سینما همواره بستری بوده است برای جریان های فکری و هنری مختلف و طی ادوار تاریخی گوناگون، جریان‌های متفاوتی در آن به اوج رسیده‌اند. در مطلب زیر می‌خواهیم نگاهی بیاندازیم به مهم‌ترین و بهترین فیلم‌های دهه‌ی دوم و سوم قرن بیستم میلادی؛ اولین نفس‌های هنری نوپا به نام سینما.
۱. مصائب ژان دارک (The Passion of Joan of Arc)
- محصول: فرانسه/ ۱۹۲۸
- کارگردان: کارل تئودور درایر
- بازیگران: رنی ژان فالکونتی، آندری برلی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۸ از ۱۰۰
در مصائب ژان دارک، درایر داستان زنی شجاع را روایت می‌کند که در برابر ظلم و ستم‌های دستگاه مذهبی انگلستان ایستادگی می‌کند و تا پای جان این مقاومت را ادامه می‌دهد. آن‌چه باعث ماندگاری این فیلم در تاریخ سینما می‌شود اما، نه داستان آن که بعدها هم فیلم‌های دیگری از روی آن ساخته شدند، بلکه قاب‌ها و نماهای نزدیک و مخصوص درایر است که ما را درست در فاصله‌ی چند سانتی‌متری با این قدیسه قرار می‌دهد و به ما اجازه می‌دهد که وارد دنیای او شویم.
۲. طلوع: آواز دو انسان (Sunrise: A Song of Two Humans)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۲۷
- کارگردان: فریدریش ویلهلم مورنائو
- بازیگران: جورج اوبرایان، جنت گینور
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۸ از ۱۰۰
طلوع را مورنائوی آلمانی در آمریکا ساخت و توانست همان‌طور که در آلمان و جنبش اکسپرسیونیست تاثیرات فراوانی گذاشته بود، در آمریکا هم تاثیرات بسزایی در هالیوود و فیلم‌سازان هم‌عصر خود بگذارد. طلوع داستان وسوسه، خیانت، خانواده و عشق است و مورنائو با درست‌ترین تمهیدات بصری این داستان‌ها را به چشم مخاطب می‌رساند و آن‌ها را در ذهن او ماندگار می‌کند.
طلوع توانست همراه با سیر در عرش (Seventh Heaven) و فرشته خیابانی (Street Angel)، گینور را به نخستین و تنها اسکار کارنامه‌ی هنری‌اش برساند. چارلز روشر و کارل استراس هم توانستند برای فیلم‌برداری درخشان خود اسکار را به دست آورند.
۳. تعصب (Intolerance)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۱۶
- کارگردان: دیوید وارک گریفیث
- بازیگران: لیلیان گیش، ورا لوئیس
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۷ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۹ از ۱۰۰
در تعصب گریفیث به واکنش منفی تماشاچیان مبنی بر نژادپرستانه بودن فیلم تولد یک ملت پاسخ می‌دهد و به بررسی تعصب در چهار دوره‌ی تاریخی می‌پردازد؛ سقوط بابل، مصلوب ساختن عیسی مسیح، قتل عام پروتستان فرانسه و یک داستان مدرن. اگرچه تعصب در گیشه به موفقیت دست پیدا نکرد، اما به‌تدریج به دل کتاب‌های تدریس سینما راه یافت و حالا به عنوان یکی از فیلم‌های برجسته‌ی تاریخ سینما شناخته می‌شود.
۴. رزم‌ناو پوتمکین (Battleship Potemkin)
- محصول: اتحاد جماهیر شوروی/ ۱۹۲۶
- کارگردان: سرگئی آیزنشتاین
- بازیگران: الکساندر آنتونف، ولادمیر بارسکی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۷ از ۱۰۰
آیزنشتاین با رزم‌ناو پوتمکین که فیلمی تبلیغاتی بود، یکی از بزرگ‌ترین قدم‌ها در مسیر رشد سینما را برداشت؛ عملی کردن تئوری مونتاژ. رزم‌ناو پوتمکین داستان اتقلاب مردم روسیه است علیه تزار؛ روایتی از یک انقلاب. پوتمکین از آن دست فیلم‌هایی است که کارگردان‌های بزرگی در فیلم‌های خود صحنه‌های مختلفی را از آن قرض گرفته‌اند و به آن با بازسازی صحنه‌های مشابه، ادای دین کرده‌اند.
۵. متروپلیس (Metropolis)
- محصول: آلمان/ ۱۹۲۷
- کارگردان: فریتز لانگ
- بازیگران: آلفرد آبل، بریگیته هلم
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۷ از ۱۰۰
متروپلیس لانگ یکی از پیشروترین فیلم‌های تاریخ است. لانگ در متروپلیس جهانی را خلق می‌کند که ما نسبت به او به آن نزدیک‌تریم، اما شاید هنوز نسبت به آن آگاه نباشیم. متروپلیس ژانر علمی- تخیلی را متحول کرد و با نگاه تلخی که لانگ به وقایع دارد، این فیلم را شاید بتوان پدربزرگ ۲۰۰۱: یک اودیسه‌ی فضایی (۲۰۰۱: A Space Odyssey) کوبریک دانست. متروپلیس هم مانند رزم‌ناو پوتمکین از فیلم‌هایی است که کارگردان‌های بزرگ بسیاری به آن ادای دین کرده‌اند.
متروپلیس داستان شهری است در آینده، سال ۲۰۲۶ میلادی، که در آن انسان‌ها به دو دسته اندیشنده و کارگر تقسیم شده‌اند. دسته نخست در آسمان‌خراش‌های مجلل بالای زمین و دسته دوم در دالان‌های کارخانه‌ای زیر زمین ساکن‌اند.
فیلم‌نامه‌ی متروپولیس براساس رمانی به همین نام از تئو فن هاربو نوشته شده است. متروپولیس از پیش‌گامان جلوه‌های ویژه در تاریخ سینما است و طراحی صحنه‌ی گوتیک آن در تاریخ سینما ماندگار. متروپولیس از نخستین فیلم‌هایی است که دست به پیش‌بینی آینده زده است، آینده‌ای که در آن زندگی انسان‌ها توسط مدرنیسم به سلطه در آمده است و از این روی فیلم در دسته‌ی فیلم‌های علمی-تخیلی جای می‌گیرد.
۶. نوسفراتو: سمفونی وحشت (Nosferatu: A Symphony of Horror)
- محصول: آلمان/ ۱۹۲۲
- کارگردان: فریدریش ویلهلم مورنائو
- بازیگران: ماکس شرک، گرتا شرودر
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۷ از ۱۰۰
هیچ عجیب نیست که وقتی درحال مرور بهترین فیلم‌های دهه‌ی دوم و سوم قرن بیستم میلادی هستیم، دوره‌ای که اکسپرسونیست آلمان در اوج به سر می‌برد، مدام به نام‌های فیلم‌سازهای آلمانی برخورد کنیم. از نوسفراتو: سمفونی وحشت به‌عنوان نخستین فیلم تاریخ سینما در ژانر ترسناک یاد می‌شود، فیلمی که بر اساس رمان دراکولا از برام استوکر ساخته شد و بعدها دعواهای حقوقی فراوانی را برای مورنائو به همراه آورد.
موسیقی نوسفراتو را هانس اردمن ساخته است و تصویربرداری آن را فریتس آرنو واگنر و گونتر کرامپف انجام داده‌اند.
نوسفراتو توانست در سال ۲۰۱۰ در لیست مجله‌ی امپایر جایگاه بیست و یکم را به دست آورد. پس از نوسفراتو اقتباس‌های فراوانی از رمان دراکولا صورت گرفته است اما به جرئت می‌توان گفت هیچ‌کدام از آن‌ها درخشش نوسفراتو را نداشته‌اند.
۷. مطب دکتر کالیگاری (The Cabinet of Dr. Caligari)
- محصول: آلمان/ ۱۹۲۰
- کارگردان: رابرت وینه
- بازیگران: ورنر کراوس، کنراد وایت
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۹ از ۱۰۰
از مطب دکتر کالیگاری به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین فیلم‌های سینمای اکسپرسیونیست آلمان یاد می‌شود. فیلمی که بسیاری از نخستین‌های تاریخ سینما را در خود جای می‌دهد و با طراحی صحنه، گریم، نورپردازی و … شگفت‌انگیز خود، نگاه‌ها را به خود خیره می‌کند و الفبای اکسپرسیونیست را بنا می‌نهد.
۸. تولد یک ملت (The Birth of a Nation)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۱۵
- کارگردان: دیوید وارک گریفیث
- بازیگران: لیلین گیش، می مارش
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۳ از ۱۰۰
برای این که بتوانیم عظمت فنی و ارزش سینمایی فیلم تولد یک ملت را درک کنیم، تنها کافی است که به محتوای آن که محتوایی شدیدا نژادپرستانه است، نگاهی بیاندازیم. چند فیلم با چنین محتوایی که امروزه در تمام دنیا محکوم می‌شود، می‌تواند این همه مدت در صفحات تاریخ در سمت مثبت یک جریان هنری ماندگار بماند؟
۹. جنرال (The General)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۲۶
- کارگردان: باستر کیتون، کلاید براکمن
- بازیگران: باستر کیتون، ماریون مک
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۳ از ۱۰۰
باستر کیتون با آن چهره‌ی بی‌احساس همیشگی خود به دنبال نیروهای دشمن می‌رود تا جنرال و آنابل لی را از دست آن‌ها نجات دهد و در این مسیر کمدی‌های دیوانه‌کننده‌ی خود را خلق می‌کند. جنرال از آن دست فیلم‌هایی است که همیشه راه خود را به لیست بهترین‌های تاریخ سینما پیدا کرده است و در لیست ۱۰ فیلم برتر تاریخ سینمای بسیاری از منتقدان مطرح بین‌المللی به چشم می‌خورد.
۱۰. جویندگان طلا (The Gold Rush)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۲۵
- کارگردان: چارلی چاپلین
- بازیگران: چارلی چاپلین، مک سوین
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
چاپلین در جویندگان طلا همان شاعرانگی مخصوص خودش را دارد و بیش از سایر فیلم‌هایش این شاعرانگی را وارد آن می‌کند. شاعرانگی‌ای که بیش از هر چیز یک هجویه است؛ مردمانی که به جستجوی طلا می‌روند و در مسیر هر خطری را به جان می‌خرند. کارگردان‌های بزرگی از جمله آکیرا کوروساوا از جویندگان طلا به‌عنوان یکی از فیلم‌های مورد علاقه‌ی خود نام برده‌اند.
۱۱. شرلوک جونیور (Sherlock, Jr)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۲۴
- کارگردان: باستر کیتون
- بازیگران: باستر کیتون، وارد کرین
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۲ از ۱۰۰
برکسی پوشیده نیست که دهه‌ی سوم قرن بیستم میلادی، دوران اوج فعالیت‌های سینمایی کیتون بوده است و از این روی دیده شدن نام او برای دومین‌بار در این لیست باعث تعجب کسانی که سینما را دنبال می‌کنند، نخواهد شد. روایت عاشقانه‌ای دیگر با لحظاتی که همه‌ی ما به چهره‌ی بی‌حالت کیتون خیره می‌شویم و به همراه او منتظر اتفاق بعدی هستیم.
۱۲. طمع (Greed)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۲۴
- کارگردان: اریش فن اشتروهم
- بازیگران: گیبسن گالند، زیسو پیتس
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۶ از ۱۰۰
همان‌طور که از نام فیلم برمی‌آید، هسته‌ی اصلی فیلم را طمع و نابودگری آن تشکیل می‌دهد. اشتروهم با همان نورپردازی و قاب‌بندی درخشان و همیشگی خود، یک‌بار دیگر به سراغ روایتی می‌رود که برای لحظه‌ای شما را رها نمی‌کند و در نهایت بیش از این که شما را در جایگاه قضاوت شخصیت‌های فیلم بگذارد، شما را به جایگاه قضاوت درباره‌ی خودتان می‌رساند.
۱۳. اعتصاب (Strike)
- محصول: اتحاد جماهیر شوروی/ ۱۹۲۵
- کارگردان: سرگئی آیزنشتاین
- بازیگران: الکساندر آنتونف، گئورگی الکساندروف
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
نخستین فیلم آیزنشتاین به عنوان کارگردان، دومین فیلم از او است که در این لیست به چشم می‌خورد. فیلم داستان اعتصاب کارگران کارخانه‌ها در امپراتوری روسیه مربوط به سال ۱۹۰۳ را روایت می‌کند. آیزنشتاین از همین نخستین فیلم خود نشانه‌های نابغه بودن را از خود نشان می‌داد و با رزم‌ناو پوتمکین این نکته را برای همه آشکار می‌کند.
۱۴. تحقیرشده‌ترین مرد (The Last Laugh)
- محصول: آلمان/ ۱۹۲۴
- کارگردان: فریدریش ویلهلم مورنائو
- بازیگران: امیل یانینگز، مالی دلشافت
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
وقتی به نام فیلم تحقیرشده‌ترین مرد می‌رسیم نمی‌دانیم از کلوز‌آپ‌ها و تالیف قدرتمند جواهر سبک کامرشپیل آلمانی مورنائو صحبت کنیم یا از بازی درخشان بازیگری که در چهل سالگی هر روز دو ساعت زیر گریم می‌نشست تا بتواند نقش پیرمرد فیلم را تبدیل به یکی از ماندگارترین شخصیت‌های تاریخ سینما کند. تحقیرشده‌ترین مرد فیلمی است که مورنائو آن را برای پایبندی به قواعد سبک کامرشپیل، بدون میان‌نویس منتشر کرد و تمام تمرکز خود را بر بازیگردانی، طراحی صحنه، نورپردازی و موسیقی گذاشت.
۱۵. همسران احمق (Foolish Wives)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۲۲
- کارگردان: اریش فن اشتروهم
- بازیگران: اریش فن اشتروهم، مائه بوش
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۳ از ۱۰۰
همسران احمق نخستین فیلم میلیون دلاری سینمای آمریکا است؛ با بودجه‌ی بیش از یک میلیون دلار ساخته شده است. اشتروهم فیلم‌نامه را نوشته است، آن را به همراه اروینگ تالبرگ تهیه کرده است، کارگردانی آن را به عهده گرفته است و در آن نقش‌آفرینی نموده است. نام او در سرتاسر فیلم به چشم می‌خورد و در تمام مسئولیت‌هایی که طی فیلم برعهده دارد، می‌درخشد.
۱۶. دکتر مابوزه: قمارباز (Dr. Mabuse the Gambler)
- محصول: آلمان/ ۱۹۲۲
- کارگردان: فریتز لانگ
- بازیگران: رودولف کلاین-روگه، آفرد ابل
- نمره‌ی راتن تومیتوز: ۹۴ از ۱۰۰
دکتر مابوزه یک مغز متفکر جنایتکار است و استاد در تغییر قیافه، او به هیپنوتیزم و کنترل ذهن تسلط دارد. او بر دنیای زیرزمینی برلین نظارت می‌کند و به دنبال عملی کردن نقشه‌های خود است. شخصیت دکتر مابوزه پیش از این توسط نوربرت جکیز، نویسنده‌ی لوکزامبورگی، در رمان‌هایش خلق شده بود.
لانگ با سه گانه‌ی دکتر مابوزه یک بار دیگر به دنیا نشان می‌دهد که یک پیشتاز حقیقی است. او از نخستین‌های تاریخ سینما در اکثر ژانرها است و در اکثر آن‌ها موفق. تصویربرداری فیلم را کارل هافمن برعهده داشته است و فیلم‌نامه‌ی آن را لانگ با همراهی تئو فن هاربو نوشته است.
۱۷. اکتبر: ده روزی که دنیا را تکان داد (October: Ten Days That Shook the World)
- محصول: اتحاد جماهیر شوروی/ ۱۹۲۷
- کارگردان: سرگئی آیزنشتاین
- بازیگران: ولادمیر پوپوف، واسیلی نیکاندوروف
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۲ از ۱۰۰
اکتبر یکی دیگر از فیلم‌های تبلیغاتی آیزنشتاین است که برای دهمین سالگرد پیروزی انقلاب اکتبر اتحاد جماهیر شوروی علیه روسیه‌ی تزاری ساخته و پخش شد. اگرچه فیلم نتوانست موفقیت رزم‌ناو پوتمکین را در جامعه تکرار کند و انتقادهای فراوانی به بازیگر نقش لنین وارد آمد، اما فیلم از مردی بزرگ در تاریخ سینما به نام آیزنشتاین است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
۱۸. مردم عادی (The Crowd)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۲۸
- کارگردان: کینگ ویدور
- بازیگران: النور بردمن، دل هندرسون
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۶ از ۱۰۰
فیلم را ویدور تحت تاثیر سبک بصری مخصوص مورنائو ساخته است و با ساخت آن نام خود را به عنوان یکی از بهترین کارگردان‌های تاریخ سینما ماندگار کرده است. مردم عادی که داستان یک کارمند معمولی و زندگی‌های اطراف او را روایت می‌کتد نامزد دو اسکار شده است؛ یکی برای بهترین کارگردانی و دیگری برای بهترین فیلم.
۱۹. جشن بزرگ (The Big Parade)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۲۵
- کارگردان: کینگ ویدور
- بازیگران: جان گیلبرت، رنه آدوره
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
ویدور در کنار گریفیث، لانگ، فون اشتروهم و کیتون از کارگردان‌هایی هستند که دو فیلم در لیست دارند و این به تنهایی گواهی بر عظمت هنر و تکنیک آن‌ها است. ویدور این بار به سراغ روایتی از دگرگونی شخصیتی می‌رود و داستان پسر پولداری را به تصویر می‌کشد که به ارتش ملحق می‌شود، به جنگ می‌رود و با سختی‌های حقیقی و زننده‌ی جنگ روبه‌رو می‌شود.
۲۰. باد (The Wind)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۲۸
- کارگردان: ویکتور شوستروم
- بازیگران: لیلین گیش، لارس هانسون
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
کارگردان باد شاید شوستروم باشد، اما ایده‌ی ساخت فیلمی از رمانی به همین نام نوشته‌ی دوروتی اسکاربرو به ذهن لیلین گیش رسید و او این ایده را با اروینگ تالبرگ، تهیه‌کننده‌ی فقید هالیوود، مطرح کرد و بعد از گرفتن تایید او، لارنس هانسون را به عنوان بازیگر مرد مقابل خود انتخاب کرد و ویکتور شوستروم را برای کارگردانی فیلم برگزید. اگر به لطف گیش نبود، سبک بصری متبلورشده‌ی شوستروم در باد، هرگز به چشم ما نمی‌رسید.
منبع: the cinema archives
