محصولات غذایی طبیعی فاقد دارو و سموم مختلف و دارای خواص درمانی، مورد توجه مصرف کنندگان در سراسر جهان قرار گرفته است. در این میان شیر شتر تنها به عنوان یک غذا محسوب نشده بلکه محصولی شفابخش است که می‌تواند در کمک به درمان بیماری‌های خاص مورد توجه قرار گیرد. وجود آنتی بادی‌های ویژه با قابلیت نفوذ قابل توجه به بافت‌های سرطانی، وجود مقادیر متنابه ماده شبه انسولین (که در درمان دیابت مؤثر است). وجود پپتیدهای فعال زیستی به‌دست آمده از پروتئین‌های مختلف شیر شتر با قابلیت آنتی اکسیدانی، آنتی میکروبی و کاهندگی فشار خون و شباهت بی به دلیل شیر شتر به شیر انسان از ویژگی‌های مهم این شیر محسوب می‌شود. یکی از دلایل آن فقدان پروتئین آلرژی زای بتا لاکتوگلوبولین است، اما شیر گاو دارای بتالاکتوگلوبولین می‌باشد. وجود بتا لاکتوگلوبولین سبب بروز آلرژی‌های غذایی در نوزاد انسان می‌گردد. شیر شتر فاقد بتالاکتوگلوبولین بوده و از این نظر مشابه شیر انسان است که قابلیت جایگزینی آن با شیر مادر را دارد. این خواص تنها بخش ناچیزی از ویژگی‌های این محصول الهی بشمار می‌رود.
بر اساس آمار منتشر شده توسط سازمان خواروبار جهانی در سال،۲۰۰۸ از جمعیت ۲۴.۶۶۴.۲۲۸ نفر شتر در جهان بیشترین جمعیت شتر در قاره آفریقا (۲۰.۹۵۹.۰۱۵ نفر، ۸۵درصد) و تنها ۸۲۲.۵۷۰ نفر شتر (۳ درصد) در کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان قرار داشته که از این تعداد تنها ۱۵۲.۰۰۰ (۰/۶ درصد) به ایران اختصاص دارد. لذا این تفکر که شتر متعلق به اعراب بوده و تأثیر این تلقی که حتی در ادبیات ما نیز متجلی گردیده است که “نه شیر شتر و نه دیدار عرب” باید دگرگون شود.
البته نقش اعراب در اهلی نمودن شتر یک کوهانه را نمی‌توان کتمان کرد، هم چنان که نقش ایرانیان در اهلی نمودن شتر دو کوهانه غیر قابل انکار است، ولی در هر حال واقعیت این است که کشورهای آفریقایی نظیر سومالی، سودان، اتیوپی و نیجریه اکثر جمعیت شتر یک کوهانه جهان را به خود اختصاص داده‌اند. در حالی که اهمیت شتر در کشورهای عربی تا چندی پیش تنها به تفریح و تفاخر خلاصه می‌شد، شتر در کشورهای آفریقایی نقش حیاتی در معیشت مردم داشته و به دلیل مقاومت بالا به شرایط نامساعد محیطی توانسته است در طول قرن‌ها در قاره سیاه باقی بماند. در خشکسالی سال ۱۹۷۳ میلادى که منجر به مرگ ۱۵۰۰۰۰ انسان و بسیاری از احشام گردید، ۱۰۰ درصد گاوها از بین رفتند و حال آنکه تنها ۲۰-۳۰ درصد شترها تلف شدند.
نقش حیاتی شتر در معیشت مردم قاره سیاه در حدی بوده است که تصویر شتر حتی در پول ملی و پاسپورت برخی از این کشورها نظیر اتیوپی جای گرفته است. جمع آوری و عرضه شیر شتر به‌صورت بهداشتی سالیان متمادی در برخی از کشورهای آفریقائی نظیر کنیا رایج است. ولی در کشورهای حوزه خلیج فارس قدمت صنعتی شدن و عرضه بهداشتی شیر شتر تنها به دهه گذشته بر می‌گردد. سرمایه گذاری‌های میلیون دلاری کشور امارات متحده عربی برای توسعه صنعت شیر شتر در طول یک دهه گذشته و تلاش آنها برای استاندارد سازی، شناساندن خواص و اخذ مجوز برای صادرات شیر به کشورهای غربی باید توسط مسئولین کشورما نیزمورد توجه قرار گیرد. امروز شتر دیگر یک دام درجه ۴ محسوب نمی‌شود و از نظر سازمان خواربار جهانی شتر و شیرآن محصولی ارزشمند برای دهه‌های آینده از حیات بشر به شمار می‌رود.
رویکرد جهانی در خصوص مصرف شیر شتر درپی آشنایی با خواص شیر شتر و تغییر نگرش به شیر شتر به‌عنوان یک دارو و نه تنها یک غذا کشورهای غربی را بر آن داشته تا علیرغم عدم بومی بودن این دام در آن کشورها به واردات این گونه دام‌ها به کشورشان و پرورش آن اقدام نمایند. امروز شعار کشورهای پیشرفته علمی این است “غذای انسان باید دارو باشد و انسان سالم نباید در مصرف دارو زیاده روی نماید”. بدین منظور، شتر امروز در بین دام‌های اهلی اهمیت خاصی پیدا کرده و سخن گران سنگ پیامبر مکرم اسلام (ص) نیز که فرمودند” شتر مایه سربلندی صاحبان آن است” مصداق عینی یافته است.
مشخصات ظاهری شیر شتر
شیر شتر سفید، غیر شفاف (مات) و دارای طعم مطبوعی است طعم شیر شتر گاهی شور است. طعم شیر شتر می‌تواند در اثر نوع تغذیه، میزان دسترسی به آب و تعداد دفعات شیردوشی تغییر نماید.
ترکیبات شیر شتر
ترکیبات شیر شتر در گزارش‌های مختلف متفاوت است. این اختلاف می‌تواند در اثر روش‌های مختلف آنالیز، منطقه جغرافیایی، فصل، نوع تغذیه نژاد، مرحله شیردهی، سن و تعداد زایش باشد. شیر شتر از نظر میزان بتاکازئین مشابه شیر انسان است. بالا بودن میزان بتاکازئین در شیر شتر سبب افزایش قابلیت هضم و کاهش آلرژی زایی شیر شتر برای کودکان گردیده است که این خود نیز یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد شیر شتر محسوب می‌شود. ترکیب آمینواسیدهای شیر شتر مشابه شیر گاو بوده و تنها اسید آمینه گلیسین و سیستین در شیر شتر پایین است. شیر شتر دارای اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب مورد نیاز انسان است چربی شیر شتر شامل مقدار کمی اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه و مقدار کمی کاروتن است که این مقدار کم کاروتن می‌تواند دلیل سفیدی رنگ شیر شتر باشد. شیر شتر حاوی ویتامین‌های متنوعی از جمله E،C،D،A و گروه B است.
شیر شتر سرشار از ویتامین C است و می‌تواند در مناطق بیابانی، که دسترسی به سبزی و میوه کم است، منبع مناسبی از این ویتامین محسوب گردد. میزان نیاسین در شیر شتر در مقایسه با شیر گاو بالاتر است. میزان ویتامین A و ریبوفلاوین در شیر شتر پایین‌تر از شیرگاو است. غلظت اسید پانتوتنیک، اسید فولیک و B12 درشیر شتر بسیار بالاتر از شیرگاو است. غلظت تیامین و پیریدوکسین در شیر شتر قابل مقایسه با میزان آن در شیر گاو است. غلظت ویتامین E در شیر شتر بسیار نزدیک به غلظت آن در شیرگاو است. می‌زن کلسیم، منیزیم، فسفر، پتاسیم و کبالت در شیر شتر بیشتر از شیر انسان است ولی میزان لاکتوز و عنصر روی در شیر شتر کمتر از شیر انسان می‌باشد. به همین دلیل افرادی که مبتلا به عارضه عدم تحمل لاکتوز هستند می‌توانند از شیر شتر بدون مشکل استفاده نمایند. شیر شتر منبع غنی از کلراید است.
خواص درمانی شیر شتر
شیر شتر به دلیل دارا بودن ماده شبه انسولین و مقاوم در برابر اسید معده، در بهبود بیماری دیابت نوع اول مؤثر است. این شیر همچنین برای تقویت عضله قلب کودکان و پیشگیری از ابتلا به بسیاری از سرطان‌ها نیز مفید است درکمک به درمان استسقاء (آب آوردن شکم)، زردی، سل، آسم، لشمانیوز، مصرف شیر شتر توصیه شده است. در کمک به درمان کودکان مبتلا به اوتیسم نیز از شیر شتر استفاده شده است. کودکانی که به شیر گاو حساسیت دارند و یا دارای آلرژی غذائی هستند می‌توانند از شیر شتر بدون مشکل استفاده نمایند. در شیر شتر پروتئین ویژه‌ای وجود دارد که میزان کلسترول خون را کاهش داده و مانع از تصلب شرائین می‌شود. شیر شتر حاوی مقادیر قابل توجهی از عوامل ضد میکروبی، فاکتورهای رشد، مواد پائین آورنده فشار خون، مواد ضد سرطان، مواد کاهش دهنده کلسترول و آنتی اکسیدان است.
عواملی نظیر ایمونو گلوبولین، لاکتوفرین، لاکتوپراکسیداز، لیزوزیم و گلوکوزآمید از عوامل ضد میکروبی موجود در شیر شتر بشمار می‌روند. وود این عوامل ضد میکروبی شاید بتواند مصرف شیر شتر در درمان اسهال‌های میکروبی و ویروسی را توجیه نماید. شیر شتر از نظر ترکیب و ساختار پروتئینی و در نتیجه خواص آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی با شیر گاو تفاوت دارد. شیر انسان دارای آلقا لاکتالبومین و فاقد بتالاکتوگلوبولین است. درحالی که شیر گاو دارای آلفا لاکتالبومین و بتالاکتوگلوبولین است. وجود بتالاکتوگلوبولین سبب بروز آلرژی‌های غذایی در نوزادان انسان می‌گردد. ولی شیرشتر فاقد بتالاکتوگلوبولین بوده و از این نظر مشابه شیر انسان است. به علاوه آلفا لاکتالبومین یک عامل آنتی اکسیدان بسیار قوی برای نوزاد محسوب می‌شود که از این منظر نیز اهمیت شیر شتر نسبت به شیرگاو بالاتر است. شباهت‌های شیر شتر با شیر انسان سبب گردیده تا در سال‌های اخیر به تهیه شیر خشک نوزادان از شیر شتر توجه خاصی شود. اکثر خواص درمانی که تا به حال در رابطه با شیر شتر گزارش شده است مربوط به پروتئین‌های شیر شتر می‌باشد. مطالعات اخیر نشان می‌دهد که علاوه بر پروتئین‌های شیر شتر پپتیدهای فعال زیستی به دست آمده از آنها نیز دارای خواص درمانی بسیار خوبی می‌باشند. پپتیدهای فعال زیستی، توالی اسیدهای آمینه‌ای هستند که دارای خواص بیولوژیکی و درمانی می‌باشند و در اثر هیدرولیز پروتئین‌ها با استفاده از آنزیم‌های مختلف به‌دست می‌آیند. در مطالعه اخیر نقش اکسیژن فعال در بسیاری از بیماری‌های انسانی از جمله سرطان، پیری زودرس و پوکی استخوان به طورکامل مشخص شده است. اکسیداسیون بیومولکول ها شامل واکنش‌های زنجیره‌ای است که در آنها رادیکال‌های آزاد متعددی دخیل هستند.
یکی از راهکارهایی که توجه ویژه‌ای به آن شده است استفاده از غذاهایی است که در آنها ترکیبات آنتی اکسیدانی طبیعی موجود است. پپتیدهای فعال زیستی به‌دست آمده از هیدرولیز شیر شتر دارای فعالیت آنتی اکسیدانی بسیار خوبی در مقایسه با سایر ترکیبات آنتی اکسیدانی طبیعی و ساختگی می‌باشند. همچنین با توجه به بالا بودن میزان مرگ ومیر در علت بیماری‌های قلبی – عروقی در دنیا و به ویژه در ایران این ضرورت وجود دارد که ترکیبات طبیعی را وارد سبد غذایی روزانه کرد که خاصیت جلوگیری از افزایش فشار خون را دارا باشند. مطالعات نشان داده است که پپتیدهای فعال زیستی حاصل از پروتئین‌های شیر شتر دارای قابلیت کنترل فشار خون معادل داروهای موجود در بازار هستند. خوشبختانه در طی سال‌های اخیر فعالیت‌های قابل توجهی در شناساندن خواص و تشویق پرورش دهندگان به نگهداری و استحصال شیر شتر و بالاخره عرضه بهداشتی آن در کشور صورت پذیرفته است. تولید و عرضه شیر شتر در سطح ملی می‌تواند به افزایش سطح سلامت و بهداشت جامعه، کاهش و کمک به درمان بیماری‌های صعب‌العلاج و در نتیجه کاهش هزینه‌های درمانی بیماران خاص منجر گردد. درهمین راستا لازم است تا محققین کشوردر خصوص اثرات شناخته شده شیر شتر در درمان بیماری‌های خاص پژوهش‌های تکمیلی را انجام داده و نیز استخراج مواد دارویی موجود در شیر شتر و تولید داروهای تجاری از شیر شتر در دستور کار قرار گیرد.
این مطلب اولین بار در ماهنامه دامداران منتشر شده است.
