تاکستان در غرب استان قزوین قرار دارد و مرکز آن شهر تاکستان است. این شهرستان دارای چهار بخش به نام‌های مرکزی، اسفرورین، خرمدشت و ضیاءآباد، سه شهر، نه دهستان و ۱۳۳ آبادی است. جمعیت این شهرستان در سال ۱۷۳۵۷۷،۱۳۸۵ نفر بوده است. فاصله تاکستان تا قزوین حدود چهل کیلومتر و از طریق جاده آسفالته و بزرگراه تهران – زنجان به آن متصل است. راه آهن شمال غرب نیز از کنار این شهرستان می‌گذرد. شهرستان تاکستان با وسعتی برابر ۲۴۳ کیلو متر مربع در غرب استان قزوین واقع شده است. محدوده این شهرستان از شمال به بخش‌های ایلات قاقازان، از غرب به شهرستان ابهر، از جنوب به بخش آوج و از شرق به بوئین زهرا محدود می‌شود. شهر تاکستان در ۳۰ کیلو متری جنوب غربی قزوین و در محور ترانزیتی قزوین –همدان و قزوین –زنجان واقع شده است. ساکنین اصلی این شهر به زبان تاتی بازمانده زبان قدیمی ایرانی سخن می گویند. آثار به‌دست آمده از تپه‌های باستانی تاکستان و روستاهای اطراف آن حاکی از قدمت این سرزمین به تاریخ پیش از اسلام می‌رسد. از آثار باستانی آن می‌توان مسجد شاه عباس –مسجد سرخندق –مقبره پیر، حمام شاه عباسی، قز قلعه، امامزاده ولی ضیاء آباد…. رانام برد. تاکستان با داشتن بیش از ۲۰۰ واحد صنعتی بزرگ وکوچک، ذخائر بزرگ معدنی و یک مجتمع و شهرک صنعتی به‌عنوان دومین شهر مهم صنعتی استان محسوب می‌گردد. شهرستان تاکستان در مسیر تونل توسعه تهران به غرب کشور واقع شده است. حرفه باغداری و کشاورزی از فعالیت‌های مهم مردم این شهرستان است. وجود باغ‌های بزرگ انگور این شهر را به همین نام شهرت داده است. کلیه کشمش صادراتی استان قزوین در شهرستان تاکستان تولید می‌شود. تاکستان را با پیشینه‌ای حدود ۷۰۰۰ سال جزو قدیمی‌ترین شهرهای ایران و جهان می‌دانند.
این منطقه مسیر عبور جاده قدیمی، پر رفت و آمد و جهانی ابریشم بوده که سران معروف جهان برای تصاحب آن جنگ‌های زیادی کرده‌اند. تاکستان که به سرزمین «تات‌ها» معروف بوده درگذشته «سیاده» یا «سیادهن» نامیده می‌شد. نام «سیادهن» بر روی یکی از کتیبه‌های دوران هخامنشی موسوم به پیوتین گرایا حک شده است. این کتیبه که از قدیمی‌ترین اسناد نوشتاری این شهرستان است، به زبان یونانی نوشته شده و هم اکنون در موزه شهر وین، نگه داری می‌شود. تاکستان در باختر قزوین واقع شده و عوامل اقتصادی از جمله آب و هوای مناسب، حاصل خیزی خاک و دست رسی به آب مورد نیاز برای کشاورزی سبب گسترش و توسعه اقتصادی تاکستان شده است. باغ‌های انگور این شهرستان شهرت فراوانی دارند که در کنار دشت‌های حاصل خیز و پربرکت منطقه؛ علاوه بر جاذبه‌های خاص, کشت انواع محصولات کشاورزی نیز در آن‌ها جریان دارد. تاکستان در زمینه گردشگری پیشرفت شایانی نداشته ولی دارای توان‌های بالقوه زیادی در زمینه گردشگری مذهبی و طبیعی است.
مکان‌های دیدنی و تاریخی
شهرستان تاکستان در زمینه گردشگری مذهبی و طبیعی دارای توان‌های بالقوه زیادی است که نشان از پتانسیل بالای این منطقه دارد. بناهای تاریخی و معماری این شهرستان شامل: بناهای مذهبی, امام زاده‌ها و هم چنین قلعه‌های قدیمی است و مکان‌های طبیعی نیز شامل: چشمه‌های آب گرم که در زمینه توریسم درمانی مفیدند و باغ‌های زیبای انگور که هنوز از این جاذبه‌ها بهره برداری مطلوب و درشان این شهرستان با اهمیت نشده است.
صنایع و معادن
صنایع شهرستان قزوین در دو دسته صنایع دستی و صنایع ماشینی تقسیم بندی می‌شوند. مردم شهرستان تاکستان مانند مردم دیگر شهرهای ایران در صنایع دستی و آفریدن اثرهای هنرمندانه، سابقه طولانی دارند. انواع سفال و ظروف سفالی، گیوه, انواع سبد، قالی، گلیم و نقش‌های منجوق دوزی شده از جمله مهم‌ترین صنایع دستی تاکستان است.
این شهرستان از رونق صنعتی خوبی برخوردار است و صنایع ماشینی نسبتاً خوبی در این شهرستان وجود دارد که شهر صنعتی تاکستان گواه این مطلب است. تاکستان دارای صدها کارخانه مختلف تولیدی از جمله سرنگ، باندهای پزشکی، حشره کش ها، صابون، شیشه دارویی، الکترود، رزین‌ها، ژنراتور، نخ، لودر، چدن ریخته گری شده نشکن، رینگ، کربن نسوز، کلاچ و… است. به طور کلی اقتصاد و بازرگانی شهرستان تاکستان بر پایه کشاورزی، دام داری، صنعت, معدن و خدمات استواراست و عوامل ارتباطی، بازرگانی, صنعتی و خدماتی مناسب نیز به گسترش و پیشرفت بازرگانی منطقه کمک شایانی کرده است.
کشاورزی و دامداری
کشاورزی یکی از شغل‌های اصلی مردم تاکستان است. آب و هوای مناسب برای باغ داری به ویژه پرورش انگور، تنوع ناهمواری‌ها، وجود زمین‌های حاصل خیز و دست رسی به آب‌های سطحی و زیرزمینی کافی، سبب رونق کشاورزی در ناحیه تاکستان شده است. عمده‌ترین محصولات کشاورزی تاکستان عبارت‌اند از: انگور، گوجه فرنگی، سیب زمینی، گردو، بنشن، بادام، انواع میوه و صیفی جات. به واسطه وجود منابع طبیعی مناسب، تاکستان از دام داری خوبی نیز برخوردار است و یکی از مهره‌های کلیدی دام داری استان قزوین به شمار می‌آید. دام داری نیز مانند کشاورزی از شغل‌های اصلی مردم منطقه است و پرورش دام و طیور از جمله مهم‌ترین منابع درآمد مردم شهرستان محسوب می‌شود.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
تاکستان که به سرزمین «تات‌ها» معروف بود در گذشته «سیاده» یا «سیادهن» نامیده می‌شد. به قول برخی مورخان «سیادهن» یا «سیادهان» تغییر شکل یافته واژه «سه دهان» بوده و خود آن نیز صورت معرب لغت «سه دژان» پارسی است. هم چنین نام «سیادهن» بر روی یکی از کتیبه‌های دوران هخامنشی – مربوط به ۲۳۰۰ سال قبل – موسوم به پیوتین گرایا نیز حک شده است.
این کتیبه که از قدیمی‌ترین اسناد نوشتاری این شهرستان است، به زبان یونانی نوشته شده است و هم اکنون در موزه شهر وین، پایتخت اتریش نگه داری می‌شود. دراین کتیبه چنین آمده است: «سیادان (نام پیشین تاکستان) و ساوه از شهرهای سرسبز شمال فلات ایران است». تاریخ این شهر با ورود اولین دسته‌های اقوام آریایی به این سرزمین رقم خورده است و در سلسله‌ها و حکومت‌های قبل از اسلام در ایران، صعودها و فرودهای بسیاری بر خود دیده است. آثار گچ بری جالب مربوط به دوره ساسانی که در تپه خندو واقع در شمال خاوری تاکستان به دست آمده است، نشانه آبادانی این منطقه در آن دوران است. بر اساس شواهد و بررسی‌های باستان شناسی انجام شده در تپه خله کو ایجاد هسته اولیه شهر به ۷۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد که همین سند علمی، تاکستان را جزو قدیمی‌ترین شهرهای ایران و حتی دنیا قرار می‌دهد. روی همین اصل باید تحقیقات علمی – در مورد عمر این شهرستان – در این منطقه تکمیل‌تر شود. این شهرستان با توجه به این که قدیمی‌ترین شهر منطقه است، قدیمی‌ترین اثر باستانی این محدوده، یعنی بقعه پیر را نیز در خود جای داده است. هم چنین مسیر عبور جاده قدیمی، پر رفت و آمد و جهانی ابریشم از این شهر بوده است. طی حدود ده هزار سال، این مسیر نقش عظیمی در نقل و انتقال مواد، فرهنگ، آیین، تکنولوژی و ایجاد و توسعه روابط فرهنگی و اقتصادی و نزدیکی ملت‌ها به عهده داشته و همانند رود بزرگی آسیا را به اروپا پیوند داده است. جاده ابریشم – که افرادی چون کوروش و کراسوس رومی و اسکندر مقدونی بر سر تسلط بر آن جان باختند – به خاطر وجود سنگ ابسیدین و موقعیت استراتژیک مناسب از تاکستان عبور می‌کرده است. در زمان هخامنشیان برای یکی از راه‌های ارتباطی ساخته شده توسط داریوش اول چاپارخانه مهمی در تاکستان بنا شد که محل آن روبه روی بقعه پیراست و عده‌ای وجه تسمیه «سیادان» را به خاطر وجود همین چاپارخانه می‌دانند.
تاکستان در اواخر حکومت شاهان هخامنشی، بعد از مقاومت در برابر سپاه اسکندر و شکست خوردن از او، متحمل خسارات فراوانی شد. طبق تحقیقات و مطالب آورده شده در کتاب «ایستگاه‌های پارتی» چاپ فیلادلفیای آمریکا (سده اول پیش از میلاد،) تاکستان از شهرهای مهم منطقه بوده و از بخش‌های سوق الجیشی امپراتوری اشکانیان در باختر کشور به حساب می‌آمده است. با توجه به اشیای به دست آمده از تپه‌های باستانی این شهرستان مشخص شده که تاکستان در زمان ساسانیان – آخرین سلسله ایران قبل از اسلام – شهری بسیار آباد بوده است. منطقه تاکستان به هنگام فتح ایران توسط اعراب (در زمان عمربن خطاب) به دست عروه بن زید خل طایی گشوده شد، اما مردم آن بر دین خود استوار مانده و خراج گزار شدند. در زمان امویان و سلجوقیان ناحیه تاکستان از اهمیت زیادی برخوردار بوده است و در زمان ایل خانان با استقرار پایتخت در سلطانیه موقعیت جلگه تاکستان به نحو چشم گیری رونق یافت. آمدن سلطان محمد خدابنده به این شهر, ورق دیگری بر تاریخ این خطه افزود. این توجه و شکوفایی منطقه تاکستان در زمان صفویه هم ادامه پیدا کرد. بناها و مکان‌های به جای مانده از آن زمان؛ گواه محکمی بر این ادعا است. در ضمن چون تاکستان بر سر راه تهران – اروپا قرار داشته، بیش‌تر شاهان قاجار نیز به این شهر آمده و مدتی در آن مانده یا از آن می‌گذشتند و بالطبع مورد توجه و تفقد آنان قرار می‌گرفته است. این شهرستان هم اکنون یکی از معتبرترین شهرستان‌های استان قزوین است.
مشخصات جغرافیایی
تاکستان در باختر استان قزوین قرار گرفته و مرکز آن شهر تاکستان است. از نظر جغرافیایی در ۴۹ درجه و ۴۲ دقیقه درازای خاوری و ۳۶ درجه و ۰۴ دقیقه پهنای شمالی و در ارتفاع ۱۲۶۵ متری از سطح دریا واقع شده است. این شهرستان در ناحیه جنوب باختری شهرستان قزوین واقع شده و از باختر به استان زنجان، از جنوب به شهرستان بویین زهرا و از شمال و شمال خاوری به شهرستان قزوین محدود می‌شود. شهرستان تاکستان از شهرها و روستاهای متعدد تشکیل شده است و شهر تاکستان از دو بخش قدیم و جدید پدید آمده که بخش قدیم شهر در ناحیه جنوبی واقع شده و بخش جدید شهر, بیش‌تر به سوی شمال گسترش یافته است. فاصله تاکستان تا قزوین حدود چهل کیلومتر و از طریق جاده آسفالته و بزرگ راه تهران- زنجان به آن متصل است. عوامل اقتصادی از جمله آب و هوای مناسب، حاصل خیزی خاک و دست رسی به آب مورد نیاز برای کشاورزی سبب گسترش و توسعه منطقه تاکستان شده است.راه‌ها و مسیرهای ارتباطی شهرستان تاکستان عبارت‌اند از:
- بزرگ راه تهران – زنجان که از قزوین و تاکستان نیز عبور می‌کند.
- راه اصلی آسفالته تهران – زنجان که از تاکستان می‌گذرد.
- راه‌های فرعی مختلف که به شهرستان‌های هم جوار مرتبط می‌شود.
- جاده ترانزیت تهران – اروپا که از شهرستان تاکستان عبور می‌کند.
این مطلب اولین بار در ماهنامه جاده‌های سبز منتشر شده است.
