات نوک پستان نیز از یافته‌های سرطان پستان در برخی از بیماران است، وجود فرو رفتگی ثابت نوک پستان و همراهی آن با توده از علائم سرطان پستان است. در نوع دیگری از سرطان پستان به نام«پاژه». قرمزی و خارش نوک پستان همراه با پوسته شدن و ترک خوردن اتفاق می افتد که بهتر است با انجام بیوسی از سایر بیماری‌های پوستی نظیر اگزما افتراق داده شود.
عوامل خطرزا در سرطان سینه
سرطان پستان شایع‌ترین سرطان زنان در جهان است. برخی از عوامل احتمال ابتلا را افزایش می‌دهند که از مهم‌ترین آنها: دارا بودن زمینه ژنتیکی یا فامیلی است، به طوری که فرد دارای ژن معیوب ممکن است به احتمال ۵۰ تا ۸۰ درصد در آینده مبتلا شود. ۵ تا ۱۰ درصد سرطان‌های پستان در زمینه فامیلی ایجاد می‌شوند، به ویژه ابتلا در اقوام درجه اول [مادر، خواهر، دختر] می‌تواند موجب ابتلا در سنین پائین تر و افزایش موارد ابتلا دو طرفه و همراهی با سرطان‌های دیگر نظیر سرطان تخمدان شود. اگر بیش از یک نفر در اقوام مبتلا باشند یا سن فرد مبتلا پائین باشد، یا وجود توام سرطان پستان و تخمدان در یک خانواده، همچنین مواردی که ابتلا در هر دو پستان باشد یا چند ثانیه دریک پستان درگیر باشد و نیز در مواردی که فرد مذکر یا مرد در یک خانواده مبتلا به سرطان پستان شود احتمال مطرح شدن استعداد فامیلی بیشتر می‌شود. قاعدگی زودرس، یائسگی دیررس، اولین بارداری در سن بالای ۳۰ سال، نازائی، مصرف داروهای ضدبارداری، مصرف داروهای هورمونی پس از یائسگی، عدم سابقه شیردهی به فرزندان، رادیوگرافی‌های مکرر یا رادیوتراپی قفسه سینه در سنین پائین [به ویژه ۱۰-۱۴ سالگی یا پائین]، استعمال سیگار در دوره‌ی نوجوانی، مصرف الکل، استعداد نژادی و اجتماعی- اقتصادی، چاقی، مصرف غذاهای پرچرب، مصرف ناکافی میوه جات و سبزیجات و غلات، مصرف زیاد غذاهای شور و کهنه و دودی شده، برخی از بیماری‌های خوش خیم پستان… از جمله مواردی هستند که می‌توانند احتمال ابتلا را اندکی افزایش دهند.
قرص‌های ضد بارداری اگر بیش از ۴ سال و قبل از اولین بارداری مصرف شوند به نظر می‌رسد احتمال ابتلا را افزایش بدهند [ ولی این موضوع هنوز به طور قطعی ثابت شده نیست]. هورمون درمانی خطر سرطان پستان را تا ۳۰ درصد افزایش می‌دهد، ولی در صورت استفاده از آن فقط با تجویز و صلاحدید پزشک و در کنار آن انجام منظم برنامه غربالگری جای نگرانی وجود نخواهد داشت. نکته مهم: لازم به یادآوری است که گرچه در ماموگرافی از اشعه ایکس استفاده می‌شود ولی ماموگرافی غربالگری به ویژه که پس از سنین ۳۵ تا ۴۰ سال انجام می‌شود موجب افزایش استعداد ابتلا به سرطان پستان نخواهد شد. نشان داده شده که انجام ماموگرافی به ویژه در سنین ۵۰ سال به دلیل کمک در تشخیص زودرس بیماری و در نتیجه درمان مناسب و به موقع، مرگ و میر سرطان پستان را تا ۳۰ درصد کاهش داده است. لازم به ذکر است، اعمال فشار روی بافت پستان در زمان ماموگرافی هیچ نقشی در ایجاد سرطان پستان ندارد.
روش های تشخیص زودرس
- معاینه ماهیانه پستان [خود آزمایی]
- معاینه توسط پزشک
- ماموگرافی [برنامه غربالگری]
- MRI [در موارد ضروری]
معاینه هر فرد توسط خودش ماهانه به مدت ۱۵ دقیقه زمان می‌خواهد و ترجیحاً ۸-۹ روز پس از شروع قاعدگی یا ۲-۳ روز پس از اتمام قاعدگی انجام می‌شود و تمام بانوان بالای ۲۰ سال بهتر است این معاینه را انجام دهند. همچنین تمام بانوان بالای ۳۰ سال بهتر است هر ۶ تا ۱۲ ماه توسط پزشک نیز معاینه شوند.
خودآزمایی پستان شامل دو مرحله است:
- نگاه کردن
- لمس کردن
مراحل نگاه کردن:
- دست‌ها را از آرنج خم کنید و روی کمر قرار داده به کمر فشار دهید و به پستان‌ها نگاه کنید.
- دیگر این که دست‌ها را در دو طرف بدن آویزان کنید و به پستان‌ها نگاه کنید.
- همچنین دست‌ها را بالا برده در پشت سر قرار دهید و در این حالت نیز پستان‌ها را نگاه کنید.
مراحل لمس کردن:
- برای لمس پستان از قسمت انتهایی بندهای سه انگشت میانی استفاده کنید [ از نوک انگشتان برای لمس استفاده نکنید].
- لمس پستان‌ها بهتر است در حالت دراز کش انجام شود، برای لمس پستان راست از دست چپ و برای لمس پستان چپ از دست راست استفاده کنید [برای مثال برای معاینه پستان راست، دست راست را بالا ببرید و با دست راست پستان چپ را لمس کنید]. از نواحی زیر بغل و کناره‌های پستان غفلت نکنید، می‌توان معاینه را در زمان استحمام و در حالت ایستاده یا نشسته نیز انجام داد، ولی در حالت خوابیده [به ویژه در پستان‌های بزرگ] بافت پستان حالت بازتر و پهن‌تری پیدا می‌کند و لمس راحت‌تر و دقیق‌تر می‌شود، می‌توانید پستان را به چهار بخش تقسیم کنید و هر ناحیه را با نرمه انگشتان لمس سطحی و عمقی بکنید یا این که با حرکات چرخشی به صورت دایره‌وار از بیرون یا کناره‌های پستان لمس را آغاز کنید و به همان صورت دایره‌ای کم‌کم به سمت مرکز یا نوک پستان بروید.
اگر در مشاهده یا لمس متوجه توده، عدم قرینه بودن [ که جدیداً اتفاق افتاده باشد]، زخم یا تغییر رنگ یا کشیدگی در پوست پستان یا نوک پستان، ورم و ضخیم شدگی در پوست پستان، هر نوع فرو رفتگی، برآمدگی شدید به پزشک مراجعه کنید.
توصیه می شود:
- در خانم‌هایی که هیچ مشکلی در پستان ندارند و سابقه فامیلی ندارند، اولین ماموگرافی در سنین ۳۵-۳۹ سالگی انجام شود که به عنوان ماموگرافی پایه شناخته می‌شود.
- در سنین ۴۰-۴۹ سالگی ماموگرافی با فواصل ۱-۲ سال [بنا به صلاحدید پزشک]
- از سنین بالای ۵۰ سالگی ماموگرافی باید به صورت سالانه انجام شود.
- پس از ۷۵ سالگی انجام ماموگرافی ضرورت ندارد و از برنامه غربالگری خارج می‌شود و می‌توان از سایر روش‌های تشخیص زودرس استفاده کرد.
نکته مهم: لازم است هر فرد تمام مدارک تشخیصی [اعم از: ماموگرافی و سونوگرافی….] در سال‌های قبل را نگهداری نموده و حتی اگر سالم بوده و فاقد پاتولوژی باشند، باید در مراجعات بعدی به همراه داشته باشند، زیرا در بررسی‌های بعدی به آنها رجوع شده و در مقایسه و تصمیم گیری‌های آتی نقش مهمی دارند.
توده ها
اغلب توده‌های پستان خوش خیم هستند بنابراین وقتی توده‌ای در پستان لمس کردید دچار اضطراب و استرس نشوید و با حفظ آرامش به پزشک مراجعه نمایید. یکی از شایع‌ترین توده‌های پستان » کیست ها«هستند که توده جامد محسوب نمی‌شوند و حاوی مایع هستند و در هر سنی دیده می‌شوند ولی پس از یائسگی کاهش می‌یابند. اغلب کیست‌ها نیاز به اقدام درمانی ندارند، ولی در موارد کمی نیاز به تخلیه و گاهی بیوپسی پیدا می‌کنند، اگر کیستی به هر دلیل نیاز به برداشتن یا تخلیه محتویات آن پیدا کند بهتر است ۴-۶ هفته پس از تخلیه از نظر احتمال عود دوباره بررسی شود، اگر محتویات کیست خونی باشد و دوباره عود کند، باید بررسی دقیق‌تری انجام شود. علاوه بر کیست‌ها توده‌های خوش‌خیم دیگری در پستان‌ها وجود دارند که در مواردی به صورت دوره‌های کوتاه مدت ۶ ماهه تا یک الی دو ساله پیگیری می‌شوند تا سرعت رشد آنها و تغییرات احتمالی در شکل آنها مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد.
عفونت ها
عفونت های پستان به دو گروه تقسیم می شوند:
- عفونت های دوره ی شیردهی
- عفونت غیر دوره شیردهی
نحوه شیر دادن در پیشگیری از عفونت‌های پستان می‌تواند نقش داشته باشد. مادر به هنگام شیر دادن باید: علاوه بر نوک پستان، قسمت رنگی یا هاله پستان را نیز درون دهان کودک قرار دهد، قبل و بعد از شیر دادن، نوک پستان با آب گرم شسته شود، نوزاد در تمام زمان‌های گرسنگی شیر داده شود، این کار موجب تخلیه مکرر شیر و کاهش احتمال عفونت خواهد شد. عفونت‌های غیر شیر دهی معمولاً در سنین بالاتر دیده می‌شود و عوامل مختلفی نظیر دیابت، ضربه، مصرف برخی داروها…. می‌توانند زمینه ساز باشند، ولی در موارد نادری ممکن است التهاب یا عفونت در زمینه سرطان پستان ایجاد شود، از این رو درمان و پیگیری عفونت در سنین بالاتر در دوران غیر شیردهی اهمیت دارد.
ترشحات
حدود ۹۵ درصد ترشحات نوک پستان به علت وجود بیماری خوش‌خیم است. ترشحات نوک پستان می‌تواند رنگ‌های مختلف داشته باشد که هر یک علل و اهمیت متفاوتی را بیان می‌کند. در ترشحات شیر در دوره‌ی غیر شیردهی باید هورمون پروالکتین چک شود، زیرا افزایش سطح هورمون می‌تواند این ترشحات را ایجاد کند. ترشحات چرکی معمولاً به دلیل عفونت هستند و با درمان برطرف می‌شوند. اگر این ترشحات علیرغم درمان برطرف نشدند، باید نمونه برداری شوند تا از نظر سرطان‌های التهابی مورد بررسی قرار گیرند. در ۶۰ درصد زنان در دوره غیر شیردهی اگر نوک پستان به آرامی بین دو انگشت فشار داده شود، مقدار جزئی مایع به رنگ سفید یا زرد یا قهوه‌ای خارج می‌شود که طبیعی یا فیزیولوژیک محسوب می‌شود و نیاز به درمان ندارد، این نوع ترشحات معمولاً دو طرفه و از چند مجرا خارج می‌شوند، در بانوانی که قرص‌های ضد بارداری مصرف می‌کنند یا از آرام بخش‌ها استفاده می‌کنند این اتفاق شایع‌تر است.
ترشحات مهم پستان ترشحات خونی و در درجه دوم ترشحات بی رنگ هستند که به ویژه اگر خود به خود خارج شوند و یک طرفه باشند، از یک پستان و از یک مجرا خارج شوند حائز اهمیت و در خور بررسی بیشتر خواهند بود. لازم به ذکر است که حتی ترشحات خونی نیز غالباً علل خوش‌خیم دارند و می‌توان این نوع ترشحات را در اواخر دوران بارداری و دوران شیردهی دید اگر توده‌ای در همراهی با آن دیده نشود اهمیت نخواهد داشت، ولی در دوران غیر بارداری و غیر شیردهی باید بررسی بیشتری انجام شود تا از نظر رد سرطان مطمئن شویم. یکی از روش‌های بررسی در ترشحات خونی یا بی‌رنگ انجام «داکتوگرافی یا عکس رنگی از مجرای مترشحه» است که در صورت وجود توده در داخل مجرای شیری آن را نشان خواهد داد، لازم به یادآوری است که اغلب توده‌های موجود در داخل مجاری که موجب ترشحات خونی از نوک پستان می‌شوند توده‌های خوش‌خیم هستند و شایع‌ترین آن پاپیلوم است.
این مطلب اولین بار در نشریه مشق تندرستی به قلم نسیم طاهری نوشته شده است.
