جت لی بازیگر و رزمی‌کار متولد چین و اصالتا سنگاپوری پس از یک دوره موفقیت‌های ورزشی سال ۱۹۸۲ هنگامی که نوزده سال داشت با فیلم «معبد شائولین» (Shaolin Temple) وارد عرصه سینما شد.
او طی چند دهه فعالیت در بسیاری از آثار تحسین‌شده رزمی و حماسی حضور یافت؛ از جمله مشهورترین این آثار می‌توان به سه اثر ابتدایی مجموعه فیلم‌های «روزی روزگاری در چین» (Once Upon a Time in China)، «مشت افسانه‌ای» (Fist of Legend) و «قهرمان» (Hero) اشاره کرد.
برای تبدیل‌شدن به یک ستاره سینما ترکیبی از کاریزما، چهره و مهارت بازیگری مورد نیاز است؛ ترکیبی پیچیده از کیفیت‌های متنوع که باعث می‌شود عموما شاهد ظهور و ماندگاری تعداد انگشتشماری از ستاره‌ها در جهان سینما باشیم. حال در نظر بگیرید چقدر دشوار است که بازیگری از یک کشور با فرهنگ و زبانی کاملا متفاوت ظهور کند و بتواند در هالیوود هم به جایگاهی ویژه دست یابد.
جت لی موفق شد با تکیه بر مهارتهای رزمی در کنار قدرت بازیگری و ویژگی‌های ذاتی‌اش مخاطبانی در سراسر جهان پیدا کند و در آمریکا هم موفقیت‌های خاص خود را تجربه کند. این بازیگر شاخص آثار رزمی سال ۲۰۰۰ با حضور در فیلم «رومئو باید بمیرد» (Romeo Must Die) اولین تجربه هالیوودی‌اش را با موفقیت تجاری پشت سر گذاشت.
حضور جت لی در پروژه‌های بین‌المللی، گسترده و ادامه‌دار بود؛ فیلم‌های تولید فرانسه به تهیه‌کنندگی لوک بسون همچون «بوسه اژدها» (Kiss of the Dragon) و «رهاشده» (Unleashed)، حضور در تریلرهای اکشنی چون «بی‌همتا» (The One) و «جنگ» (War) کنار جیسون استاتهام، هم‌بازی‌شدن با جکی چان در «پادشاهی ممنوعه» (The Forbidden Kingdom) و حضور در سه فیلم سینمایی «بی‌مصرف‌ها» (The Expendables) بخشی از این کارنامه کاری متنوع را نشان می‌دهد.
گرچه ممکن است از نظر منتقدان فاز آمریکایی کارنامه کاری جت لی تا حدی کمتر جالب توجه باشد اما روزهای اوج او در هنگ کنگ را باید همچون گنجینه‌ای از آثار رزمی سینما در نظر گرفت.
در این متن به معرفی ۱۰ فیلم برتر جت لی می‌پردازیم که دیدنشان می‌تواند مخاطبان این بازیگر و البته مخاطبان سینمای رزمی را به‌شدت سرگرم کند.
۱۰. استاد کونگ فو (Kung Fu Cult Master)
- کارگردان: وانگ جینگ
- تاریخ اکران: ۱۹۹۳
- امتیاز راتن تومیتوز: ۷۲
- کشور تولیدکننده: هنگ کنگ
به شکل کلی جت لی را به‌عنوان شخصیت سینمایی جدی‌تری نسبت به سایر ستاره‌های هم‌نسل رزمی‌کارش در نظر می‌گیرند؛ برای مثال این مقایسه بیشتر با کنار هم قراردادن او و جکی چان انجام شده است. اما این ایده آن‌قدرها هم دقیق نیست.
این درست است که جت لی هرگز آن قدرت کمدی را که چان از طریقش به محبوبیت رسید به کار نگرفته است اما تعدادی از بهترین نقش‌آفرینی‌های او با میزانی از شوخی و جنبه‌های بلاهت‌بار بامزه شخصیتی همراه بوده است. در واقع جت لی به‌عنوان یک بازیگر آن‌قدر استعداد داشته تا بتواند لحن کودک‌مانندی را به بعضی ایفای نقش‌های خاص خود ببخشد.
در میان چنین آثاری فیلم سینمایی «استاد کونگ فو» که تحت عناوینی چون «فرقه شر» هم شناخته می‌شود احتمالا بهترین نمونه است. فیلمی که از ساختار روایی خطی فراتر رفته و نوعی شوخ‌طبعی پوچ‌گرایانه را در کنار صحنه‌های خیره‌کننده مبارزه به کار می‌گیرد.
۹. ماسک سیاه (Black Mask)
- کارگردان: دانیل لی
- تاریخ اکران: ۱۹۹۶
- امتیاز راتن تومیتوز: ۴۸
- کشور تولیدکننده: هنگ کنگ
خیلی پیش از آنکه داستان‌های کتاب‌های مصور به نیرویی غالب در سینمای بدنه اصلی کشورهای غربی تبدیل شوند، جت لی با فیلم سینمایی ماسک سیاه در یک اثر ابرقهرمانی خوش درخشید.
دلیل موفقیت این اثر سینمایی را باید این نکته دانست که فیلم عمده توقعات مخاطبانش را برآورده می‌کند و از نظر صحنه‌های اکشن هم عملکرد قابل توجهی دارد. ماسک سیاه سوای چند صحنه خاص تیراندازی از تعداد زیادی صحنه‌های مبارزاتی تشکیل شده که بسیار خیره‌کننده و شگفت‌انگیزند.
در واقع باید گفت جت لی در فیلم سینمایی ماسک سیاه تعدادی از خشن‌ترین و از نظر بصری تأثیرگذارترین صحنه‌های رزمی را ارایه کرده؛ البته نباید از طراحی صحنه‌های رزمی توسط یوئن وو-پینگ از اساتید این حوزه غافل شد.
۸. مشت افسانه‌ای (Fist of Legend)
- کارگردان: گوردون چان
- تاریخ اکران: ۱۹۹۴
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰
- کشور تولیدکننده: هنگ کنگ
فیلم سینمایی «مشت افسانه‌ای» با الهام از فیلم «مشت خشم» (Fist Of Fury) ساخته شد؛ مشت خشم از آثار مطرح بروس لی است.
مشت افسانه‌ای هم یکی دیگر از آثار مطرح جت لی و در میان بهترین نمونه کارهای او قرار دارد. در مشت افسانه‌ای شخصیت «چن زن» در حال تحصیل در ژاپن نمایش داده می‌شود؛ در این شرایط به او خبر می‌دهند که آکوتاگاوا یک رزمنده ژاپنی استاد سابق او را در یک دوئل کشته است.
چن زن که از این خبر حسابی بهم ریخته پس از بازگشت به شانگهای و حضور سر قبر استادش سوگند یاد می‌کند تا خون‌خواه مرگ استادش باشد.
مشت افسانه‌ای یک الگو از ژانر اکشن سینمای هنگ کنگ است؛ مفهوم محبوب چینی در برابر ژاپنی در این اثر به چشم می‌خورد و کارگردانی، فیلم‌نامه‌نویسی و بازیگری همه و همه در خدمت صحنه‌های اکشن به کار گرفته شده‌اند.
در زمینه بازیگری، طراح صحنه‌های رزمی فیلم که طبق معمول یوئن وو-پینگ است از قابلیت‌های رزمی جت لی استفاده تمام‌عیاری داشته و بعضی صحنه‌های باورناپذیر اکشن را خلق کرده که با وجود تعداد زیاد بازیگر در صحنه واقعا تولیدشان با سختی بسیار مواجه بوده است. برای مثال می‌توان به صحنه طولانی درگیری چن زن و استاد ژاپنی اشاره کرد که حقیقتا تماشایی و پرجزئیات است. مشت افسانه‌ای با تمرکز بر مفاهیمی چون عشق، حسادت و خیانت از بعضی زوایا نسبت به فیلم قبلی (با بازی بروس لی) اثر جدی‌تری است.
۷. بی‌باک (Fearless)
- کارگردان: رانی یو
- تاریخ اکران: ۲۰۰۶
- امتیاز راتن تومیتوز: ۷۳
- کشور تولیدکننده: چین، هنگ کنگ
فیلم سینمایی «بی‌باک» هنگام اکران به‌عنوان آخرین فیلم رزمی جت لی مشهور شد؛ نکته‌ای که البته درست از آب در نیامد چرا که این بازیگر پس از بی‌باک در چندین اثر رزمی دیگر هم نقش‌آفرینی کرد. اما سوای این نکته فیلم از بسیاری جهات حس و حال پایان کارنامه کاری یکی از مطرح‌ترین چهره‌های سینمای رزمی جهان را در خود دارد.
جت لی در نقش هو یوآنجیا در این اثر سینمایی رزمی‌کاری است که قصد دارد پیش از ناپدیدشدن کامل از پیش چشم عموم مردم یک‌بار دیگر خودی نشان دهد. این وضعیت فیلم‌نامه به نوعی با وضعیت خود جت لی در آن سال‌ها هماهنگی کامل داشت و بازتابی بود از آخرین جلوه‌گری‌های این رزمی‌کار مطرح در پایان سال‌های جوانی.
در عین حال فیلم لحنی دارد که به نوعی یادآور پایان یک دوران است؛ بی‌باک به شکلی کارگردانی شده که هم‌زمان تحسین و تمجیدی عمیق را نصیب شخصیت اصلی و مهارتهای رزمی او می‌کند. گویا فیلم رانی یو نامه‌ای تحسین‌برانگیز بود که برای شخصیت اصلی‌اش جت لی نوشته شده است.
علاوه بر همه این‌ها شاید اشاره به یوئن وو-پینگ، طراح معروف صحنه‌های رزمی بیهوده باشد چرا که همواره نسبت به اهمیت حضور او آگاهی داریم اما در عین حال این حضور چنان ضروری و حیاتی است که بدون اشاره به آن توضیح کیفیت این اثر رزمی ناقص باقی خواهد ماند. به هر حال بخش مهمی از قدرت و تأثیرگذاری بی‌باک به دلیل طراحی‌های صحنه‌های مبارزه توسط این هنرمند برجسته است.
۶. شمشیرزن ۲ (Swordsman II)
- کارگردان: چینگ سیاو-تونگ، استنلی تانگ
- تاریخ اکران: ۱۹۹۲
- امتیاز راتن تومیتوز: ۷۱
- کشور تولیدکننده: هنگ کنگ
گرچه فیلم سینمایی «شمشیرزن ۲» که تحت عنوان «افسانه شمشیرزن» (The Legend of the Swordsman) هم شناخته می‌شود اسما توسط چینگ سیاو-تونگ و استنلی تانگ کارگردانی شده اما باید آن را اولین همکاری جت لی و تسوی هارک تهیه‌کننده این فیلم به حساب آورد چرا که سبک منحصر‌به‌فرد هارک در این اثر سینمایی کاملا ملموس است.
یکی از نکاتی که باعث می‌شود به سرعت متوجه تأثیر هارک روی این فیلم شویم فیلم‌نامه غیرقابل درک آن است. در واقع فیلم به جای یک روایت سنتی ساختاری مجرد، پیچیده و ذهنی دارد؛ وضعیتی که احتمالا اگر توسط یک فیلم‌ساز ضعیف‌تر و کم‌تجربه‌تر ایجاد می‌شد ممکن بود کاملا فیلم را نابود کند اما هارک در این حوزه آنچنان مهارت دارد که در نهایت باعث شده فیلم تأثیرگذاری خاص خود را حفظ کند.
مخاطب به‌سختی فرصت پیدا می‌کند از خود بپرسد ماجرا از چه قرار است؛ او در میان تصاویری خیره‌کننده غوطه‌ور است که با سرعتی خیره‌کننده یکی پشت دیگری فرا می‌رسند.
در نهایت برجسته‌ترین وجه این اثر سینمایی که احتمالا در خاطر مخاطبان می‌ماند میزان خشونت نسبتا بالای آن برای چنین اثری است. تقریبا ۳۰ سال پس از اکران شمشیرزن ۲ این فیلم یکی از خونین‌ترین آثار ژانر ووشیا است که تا به حال ساخته شده.
۵. استاد تای چی (Tai Chi Master)
- کارگردان: یوئن وو-پینگ
- تاریخ اکران: ۱۹۹۳
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۶
- کشور تولیدکننده: هنگ کنگ
یوئن وو-پینگ علاوه بر آنکه یکی از بهترین و بزرگ‌ترین طراحان صحنه‌های نبرد است به‌عنوان یکی از بی‌بدیل‌ترین کارگردان‌های آثار رزمی هم شناخته می‌شود. گرچه این هنرمند با جت لی بارها جهت طراحی صحنه‌های رزمی آثار مختلف او همکاری داشته اما تنها یک‌بار این بازیگر را جلوی دوربین کارگردانی کرده است.
این موضوع البته تأسف‌آور است چرا که تماشای همین یک همکاری نشان می‌دهد این دو تا چه حد زوج موفقی‌اند و همکاری‌های بیشترشان می‌توانسته چه فیلم‌های جذابی را روانه پرده‌های سینما کند. در هر حال به لطف همین یک اثر سینمایی آن‌قدر صحنه‌های اکشن جذاب می‌بینیم که برای کل کارنامه کاری یک بازیگر هم کافی باشد.
شکل طراحی صحنه‌های مبارزه توسط یوئن وو-پینگ در این اثر سینمایی حقیقتا دیوانه‌کننده است؛ حتی با در نظر گرفتن استانداردهای بالای این هنرمند باز هم باید اشاره کرد که این صحنه‌ها به شدت دارای جزئیات و با چنان نشاط و چالاکی ساخته شده‌اند که فیلم‌های رزمی دیگر در مقایسه با آن کودکانه و بی‌مزه جلوه می‌کنند.
۴. فونگ سای-یوک (Fong Sai-yuk)
- کارگردان: کری یوئن
- تاریخ اکران: ۱۹۹۳
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۹
- کشور تولیدکننده: هنگ کنگ
فیلم سینمایی «فونگ سای-یوک» اثر کری یوئن تعدادی از حیرت‌انگیزترین صحنه‌های رزمی را پیش چشم مخاطبان می‌آورد که از واقعیت فراتر رفته اما مخاطبان را کاملا مسحور خود می‌کند.
گرچه کری یوئن در غرب به اندازه یوئن وو-پینگ دیگر استاد طراحی صحنه‌های رزمی مشهور نیست اما باید گفت کری یوئن از همه نظر به همان کیفیت و درخشانی است. با این حال درک و ترجمه سبک خاص این کارگردان تا حدودی برای مخاطبان غربی دشوارتر است.
صحنه‌های رزمی فونگ سای-یوک با قوانین فیزیک جدال ندارد بلکه به نوعی آن‌ها را تماما دور می‌ریزد. موضوعی که می‌تواند برای برخی مخاطبان آزاردهنده باشد؛ مخاطبانی که ترجیح می‌دهند بازیگران را درگیر در صحنه‌های واقع‌گرایانه‌تری ببینند.
به هر حال اوج توانایی‌های کارگردان و جت لی به‌عنوان بازیگر را می‌توان در این فیلم رزمی مشاهده کرد. صحنه‌های رزمی فیلم بی‌نهایت خلاقانه، با ریتمی استثنایی و میخکوب‌کننده طراحی شده‌اند و سرعت، انرژی، توانایی ورزشی و انعطاف‌پذیری جت لی در بازیگری فراتر از باور مخاطبان است.
۳. روزی روزگاری در چین (Once Upon a Time in China)
- کارگردان: تسوی هارک
- تاریخ اکران: ۱۹۹۱
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۹
- کشور تولیدکننده: هنگ کنگ
بعضی از شاهکارهای تسوی هارک را می‌توان فراتر از موفقیت‌های خود او یا جت لی به‌عنوان دستاوردهای بزرگ کل سینمای رزمی در نظر گرفت.
کل مجموعه «روزی روزگاری در چین» و به شکل ویژه‌تر، دو قسمت اول مجموعه شامل بهترین ویژگی‌هایی‌اند که این ژانر قادر بوده به مخاطبان ارایه کند. حماسه‌های تاریخی درباره استثمارگری‌های امپریالیستی که چین طی صدها سال با آن مواجه بوده؛ آثاری الهام‌بخش، دیوانه‌وار، پرشدت و حتی عاشقانه. ترکیبی متوازن از بهترین شحصیت‌ها و لحن‌ها که از کمدی رمانتیکی سرگرم‌کننده به سوی یک درام سیاسی تغییر حالت می‌دهد و بازمی‌گردد.
کلید اصلی جنبه‌های هنری روزی روزگاری در چین البته کارگردان اثر تسوی هارک است؛ مردی که نه تنها یک کارگردان برجسته آثار رزمی است بلکه یک فیلم‌ساز بزرگ است. صحنه ابتدایی فیلم اول این مجموعه به تنهایی از نظر بصری از هر فیلم رزمی دیگر که فکرش را بکنید بیشتر پیچیدگی دارد. صحنه تمرین دانش‌آموزان در ساحل و سایه‌افکندن خورشید بر آن‌ها از آن دست زیبایی‌هایی است که این مجموعه را از آثار هم‌دسته و هم‌ژانر مجزا کرده و در سطحی متفاوت قرار می‌دهد.
جدا از همه این‌ها روزی روزگاری در چین را باید معجزه طراحی صحنه‌های رزمی به حساب آورد و البته اینجا هم باز باید برای چندمین بار به توانایی‌های بی‌بدیل یوئن وو-پینگ اشاره کنیم. یوئن وو-پینگ را باید در عمل مهم‌ترین چهره فیلم‌های رزمی سینمای هنگ کنگ پس از دهه ۱۹۷۰ به حساب آورد.
نهایتا روزی روزگاری در چین کلاس درس تدوین فیلم‌های اکشن و بازیگری آثار رزمی است. توانایی‌های فراانسانی جت لی به‌عنوان رزمی‌کار در این اثر و به شکل کلی در این مجموعه به بالاترین سطح رسیده و سندی است بر مهارتهای او به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین ستاره‌های سینمای رزمی جهان.
۲. روزی روزگاری در چین ۲ (Once Upon a Time in China II)
- کارگردان: تسوی هارک
- تاریخ اکران: ۱۹۹۲
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۳
- کشور تولیدکننده: هنگ کنگ
وونگ فی قهرمان مردمی چینی که در کار طبابت است و هم‌زمان متخصص هنرهای رزمی به حساب می‌آید برای شرکت در یک سمینار پزشکی وارد گوانگ‌ژو می‌شود. وونگ در رویارویی بین تیمی از مبارزان و مقامات کاخ درگیر می‌شود. او در نهایت رهبر مبارزان را ملاقات کرده و با آن‌ها احساس نزدیکی می‌کند. وقتی این مبارزان بازداشت می‌شوند، وونگ فی تلاش می‌کند آزادشان کند؛ اقدامی که به درگیری‌های دیگری منجر می‌شود.
«روزی روزگاری در چین ۲» بهترین قسمت از این مجموعه سینمایی، عصاره هنرهای رزمی هنگ کنگ را در یک اثر جمع‌آوری کرده است. جت لی و دانی ین هم با حضور مؤثر در تعداد قابل توجهی صحنه اکشن از جمله سایر عوامل موفقیت‌زای این اثر سینمایی بودند؛ به گواه برخی کارشناسان صحنه پایانی این فیلم بهترین صحنه کل کارنامه کاری جت لی است.
به شکل کلی مجموعه روزی روزگاری در چین منجر به غنای بیشتر آثار رزمی شد چرا که به مسائل اجتماعی، رابطه چین و سایر کشورهای جهان و مسائلی در حوزه وحدت ملی چین می‌پرداخت.
۱. قهرمان (Hero)
- کارگردان: ژانگ ییمو
- تاریخ اکران: ۲۰۰۲
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۴
- کشور تولیدکننده: چین
داستان فیلم در طول دوران جنگ‌های یکپارچگی چین می‌گذرد؛ یک دوره تاریخی خاص در این کشور با وجود درگیری‌های شدید که باعث شده بود چین به ۷ قلمرو گوناگون تقسیم شود.
در این جنگ‌ها دودمان چین به ۶ قملرو دیگر حمله می‌کند تا به امپراتوری دست یابد؛ به همین دلیل هم تعدادی قاتل قصد ترور پادشاه این کشور را دارند. پادشاه در پاسخ برای سر قاتلین جایزه تعیین می‌کند. یک قاتل ادعا می‌کند تمام قاتل‌های دیگر را کشته و اسلحه‌های آن‌ها را به‌عنوان نشانه با خود آورده است. پادشاه از او می‌خواهد که داستان شکار آن قاتلان را بازگو کند و فیلم به این شکل روایت خود را جلو می‌برد. در حالی که این قاتل بی‌نام از طریق مکانیزم فلاش‌بک داستانش را می‌گوید شک داریم که آیا واقعا در حال روایت حقیقت است یا خود یکی از قاتلانی است که قصد جان پادشاه را دارند؟
فیلم سینمایی «قهرمان» به کارگردانی ژانگ ییمو تا حد زیادی تحت تأثیر فیلم «ببر خیزان، اژدهای پنهان» قرار دارد. قهرمان از لحاظ تکنیکی اثری باکیفیت است و با در نظر داشتن سطح فیلمبرداری و طراحی صحنه و لباسش مشخص می‌شود با استانداردهای بسیار بالایی تولید شده.
ژانگ ییمو کارگردان اثر با بهره‌گیری حداکثری از برهم‌کنش میان تونی لیانگ چائو وی و مگی ژانگ موفق شده فیلمی بسازد که توازنی ظریف را میان درام و اکشن برقرار ساخته. در کل صحنه‌های اکشن فیلم به خشونت سایر آثار این ژانر نیست اما کیفیت زیبایی‌شناسانه و جزئیات آن‌ها باعث می‌شود کم‌خشونت‌بودن صحنه‌های اکشن مانع رضایت هواداران این آثار نشود.
