در سال۱۸۸۸ میلادی، یک کشاورز مصری در حال کندن زمین در نزدیکی دهکده ای بنام ایستابل آنتار بود که ناگهان با یک گور دسته جمعی مواجه شد. در آنجا اجساد متعلق به انسان ها نبودند بلکه تعدادی بیشماری گربه از نژاد فلاین، مومیایی شده درون حفرها در کنار یکدیگر به تعداد زیاد قرار داشتند. آنها نه تنها یک عدد، بلکه صدها و حتی هزاران در لایه های مختلف قرار داشتند. عمق لایه ها در حدود۲۰ ردیف بود. برخی از نوارهای پارچه ای هنوز قابل تفکیک و صورت برخی از گربه ها تزئین شده بود. بچه های دهکده تعدادی سالم را به توریست ها فروخته و بقیه بصورت کود شیمیایی مورد مصرف قرار گرفتند. یک کشتی انگلیسی تعداد۱۸۰۰۰۰ گربه مومیایی شده را برای پخش در مزارع انگلستان به شهر لیورپول حمل نمود. در آن زمان اهمیتی به این مومیایی ها داده نشد و تعداد اندکی از محققین درباره آنها تحقیق کردند. بیشتر کاوشگران بدنبال آثار با ارزش تر مانند تابوت، مجسمه، طلا و کلا اشیای قیمتی دیگر بودند. برخلاف آن زمان در عصر جدید، باستان شناسان بیشتر تمایل به پژوهش های علمی دارند تا پیدا نمودن اشیای گران بها. کاوشگران امروزه به این موضوع پی برده اند که ارزش واقعی این کشفیات پیدا نمودن سنت های اجتماعی، روش های زندگی، نوع تغذیه و عادات دیگر گذشتگان هستند. پس از بدست آمدن این مومیایی ها، باستان شناسان متخصص دیرینه شناسی حیوانات، مشغول مطالعه در این خصوص هستند. به گفته یکی از آنان حیوانات خانگی، غذا مرگ و مذهب از عمده ترین موارد مهم در زندگانی مردم مصر باستان بوده است. یک رشته تحقیق جدید در دانشگاه قاهره در خصوص این مومیایی ها انجام و موزه ای نیز برای جمع آوری و مطالعه ساخته شد. با کاوش و تحقیق در مورد این مومیایی ها، شکافتن پارچه ها، گرفتن عکس های متعدد توسط اشعه ایکس، در واقع پلی مابین مردمان گذشته و حال برقرار گردید. بوضوح در می یابیم که اهمیت حیوانات خانگی، امروزه نیز مانند گذشته وجود داشته و بسیاری از مردم، حتی فرمانروایان دارای حیوانات بوده اند.
در موزه قاهره
موزه قاهره مخصوص حیوانات خانگی یکی از پربیننده ترین موزه های مصر است. انبوه بیشماری از بازدیدکنندگان روزانه به آنجا رفته و به تماشای حیوانات مومیایی شده می پردازند. در پشت شیشه ها تعداد بیشماری گربه در لای نوارهای پارچه ای به طرق مختلف پیچیده شده اند. تعداد زیادی از آنها درون جعبه هایی از سنگ و یا چوب منقش قرار داده شده اند. یک کروکودیل به طول تقریبی۶ متر با یک کروکودیل کوچک که در دهان آنست مومیایی شده است. بازشکاری و ماهی از انواع دیگر بوده و حشرات کوچک مانند سوسک و آنچه در آن روزها خورده می شد در کنار آنها قرار داشتند. مصری ها بر این عقیده بودند که آنچه مورد علاقه آنهاست باید برای زندگانی در جهان دیگر در کنار خودشان و حیوانات مورد علاقه شان قرار داشته باشد. در۲۹۵۰ قبل از میلاد، پس از مرگ اولین پادشاه سلسله سلطنتی در آبیدوس در کنار مقبره او مومیایی سگ ها، شیرها و میمون ها نیز دفن شدند. در حدود۲۵۰۰ سال بعد در دوره سی امین سلسله حکومتی یک غیراشرافی در حالی که یک سگ کوچک در کنار پایش قرار داده شده بود دفن گردید. بسیاری از حیوانات مومیایی دیگر با همین اصول دفن شده اند. بهترین تکه از گوشت های گاو، مرغابی ها، غازها، کبوترهای نمک زده، خشک شده، در لای نوارهای پارچه ای پیچیده می شدند. مومیایی های مربوط به تغذیه و اقلام خوراکی اگر چه حتی روزانه مورد استفاده قرار نمی گرفت برای زندگانی ابدی در کنارشان دفن می شد. برخی از حیوانات تحت عنوان نمایندگان خدایان در آن زمان مومیایی می شدند. شهر ممفیس پایتخت اکثر حاکمان تاریخ مصر باستان در۳۰۰ قبل از میلاد با جمعیتی در حدود دویست و پنجاه هزار نفر به عنوان یک شهر مقدس شناخته شده بود. بیشتر ویرانه های برجا مانده تاریخی، در اطراف دهکده میت راهینا و زمین های اطراف آن قرار دارد. نیمی از یک معبد قدیمی در زمین و چمن های اطراف آن بیرون است. این مکان متعلق بیکی از گاوهای مقدس بوده که این حیوان در آن زمان مورد تقدس فراوان بوده است. نشانه قدرت فردی در هر دوره حکومت، پادشاهان قوی بوده اند که به عنوان نیم حیوان و نیم دیگر خدا پرستش می شدند. این موضوع را می توان از نوع مومیایی کردن آن فهمید. پادشاهان در زمان حیات، توسط راهبان با تزئین آلات طلا و جواهرات گرانبها مورد پرستش قرار می گرفتند و پس از مرگ معتقد بودند که روح آنها در بدن گاو دیگری خواهد رفت و جستجو برای یافتن گاو مقدس دیگر شروع می گردید. بدن او به معبد مقدس فرستاده، برروی یک سنگ بسیار تزئین شده تراورتن قرار می گرفته و در مدت۷۰ روز،۴۰ روز برای خشک نمودن اعضای بدن و۳۰ روز برای مومیایی کردن با پارچه و لوازم دیگر وقت صرف می گردیده است. در روز تدفین، تمام اهالی برای مراسم حضور بهم می رساندند و آن روز روز عزای عمومی بود. در قرن های بعد تعداد بیشماری از این حیوانات مومیایی شده توسط دزدان و کاوشگران به یغما رفت. متاسفانه هیچ مومیایی از یک گاو مقدس تاکنون بدست نیامده است.
طغیان نیل و کروکودیل ها
حیوانات مقدس دیگر در معابد مختلف مورد پرستش قرار می گرفتند. گاوها در آرمانت و شام، ماهی در اسنا، گوسفند در جزیره الفانتاین و کرکودیل ها در کوم امبو. پرستش این گونه حیوانات مقدس از زمان ظهور تمدن مصر باستان که در آن بارش باران فراوان و سرزمین ها اکثراً سرسبز بودند رواج بسیار داشته است. زندگی این حیوانات در کنار مردم آن زمان بتدریج این باور را بوجود آورد که آنها وابسته به خدایان هستند و این موضوع صرفاً مربوط به نوع عادات و آداب و رسوم هر قوم بود. به طور مثال کروکودیل ها سالیانه تخم گذاری خود را مشرف برروی حاشیه بلند سواحل طغیان زده رودخانه نیل انجام می دادند و چون طغیان نیل که به صورت طبیعی اکثراً اتفاق می افتاد و منجر به رونق کشاورزی مناطق اطراف می گردید مصری ها آن را مربوط به پیشگویی کروکودیل ها از آینده می دانستند. طغیان مفید و یا مضر رودخانه و اخبار آن برای کشت و کار کشاورزان بسیار مهم بود به همین علت این حیوان بعنوان خدای توانمند آب شناخته و معبد کم امبو، در جایی که اولین طغیان رودخانه نیل در آنجا مشاهده می گردید ساخته شد. این مکان کنار رودخانه به صورت مقدس شناخته شد و کروکودیل ها در آنجا به راحتی زندگی می کردند و اگر یکی از آنها تلف می شد با مراسم خاص مذهبی تدفین می شد. بیشترین تعداد حیوانات مومیایی شده به صورت میلیونی در ایستابل آنتار دفن شده و سالیانه نذورات فراوانی در جشنواره سالیانه معبد حیوانات مقدس اهدا می گردید. همچنین مراسم و جشن های مذهبی بسیاری در این ارتباط در سراسر طول رودخانه نیل توسط مصری ها برگزار می شد. صدها هزار زائر در کنار این معبد اردو می زدند. اجرای رقص و موسیقی سنتی انجام و بسیاری کالاهای تجاری، سوغات و یادبودها خرید و فروش و ردو بدل می گردید. کاهنان مشغول فروختن اجساد مومیایی حیوانات بودند و آنهائیکه به خوبی و استادانه مومیای شده بودند به قیمت های بالا به افراد متمول و یا حتی آنهائیکه فقط اعتقاد داشتند فروخته می شدند. با بخور دادن گیاهان خوشبو در تمام مکان ها، زوار به مسافرت خود خاتمه داده و با دادن مومیایی های خود به معبد و ذکر دعا آنجا را ترک می کردند. برخی از این معابد فقط مختص به یک خدای حیوان بود ولی برخی مکان های مقدس مانند آبیدوس هر نمونه مومیایی شده مربوط به یک خدای خاص بود. این مکان مربوط به محل دفن اولین فرمانروای مصر بود که در کاوش های آن مومیایی یک لک لک که نشانگر خدای”توته” مظهر عقل و دانش بود پیدا شد. شاهین ها مظهر احظار خدای آسمان بنام هوراس و نگهدارنده زندگانی فرمانروا بودند. سگ ها نگهبان خدای: شغال سر: محافظ مردگان بودند. با اهدای یکی از این خدایان معبد، زائر از خدای مورد نظر خود مرحتمی می گرفت. این حیوان در گوش خدای مربوطه نجوا می کرد که این یک زائر خوب است و به وی توجه و التفات شود. با ظهور بیست و ششمین امپراطوری، در حدود۶۶۴ قبل از میلاد، مومیایی های مقدس بسیار رواج پیدا کرد. مصری ها کاملاً خارج از محدوده قلمرو حکومت های دیگر بودند و با آسایش کامل مشغول عبادت و اجرای مناسب مذهبی خود می شدند. ساخت مومیایی ها بسیار رونق گرفت و گروه بسیاری از استادکاران بوجود آمدند. حیوانات می بایستی به دقت انتخاب، حمل و مومیایی می شدند. باید مواد مومیایی از قبل آماده، سعی در بهبود مواد شده، نوارها مهیا و مقابر حفر می شدند. علیرغم هدف اصلی این کار، به تدریج تقلب و فساد در کارگاه های مومیایی رواج یافت و بسیاری از زوار با مومیایی های خراب مواجه شدند. با انجام آزمایشات توسط اشعه ایکس از این مومیایی ها دریافتند که بسیاری از آنها از خریدشان متضرر شده اند. بسیاری از استخوان ها و اعضای بدن حیوانات کم بها در پرب ها جاگذاری گردید. بسته بندی های بسیار شکیل برروی بدنه یک حیوان ساخته شده فقط از گل انجام می گرفت. هر چه بسته بندی زیباتر بود، احتمال تقلب در آن بیشتر. تعداد بیشماری از انواع حیوانات مانند گربه، گاو، کروکودیل، سگ، خر، فیل، ماهی، غزال، اسب، لک لک، شیر، مارمولک، انواع گوشت ها، میمون، قوچ، بچه دزد (یک نوع باز)، سوسک، موش خرما، مار و چند نمونه دیگر مومیایی شده اند. در هیچ نوشتاری از گذشته دقیقاً مشخص نشده که روش مومیایی کردن چگونه بوده است. برای این منظور تعدادی از دانشجویان رشته باستان شناسی در یک آزمایشگاه همراه با استاد خود برای مومیایی کردن اقدام نمودند. برای این منظور به یک مغازه در شهر قاهره جهت خرید مواد اولیه مراجعه شد. یک کیلوگرم سنگ کریستال قهوه ای رنگ، narton ، خریداری شد. این نمک قلیایی رطوبت و چربی را به خود جذب و به عنوان ماده مهم مومیایی کردن شناخته شده است. امروزه به عنوان یک سود شستشو کننده در کنار دلتای نیل به فروش می رسد. در یک مغازه فروشنده گیاهان دارویی یک نوع روغن که می تواند بدن را خشک و کمی نرم نگهدارد به علاوه یک نوع صمغ کندری که پس از ذوب نوارها را کاملاً می چسباند و آبندی می کند خریداری شد. هیچ مغازه ای شراب نخل که در مصر باستان برای شستشوی درون اجساد پس از خروج امعاء و احشاء به کار می رفت نداشتند و یک نوع دیگر تهیه گردید. برای شروع یک خرگوش از قصابی خریداری شد. به جای آنکه کباب شود می خواستند به آن موجودیت ابدی دهند. بدن آن تماماً درون نمک قرار گرفت اما دو روز دوام نیافت و فاسد شده در دومین خرگوش، ابتدا تمام امعاء و احشاء آن خارج شد. شکم آن پر از نمک و کلاً درون نمک هم خوابانیده شد. این یکی خراب نشده. نمک درون شکم به تدریج رطوبت لاشه را جذب و بسیار بدبو شد. آن را خارج و مجدداً درون را با نمک تازه پیچیده شده در لای پارچه پرکردند. این کار باعث می شود تا بتوان چندین مرتبه آنرا عوض نمود. این یکی نیز پس از مدتی فاصد شد. در تلاش دیگر قبل از پرکردن شکم با نمک، آن را با روغن خریداری شده آغشته و بعد نمک زدایی نمودند. هردوت مورخ یونانی روش مومیایی را در۵ قرن قبل از میلاد نوشته ولی بسیاری از محقیق به صحت آن اعتقاد نداشتند. در اینجا نیز گفته های او ثابت شد. تمام اعضای بدن به تغییر از قلب کاملاً حل شدند. این همان روشی است که مصری ها فقط قلب را درون بدن سالم نگه می داشتند. با همان روش این خرگوش مومیایی و باندپیچی شد. روش اجرایی توسط سرپرست گروه و دانشجویان نوشته و ثبت گردید. با گرفتن جشن و سوزاندن عود، این خرگوش درون کابینت کلاس درس مانند مومیایی های۳۰۰۰ سال قبل نیز به تاریخ پیوست. بسیاری برای دیدن این مومیایی امروزه به آنجا می روند.
این مطلب اولین بار در ماهنامه نفت پارس به قلم سعید صالحی منتشر شده است.
