کاکائو درختی از تیره پنیرکیان با بلندی بین ۴ تا ۱۰ متر است. برگ‌هایش ساده و متقابل است و گُل‌های منظم، کوچک و قرمز رنگی در همه فصل‌ها دارد. میوه‌اش بسته، زرد رنگ و به اندازه یک خیار و حاوی ۲۵ تا ۴۵ دانه است. میوه‌های این گیاه را پس از چیدن انبار می‌کنند تا بپوسد و پس از آن دانه‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و به مصرف می‌رسانند. همچنین به پودر خشکی که با آسیاب نمودن و گرفتن چربی دانه کاکائو به دست می‌آی پودر کاکائو گفته می‌شود.
خواص کاکائو چیست؟
پلی فنل‌ها در حقیقت آنتی‌اکسیدان‌هایی طبیعی هستند که در مواد غذایی مختلف از جمله میوه‌ها، سبزیجات، چای و شکلات وجود دارند. این آنتی‌اکسیدان‌ها دارای خواص متعددی از جمله کاهش التهاب، بهبود جریان خون در رگ‌ها، کاهش فشارخون و بهبود سطح قند و کلسترول خون هستند. پودر کاکائو یکی از منابع غذایی غنی از پلی فنل‌ها است و فلاوانول‌های که موادی دارای خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی قوی هستند، فراوان یافت می‌شوند.
با این حال، پردازش و فرآیند حرارت دادن به کاکائو که در جهت کاهش تلخی آن انجام می‌گیرد، می‌تواند منجر به کاهش ۶۰ درصد از محتوای فلاوانول آن و در نتیجه، کاهش خواص سودمند این ماده غذایی بشوند. به همین دلیل با اینکه خود کاکائو یک منبع عالی از پلی فنل به شمار می‌آید، هر محصولی که حاوی کاکائو باشد دقیقاً همان فواید را برای بدن ما فراهم نخواهد کرد.
خواص کاکائو و کاهش فشار خون
کاکائو، چه به صورت پودر و چه به صورت شکلات سیاه، می‌تواند به کاهش فشار خون ما کمک کند. این مسئله برای اولین بار در مردمی از جزایر آمریکای مرکزی که نوشیدنی کاکائویی مصرف می‌کردند دیده شد. این افراد نسبت به مردم بومی دیگری که این نوشیدنی را مصرف نمی‌کردند، فشارخون پایین‌تری داشتند. اینطور به نظر می‌رسد که فلاوانول‌های موجود در کاکائو منجر به افزایش سطح نیتریک اکسید در خون، و در نتیجه بهبود عملکرد رگ‌های خونی و کاهش فشار خون ما می‌شود.
در یک تحقیق آزمایشگاهی که بر روی ۳۵ نفر انجام شد، به بیماران مورد نظر مقادیری در حدود ۰٫۰۵ تا ۳٫۷ اونس (یعنی معادل ۱٫۴-۱۰۵ گرم) فرآورده کاکائویی یا تقریباً ۳۰ تا ۱۲۱۸ میلی گرم فلاوانول داده شد. نتیجه این آزمایش نشان داد که کاکائو به مقدار کم اما قابل توجهی، یعنی چیزی در حدود ۲ میلی متر جیوه، فشار خون را کاهش می‌دهد.
یک نکته جالب هم این بود که این اثر کاهش فشار خون، در افراد مبتلا به فشارخون بالا نسبت به افراد سالم، و در افراد مسن نسبت به افراد جوان، بیشتر بود. با این حال، همانطور که در قسمت‌های بالاتر هم گفتیم، بهتر است به یاد داشته باشید که فرآوری محصولات کاکائویی منجر به کاهش مقدار فلاوانول‌ها می‌شود و در نتیجه، اثر کاهش قابل توجه فشار خون در شکلات‌های کاکائویی معمولی دیده نخواهد شد.
کاهش خطر بروز حملات قلبی و سکته مغزی
اینطور به نظر می‌رسد که کاکائو علاوه بر کاهش فشار خون، خواص دیگری نیز به همراه دارد. به عنوان مثال، کاکائو می‌تواند خطر بروز خطر حمله قلبی و سکته مغزی را نیز کاهش بدهد. کاکائوی غنی از فلاوانول، سطح اکسید نیتریک را در خون بهبود می‌بخشد که همین مسئله نیز به خودی خود، منجر به باز شدن شریان‌ها و عروق خونی شده، و جریان خون در بدن ما را بهبود می‌بخشد.
علاوه بر این، ثابت شده است که کاکائو می‌تواند سطح کلسترول بد خون را کاهش بدهد، درست مثل داروی آسپیرین به رقیق شدن خون کمک بکند، قند خون را بهبود ببخشد، و التهاب موجود در بدن ما را نیز کاهش بدهد، که همه این‌ها با کاهش خطر سکته قلبی و مغزی مرتبط هستند.
نتیجه دو مطالعه سوئدی نشان داد که مصرف حداکثر یک وعده شکلات به مقدار ۰٫۷ تا ۱٫۱ اونس (یعنی معادل ۱۹ تا ۳۰ گرم) در روز، با کاهش میزان نارسایی قلبی مرتبط است. اما این اثر در مصرف مقادیر بالاتری از شکلات مشاهده نشد.
بهبود عملکرد مغز
نتیجه مطالعات علمی متعددی نشان داده‌اند که پلی فنل‌های موجود در کاکائو، می‌توانند از طریق بهبود عملکرد مغز و جریان خون به سمت آن، خطر بروز بیماری‌های عصبی را کاهش بدهند. فلاوانول‌ها می‌توانند از موانع خونی و مغزی عبور کنند. به این ترتیب آن‌ها در مسیرهای بیوشیمیایی‌ای قرار می‌گیرند که نورون‌ها و مولکول‌های مهم برای عملکرد مغز را تولید می‌کنند.
علاوه بر این، همانطور که در قسمت‌های بالاتر هم گفتیم، فلاوانول‌ها با اثر گذاشتن بر فرآیند تولید اکسید نیتریک و باز کردن رگ‌های خونی، جریان خون و فرآیند تامین خون برای مغز ما را بهبود می‌بخشند.
نتایج مطالعات علمی چیست؟
مطالعات علمی دیگری نیز نشان داده‌اند که مصرف روزانه فلاوانول‌های موجود در کاکائو می‌تواند عملکرد ذهن انسان را، هم در افراد سالم و هم در افرادی که اختلالات روانی دارند بهبود ببخشد. نتیجه یک مطالعه دو هفته‌ای بر روی ۳۴ فرد سالمند که کاکائوی دارای فلاوانول بالا مصرف می‌کردند، نشان داد که پس از یک هفته جریان خون به سمت مغز در این افراد به مقدار ۸٪ ، و پس از دو هفته به مقدار ۱۰٪ افزایش یافته است. می‌توان از نتایج این تحقیقات نتیجه گرفت که ممکن است مصرف کاکائو برای افراد مبتلا به بیماری‌های مغز و اعصاب، از جمله پارکینسون و آلزایمر نیز اثر مثبتی داشته باشد. با این حال، در این زمینه هنوز به تحقیقات بیشتری نیاز است.
بهبود خلق و خو و درمان افسردگی
علاوه بر تأثیر مثبت کاکائو بر انحطاط ذهنی مرتبط با بالا رفتن سن، اثر آن بر مغز نیز ممکن است منجر به بهبود خلق و خو و علائم افسردگی در افراد بشود. اثرات مثبت کاکائو بر خلق و خوی ما ممکن است به دلیل فلاوانول‌های موجود در آن، تبدیل تریپتوفان به هورمون سروتونین (یعنی همان ماده طبیعی‌ای که حال ما را خوب می‌کند)، کافئین موجود در آن و یا صرفا به دلیل حس خوبی که بعد از خوردن شکلات پدیدار می‌شود باشد.
نتیجه یک مطالعه علمی در مورد ارتباط میان مصرف شکلات و میزان استرس در زنان باردار، نشان داد که مصرف شکلات به طور منظم با کاهش استرس و بهبود خلق و خوی نوزادان همراه است. علاوه بر این، مطالعه علمی دیگری نیز ثابت کرد که نوشیدن نوشیدنی کاکائویی حاوی پلی فنول، منجر به افزایش آرامش و رضایت در انسان می‌شود.
خواص کاکائو و دیابت
در حالی که مصرف بیش از حد شکلات قطعا برای کنترل قند خون ما مفید نیست، خود کاکائو در حقیقت دارای خواص ضد بیماری دیابت است. نتیجه مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهند که فلاوانول‌های موجود در کاکائو می‌توانند منجر به کاهش سرعت هضم و جذب کربوهیدرات‌ها در روده، بهبود فرآیند ترشح انسولین در بدن، کاهش التهاب و تحریک جذب قند از خون به عضله بشوند. بعضی دیگر از مطالعات علمی نیز نشان داده‌اند که مصرف مقدار بیشتری از فلاوانول‌ها، از جمله آن‌هایی که در کاکائو موجود هستند، می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را کاهش بدهد.
خوردن شکلات تلخ و یا کاکائوی غنی از فلاوانول‌ها، می‌تواند منجر به کاهش حساسیت به انسولین، بهبود کنترل قند خون و کاهش التهاب در افراد دیابتی و غیر دیابتی بشود.
خواص کاکائو و کنترل وزن
شاید به نظرتان کمی عجیب باشد، اما مصرف کاکائو حتی به شکل شکلات، ممکن است بتواند به شما کمک کند تا وزن خود را کنترل کنید. اینطور به نظر می‌رسد که کاکائو قادر است با تنظیم کردن میزان مصرف انرژی در بدن، کاهش اشتها و التهاب، افزایش اکسیداسیون چربی و القا کردن احساس سیری، به کنترل وزن کمک کند.
نتیجه یک مطالعه جمعی نشان داد افرادی که به طور مرتب شکلات مصرف می‌کنند (حتی با مصرف کردن کالری و چربی بیشتر) نسبت به افرادی که کمتر شکلات می‌خورند، BMI کمتری دارند. علاوه بر این، در یک مطالعه علمی بر روی فرآیند کاهش وزن که در آن از رژیم‌های کم کربوهیدرات استفاده می‌شد، مشاهده شد گروهی که در طول روز به میزان ۴۲ گرم یا چیزی در حدود ۱٫۵ اونس شکلات کاکائویی تلخ ۸۱ درصد مصرف می‌کردند، نسبت به گروهی که از یک رژیم غذایی معمولی پیروی می‌کردند، با سرعت بیشتری وزن اضافی خود را از دست دادند.
مصرف شکلات می‌تواند منجر به افزایش وزن در افراد بشود. البته بسیاری از این مطالعات بین نوع شکلات مصرفی فرق نمی گذارند؛ شکلات سفید و شیری همان فواید شکلات تیره را ندارند.
در هر صورت، برای تشخیص این که دقیقا چه مقدار کاکائو و چه نوع شکلاتی به کاهش وزن کمک می‌کند، همچنان به تحقیقات بیشتری نیاز است.
کاکائو ممکن است خواص ضد سرطان داشته باشد
فلاوانول‌های موجود در میوه‌ها، سبزیجات، و سایر مواد غذایی به دلیل خاصیت محافظتی در برابر بیماری سرطان ، و تعداد بسیار کم عوارض جانبی نامطلوب، مورد توجه افراد بسیاری قرار گرفته‌اند. کاکائو در بین تمام مواد غذایی دیگر (نسبت به وزن) دارای بیشترین میزان فلاوانول‌ها و در نتیجه دارای خاصیت ضد بیماری سرطان است و شما می‌توانید با اضافه کردن آن به رژیم غذایی خود، به میزان قابل توجهی از این مزایا بهره ببرید.
این مواد دارای خواص آنتی‌اکسیدان هستند، از سلول‌های بدن در برابر آسیب‌های مولکول‌های ری‌اکتیو محافظت می‌کنند، با التهاب مبارزه می‌کنند، مانع از رشد سلول‌های سرطانی و منجر به مرگ این سلول‌ها می‌شوند، و از گسترش سلول‌های سرطانی در بدن نیز جلوگیری می‌کنند.
نتایج مطالعات علمی چیست؟
مطالعات علمی که با کمک یک رژیم غذایی غنی از کاکائو یا عصاره کاکائو بر روی حیوانات انجام گرفته است نیز نتایج مثبتی را در خصوص کاهش سرطان پستان، پانکراس، پروستات، کبد، کولون و همچنین سرطان خون نشان داده‌اند.
نتیجه مطالعات انسانی نیز نشان داده است که پیروی از رژیم‌های غذایی غنی از فلاوانول‌ها با کاهش خطر ابتلا به سرطان همراه است. با این حال، شواهدی در خصوص اثرات کاکائو به تنهایی در این زمینه وجود ندارد، چون بعضی از آزمایش‌ها هیچ مزیتی را نشان ندادند و بعضی دیگر حتی متوجه افزایش این خطر شدند. در هر صورت در این زمینه به تحقیقات علمی بیشتری نیاز است.
خواص ضد میکروبی و تقویت‌کننده سیستم ایمنی
تحقیقات علمی بسیاری اثر محافظتی کاکائو از حفره‌های دندان و بیماری‌های مرتبط با لثه را ثابت کرده‌اند. کاکائو حاوی ترکیبات بسیاری است که آنتی باکتریال، ضد آنزیمی و تحریک کننده سیستم ایمنی بدن ما هستند و در نتیجه، به سلامت دهان و دندان‌های ما کمک می‌کنند.
در یک آزمایش که بر روی موش‌های آلوده به باکتری‌های دهانی انجام شد، بعد از اینکه این موش‌ها از عصاره کاکائو تغذیه کردند، در مقایسه با موش‌هایی که فقط با آب تغذیه شده بودند، کاهش قابل توجهی در میزان حفره‌های دندانی آن‌ها مشاهده شد.
مضرات کاکائو
مقادیر بالای کافئین موجود در کاکائو می تواند منجر به عوارض جانبی از جمله تکرر ادرار، بی خوابی و افزایش ضربان قلب شود. کاکائو می تواند در بعضی افراد باعث ایجاد واکنش های آلرژیک مانند واکنش های پوستی، سردرد میگرنی، ناراحتی گوارشی و تهوع شود. کافئین موجود در کاکائو با برخی دارو های قلبی، دارو های ضد افسردگی و دارو های آسم تداخل ایجاد می کند. کاکائو برای کلیه مفید است، اما برای افراد مبتلا به نارسایی کلیه مضر می باشد، مقادیر بالای منیزیم موجود در کاکائو می تواند باعث ایجاد مشکلاتی در افراد مبتلا به بیماری های کلیوی شود.
فراموش نکنید قند و چربی موجود در شکلات می‌تواند سبب چاقی و افزایش کلسترول خون شود، پس در صورت مصرف آن باید چربی و قند سایر غذاها را کاهش دهید. چربی زیاد می‌تواند برای افرادی که اضافه وزن دارند، بیماران کلیوی و افراد مبتلا به فشارخون بالا خطرناک باشد. همچنین شکلات کافئین دارد و محرک اعصاب است به همین خاطر توصیه می‌شود در مصرف آن زیاده‌روی نکنید.
نتایج مطالعات علمی چیست؟
با این حال، مطالعات انسانی مهمی در این زمینه انجام نگرفته است و علاوه بر این، همانطور که می‌دانید اکثر محصولات کاکائویی مصرف شده توسط انسان حاوی قند هم هستند. به همین دلیل، برای بررسی تاثیراتی که کاکائو بر روی سلامت دهان و دندان انسان می‌گذارد، به آزمایش کردن محصولات جدیدی نیاز است.
بر خلاف تصورات رایج، مصرف کاکائوی موجود در شکلات دلیلی برای بروز آکنه نیست. در حقیقت پلی فنل‌های موجود در کاکائو منجر به سلامت پوست ما نیز می‌شوند. حتی ثابت شده است که مصرف کاکائو در طولانی مدت، می‌تواند منجر به حفاظت از پوست ما در برابر اشعه‌های مضر آفتاب، بهبود گردش خون در پوست، بهبود بافت سطحی پوست و آب رسانی به پوست بشود.
اضافه کردن کاکائو به رژیم غذایی روزمره
مقدار دقیق کاکائویی که ما باید در رژیم غذایی روزمره خود استفاده کنیم، تا بتوانیم از مزایای آن برای سلامتی بدن خود بهره ببریم هنوز کاملا مشخص نیست. بعضی از دانشمندان مصرف ۰٫۱ اونس یا همان ۲٫۵ گرم پودر کاکائوی حاوی فلاوانول بالا و یا ۰٫۴ اونس یا همان ۱۰ گرم شکلات تلخ حاوی فلاوانول بالا را در روز به ما پیشنهاد می‌کنند.
این مقدار کاکائو یا شکلات حاوی حداقل ۲۰۰ میلی گرم فلاوانول می‌شود که به ما کمک می‌کند بتوانیم از مزایای کاکائو برای سلامت قلب خود بهره ببریم. با این حال، دانشمندان دیگری معتقد هستند که برای رسیدن به این هدف، مصرف مقدار بیشتری از فلاوانول‌ها نیاز است. به طور کلی اینکه منبع کاکائوی مصرفی شما از مقدار زیادی فلاوونول برخوردار باشد بسیار مهم است. در حقیقت هرچه یک محصول به میزان کمتری فرآوری شده باشد، برای سلامت بدن ما بهتر است.
راه‌های اضافه کردن کاکائو به رژیم غذایی
- شکلات تلخ مصرف کنید: اطمینان حاصل کنید که شکلات مصرفی شما از کیفیت خوبی برخوردار، و حاوی حداقل ۷۰ درصد کاکائوی خالص باشد.
- شیرکاکائوی گرم یا سرد درست کنید: شما می‌توانید به سادگی مقداری کاکائو را با شیر مورد علاقه خود میکس کنید تا یک شیرکاکائوی خوش طعم و لذیذ درست بشود.
- اسموتی درست کنید: کاکائو می‌تواند به ترکیبات اسموتی سالم مورد علاقه شما اضافه بشود و یک طعم لذیذ شکلاتی به آن بدهد.
- پودینگ درست کنید: اگر دوست داشته باشید، می‌توانید پودر شکلات خالص را به پودینگ خانگی خود اضافه کنید.
- موس شکلات گیاهی درست کنید: کافیست کمی آووکادوی له شده، کاکائو، شیر بادام، و یک شیرین کننده طبیعی مثل خرما را با هم ترکیب کنید تا یک موس شکلات گیاهی غلیظ درست بشود.
- پودر کاکائو را روی میوه‌ها بریزید: پودر کاکائو یک چاشنی عالی برای پاشیدن بر روی میوه‌هایی از جمله موز و توت فرنگی است.
هزاران سال است که کاکائو دنیای مواد غذایی را تسخیر کرده، و به شکل شکلات، به بخش بزرگی از غذاهای مدرن تبدیل شده است. اگر دوست دارید از حداکثر مزایای سلامتی کاکائو بهره ببرید، بهتر است که از پودر کاکائوی غیر شیمیایی و خالص، و یا شکلات تلخ حاوی بیش از ۷۰٪ کاکائو استفاده کنید. علاوه بر این، بهتر است به یاد داشته باشید که شکلات هرچقدر هم که برای سلامت بدن ما مفید باشد، حاوی مقادیر قابل توجهی از قند و چربی است. به همین دلیل اگر قصد استفاده دائمی از آن را دارید، بهتر است که به مقادیر معقول و مناسبی از آن استفاده کنید و آن را در یک رژیم غذایی سالم و متعادل بگنجانید تا بهترین نتیجه ممکن را کسب کنید.
