بدبینی و سوءظن در شکل شدید آن یک اختلال روانی است که فرد بیمار تفسیر غلطی از رفتار دیگران دارد و در واقع فرد احساس می کند چیزی را که می بیند یا می شنود واقعیت ندارد و با چیزی که در پشت صحنه وجود دارد متفاوت است. بدبینی باعث تشویش، استرس و عصبانیت است که در مکاتب روان پزشکی معاصر به سه دسته تقسیم می شود:
- اختلال شخصیت بدبینی: فرد مبتلابه همه چیز و همه کس به دیده شک و تردید می نگرد و حالت دفاعی به خود گرفته و آنها را تهدیدآمیز تلقی می کند.
- اختلال هذیانی یا هذیان بدبینی: در این اختلال، بیمار تصور می کند که تحت تعقیب است یا کسی می خواهد او را بکشد یا مسموم کند، تعدادی از این بیماران، دچار هذیان حسادت یا خودبزرگ بینی می شوند.
- بیماری اسکیزوفرنیا از نوع پارانویید یا بدبینی مفرط: فرد مبتلابه این نوع گروه دارای اوهام گزند و آسیب رسانی هستند.
از لحاظ علت شناختی بیماری بدبینی، هم خانواده، الگوهای اجتماعی و زیست شناختی هر کدام به سهم خود در این بیماری نقش دارند که متاسفانه هیچ چیز مثل بدبینی در خراب کردن یک رابطه مخصوصا در زندگی مشترک قدرتمند نیست. فرد بدبین به خود و شریک زندگی اش صدمه می زند و جایی برای محبت و علاقه باقی نمی گذارد که ناخودآگاه این رابطه به سمت سردی روی می آورد. این افراد دارای شخصیت کنترلی گر می باشند که مدام در حال چک کردن همسرشان هستند. این نوع بیماری شایع زندگی در جوامع شرقی از گذشته های دور است به گونه ای که فرد نسبت به همسر خود و رفتارش دچار کج فهمی می شود. سقراط، فیلسوف یونانی جمله بسیار زیبایی در این رابطه از خود به یادگار گذاشته که جای بسی تامل دارد: زمانی که به شرق سفر کردم دو بیماری را زیاد دیدم یکی بدبینی در مردان و دیگری وسواس در زنان. در رابطه با ویژگی های فرد بدبین، نحوه تعامل با فرد بدبین در زندگی زناشویی و راه مقابله و درمان با این اختلال، مصاحبه ای با هرایر دانلیان، کارشناس ارشد روان شناسی بالینی و مشاور روان درمانی انجام داده ایم که در زیر می خوانید.
فرد بدبین دارای چه خصوصیاتی است؟
در کل بدبینی به معنای عدم قطعیت است. اینکه فرد نمی تواند حقیقت را قبول کند. البته ما با دو گروه افراد بدبین مواجه هستیم؛ یکی افرادی که ممکن است در طول زندگی شان دچار بدبینی شوند و در حالت طبیعی دانستن و ندانستن قرار گیرند که فرد با آگاهی می تواند به قطعیت برسد اما گروه دوم شامل همان افرادی می شود که رگه شخصیتی بدبینی شان غیرقابل کنترل است و فرد در حالت ترس به سر می برد و به دلیل ترس و اضطراب دچار حالت توهم یا همان پارانویید می شود.
خصوصیات و نشانه های فرد بدبین را می توان این گونه برشمرد: فرد بدبین به نکات منفی بسیار توجه دارد و نکات ریز و کوچک را خوب می بیند. همیشه دارای عدم اطمینان است و خودش را از همه مسایل مبرا می داند و حق به جانب است که گاهی ممکن است همراه با خودشیفتگی باشد و همچنین از مکانیسم های روانی بسیاری استفاده می کند و به شدت پرخاشگر است.
آیا ویژگی های ارثی و عوامل زیست شناختی در بروز این بیماری نقش دارند یا اکتسابی هستند؟
در یک جمله پاسخ را خلاصه می کنم. وراثت باعث آمادگی اختلال در فرد می شود و محیط محرک آن به شمار می رود.
چرا امروزه بدبینی در زندگی زناشویی نمود بیشتری پیدا کرده و عده ای این رفتار را یک رفتار عادی تلقی می کنند که باید در زندگی مشترک وجود داشته باشد؟
متاسفانه در زندگی مشترک امروزی، بدبینی بسیار دیده می شود که از طرف زن یا مرد نمایان است. مشاوره قبل از ازدواج به این مساله بسیار کمک می کند که فرد در اول نسبت به خود آگاهی داشته باشد و سپس وارد رابطه جدی شود و آن هنگام است که می تواند از یک رابطه مطمئن برخوردار باشد، البته باید در اوایل به زنان و مردان حق بدهیم که به دلیل عدم شناسایی هم هرچند که سال های دوران نامزدی و آشنایی شان طولانی باشد اما تا زمانی که به اصطلاح زیر یک سقف نروند ممکن است دچار بدبینی و شک شوند که در این مورد، این خودآگاهی که در اول عرض کردم در اینجا می تواند به زندگی زناشویی کمک کند. خب، زن یا شوهر ممکن است نسبت به یک امری شک کنند، در درجه اول سوالشان را می پرسند و با توجه به خود آگاهی آن را هضم می کنند و به واقعیت می رسند.
از نکات مهم و قابل تامل این است که آموزش قبل از ازدواج بهترین حالتش زمانی است که هیچ فردی در زندگی طرف مقابل وجود نداشته باشد به خصوص در زمینه همه رگه های شخصیتی که ممکن است زندگی زناشویی آسیب برساند، بسیار مهم است.
در چه سال هایی از زندگی، این بدبینی خود را نشان می دهد؟
از لحاظ کمی می توان گفت؛ در دو سال اول زندگی مشترک که بسیار هم طبیعی است هر کدام از دو طرف وقتی دچار سوءظن شد با پرسیدن سوال آن را حل می کند و به قطعیت می رسد اما از لحاظ کیفی می توان به شدت و عمق آن در ادامه زندگی اشاره کرد. کلادر جامعه ما، گذشته همسرمان برایمان بسیار مهم است و بدبینی یا سوءظن در درجه اول از گذشته همسرمان آغاز می شود.
به نظر شما آیا در زندگی زناشویی باید کنترل وجود داشته باشد؟
ما به عنوان همسر در زندگی مشترک حق داریم که بدانیم در زندگیمان چه می گذرد. وقتی با مساله ای مواجه می شویم که برایمان سوءظن یا بدبینی پیش بیاید باید با شریک زندگیمان در میان بگذاریم که بتوانیم به قطعیت برسیم و نسبت به دانستن امری ناخوشایند خود را آماده کنیم.
اگر شریک زندگی، موبایل همسرش یا ایمیل هایش را چک کند، باعث می شود که فرد را بدبین تلقی کند؟
این نوع چک کردن یکی از روش هایی هست که اگر ما با پرسیدن و سوال کردن از طرف مقابل به قطعیت نرسیدیم استفاده می کنیم که به نظر من این روش، جزو روش های اولیه و پیشنهادی نیست ولی به عنوان روش نهایی برای اثبات آنچه که ذهن مان را درگیر کرده مناسب است. این امر اگر چندین بار در صورت ایجاد سوءتفاهم پیش بیاید باعث زدن انگ بدبینی به فرد نمی شود اما اگر بخواهد مداوم باشد و فرد با آنها هم به قطعیت نرسد، باید قبول کنیم که شریک زندگیمان شکاک است.
آیا بدبینی و تعصب با هم در ارتباط هستند، چون عده ای بدبینی شان را با تعصب توجیه می کنند؟
تعصب در روان شناسی به معنای فکر غیرمنطقی است که با موقعیت متناسب نیست اما بدبینی به معنای آن است که من می ترسم آن اتفاقی را که دوست ندارم، بیفتد و دلیل واقعی و منطقی برای آن ندارم. البته فرد بدبین هیچ وقت خودش را با تعصب توجیه نمی کند بلکه همسر یا طرف مقابلش است که طرف بدبین را متعصب می نامد.
خانواده چه سهمی می تواند در بدبینی فرزندش در آینده داشته باشد؟
دو اختلال اگر در والدین وجود داشته باشد در آینده فرزندانش تاثیر مخربی به جا می گذارد که شامل شکاکیت و بدبینی و وسواس است.
چون این دو اختلال، کنترل گر است و این تاثیرات در بزرگسالی فرزند نمود پیدا می کند. پس می توان گفت؛ خانواده در بدبین بودن فرزندش بسیار نقش داد.
عده ای از زوج ها، مشکل بدبینی در همسرشان را با داشتن علاقه زیاد همسر به خود اشتباه می گیرند؛ نظر شما به عنوان یک مشاور در این رابطه چیست؟
بله؛ همینطور است. در مراجعه کنندگان هر روز این امر را از نزدیک می بینم. در اینجا باز هم باید گفت؛ آموزش پیش از ازدواج برای این است که ما با رگه های شخصیتی افراد آشنا شویم و بدانیم که این رفتار همسرمان، نشان دهنده علاقه و توجه به ما نیست. پیشنهاد من به جوانان این است که قبل از ازدواج، اگر این شکاکیت و بدبینی را در طرف مقابلشان می بینند از ازدواج با آنها دوری گزینند چرا که هر خصلتی قابل رفع است غیر از بدبینی.
چطور این موضوع غیرقابل رفع است، یعنی حتی با مشاوره هم جواب نمی گیرند؟
رگه شخصیتی بدبینی در این افراد بسیار قوی است و چون به نوعی دچار خودشیفتگی هم هستند و به این زمینه هم بینش ندارند، به دنبال کمک هم نیستند. آن کسی که باید مشاوره و تحت روان درمانی قرار گیرد شریک فرد بدبین است.
پس راه مقابله با این اختلال در زندگی زناشویی چیست؟
یکسری الگوهای رفتاری وجود دارد که همسر فرد بدبین باید آنها را رعایت کند که شامل:
- رفتارشان با همسرشان باثبات و بااقتدار باشد.
- بحث کلامی نداشته باشند.
- وارد بازی های طرف مقابل نشود.
- حساسیت های خود را نشان ندهند.
اگر این افراد با رعایت الگوهای رفتاری فوق به نتیجه نرسیدند باید از مشاوره کمک گیرند.
پس ممکن است این بدبینی و سوءظن باعث ازهم پاشیدگی ازدواج شود؟
اگر در زندگی مشترک، یکی از دو نفر نسبت به هم بدبینی شدید داشته باشند، دیگر رابطه ای باقی نمی ماند و فقط انگار این دو نفر همدیگر را دارند اذیت می کنند. رابطه زناشویی بهنجار رابطه ای است که دو طرف نسبت به هم اطمینان و اعتماد دارند. بدبینی در زندگی مشترک یک آفت است که باعث خشم طرف مقابل می شود.
از چه عواملی که در زندگی مشترک باعث بدبینی می شود، باید پرهیز کرد؟
در زندگی زناشویی، اصل بر صداقت، تعهد و صمیمیت است و اگر این موارد وجود نداشته باشد اسم این رابطه، زندگی نیست. ایجاد ابهام و پاسخ ندادن به آن، توجه نکردن به علایق و مسایلی که برای فرد مقابل مهم است؛ به عنوان مثال اگر روز تولد همسرمان را فراموش کنیم و در کل باید به قلق های یکدیگر توجه کنید. من در کلاس ها و مشاوره هایم بارها گفتم که زنان و مردان باید در زندگی مشترک یک قرارداد بنویسید.
در پایان می گویم اگر هر کدامیک از زوجین نسبت به امری در زندگی شک دارند و باعث ابهام برایشان شده از طرف مقابل شان سوال بپرسند و سعی کنند برای این کار از سوالات انعکاسی و بدون تهدید استفاده کنند.
نویسنده دکتر هرایر دانلیان، برگرفته از سیاووشان
