بارش شهابی یک پیش‌آمد آسمانی در آسمان شب است که در هنگام عبور سیارهٔ زمین در پیمودن مسیر مدار خود از میان توده‌ای از ذرات در فضا که شهاب‌واره خوانده می‌شوند رخ می‌دهد. در جریان حادث شدن این روی‌داد تعداد زیادی شهاب‌واره در جوِ زمین می‌سوزند.
«شهاب سنگ ها» (Meteor) ذرات و تکه هاى جداشده از اجرام آسمانى هستند که در فضا پراکنده اند. اندازه‌ها شهاب‌ها از یک ریگ کوچک شروع مى شود و در بزرگ ترین حالت به چند صدمتر مى رسد. یک شهاب سنگ مى تواند تکه اى از یک ستاره دنباله دار، یک سیارک و حتى سیارات منظومه خورشیدى باشد. منشاء بیشتر شهاب هایى که با جو زمین برخورد مى کنند قطعات کوچکى از سر یک ستاره دنباله دار هستند. ستاره دنباله دار جرمى است که به دور خورشید مدار بسیار بزرگى دارد. آنها کوه هاى بزرگى از یخ و گاز و غبار هستند که ممکن است از خارج از منظومه خورشیدى مدارشان آغاز شود و تا نزدیکى هاى خورشید برسد. وقتى که یک دنباله دار در مدار خود به سمت خورشید در حرکت است تحت گرانش شدید خورشید قرار مى گیرد و به خاطر گرماى بسیار خورشید منابع عظیمى از یخ و گاز خود را از دست مى دهد. تکه هایى از ستاره دنباله دار که از آن جدا شده اند به صورت رشته هایى در فضا باقى مى مانند و با اجرامى که در مسیر آنها قرار دارند برخورد مى کنند. هنگامى که زمین در مسیر یکى از این رشته ها برخورد مى کند شهاب هاى آن رشته با جو زمین برخورد کرده و مى سوزند. در این هنگام ما مى توانیم برخورد شهاب ها با جو زمین را به صورت اجرامى نورانى ببینیم که به اصطلاح در حال باریدن هستند.
یک شهاب سنگ مى تواند قطعه اى از یک سیارک نیز باشد. تکه هاى شهاب سنگ هایى که از سیارک ها جدا مى شوند بیشتر از جنس آهن و سنگ هستند. تاکنون سیارک هاى تقریباً بزرگى با زمین برخورد کرده اند که از جمله آنها مى توان به حفره معروف بزرگ آریزونا اشاره کرد که حاصل برخورد یک سیارک کوچک در حدود ۲۵ هزار سال قبل است. در سال ۱۹۰۸ نیز شهاب سنگ بزرگى پس از عبور از جو زمین به جنگل هاى سیبرى برخورد کرد و قسمت بزرگى از این جنگل ها را سوزاند.
هر ماهى از سال دوران بارش یک بارش شهابى است. به طور مثال در ماه آذر زمان بارش شهابى جوزایى در صورت فلکى جوزا (Gemini) است و یا ماه مرداد زمان بارش شهابى برساووشى (Perseus) در صورت فلکى برساووش است. این بدین معنا است که در آن ماه عمده شهاب هایى که در آسمان مى بینیم در محدوده آن صورت فلکى قابل مشاهده است. هر بارش شهابى در یک یا چندین شب به اوج بارش خود مى رسد، یعنى بیشترین مقدار بارش اتفاق مى افتد. رصدگران زمان اوج هر بارش را به صورت روز و ساعت محاسبه مى کنند و میزان بارش شهابى را در یک ساعت به دست مى آورند. (ZHR Zenithal Hourly Rate) میانگین بارش شهاب در طول یک ساعت است که با این حروف اختصارى نشان داده مى شود. به طور مثال گفته مى شود که اوج بارش شهابى برساووشى در شب ۲۲ مرداد و ساعت اوج بارش (بیشترین میزان مشاهده شهاب) ساعت یک بامداد است و ZHR آن ۵۰۰ شهاب است.
بارش شهابى اسدى از جمله مهم ترین بارش هاى شهابى در طول سال است که بازه آن در ماه آبان است و در روزهاى پایانى این ماه بارش به اوج خود مى رسد. محدوده مشاهده بارش هاى اسدى در اطراف صورت فلکى شیر(اسد) است. شهاب هاى اسدى جزء سریع ترین شهاب ها هستند و به همین دلیل به شکل نور سفیدرنگى دیده مى شوند. سرعت این شهاب ها بین ۷۰ تا ۷۵ کیلومتر در ثانیه است.
تاریخچه رصد بارش شهابى اسدى
براى نخستین بار منجمان مصرى در سال ۹۰۲ میلادى، بارش شهابى اسدى را رصد کردند. آنها بارش شهاب ها را به سقوط باران گونه ستاره ها تشبیه کردند. در بارش هاى بعدى منجمان چینى، ژاپنى، پرتغالى، فرانسوى و منجمان مسلمان (بارش ۱۲۰۲ میلادى) بارش اسدى را ثبت کردند.
در واپسین سال قرن هجدهم بسیارى از دریانوردان و ساکنان آمریکا بارش پربار اسدى آن سال را رصد کردند. در سال۱۸۳۳ میزان بارش شهاب هاى اسدى در ساعت اوج خود به هزاران عدد شهاب رسید. مردمى که در آن زمان شاهد این بارش بودند فکر مى کردند که دنیا به پایان رسیده است و همه چیز در حال نابودى است. اما منجمان که مى دانستند این واقعه بارش شهابى است با مشاهده دقیق شهاب ها، کانون بارش را مشخص کرده و میزان شهاب ها و زمان اوج شها ب باران را به دست آوردند.
«هاینریش اولبرس» چهار سال بعد در سال ،۱۸۳۷ با بررسى بارش هاى اسدى در دهه هاى گذشته، دوره فعالیت این بارش را ۳۳ یا ۳۴ سال تعیین کرد. در روزهاى پایانى سال۱۸۶۵ «ارنست تمپل» دنباله دارى را از قدر ظاهرى شش در صورت فلکى خرس بزرگ (دب اکبر) کشف کرد. در ابتداى سال بعد منجمى در رصدخانه هاروارد با نام «تاتل» نیز به طور مستقل موفق به کشف این دنباله دار شد. بدین ترتیب این دنباله دار به اسم هر دو منجمى که آن را در یک محدوده زمانى کشف کرده بودند گذاشته شد. دنباله دار «تمپل- تاتل» در دوازدهم ژانویه ۱۸۶۶ به حضیض خود رسید. در سال هاى ۱۸۹۹ و ۱۹۳۳ بر خلاف پیش بینى ها تعداد شهاب هاى بارش اسدى کم بود. علت آن اثر اختلالات گرانشى دو سیاره مشترى و زحل بود که گاهى باعث دور شدن توده ذرات دنباله دار از مدار زمین مى شود. بارش اسدى در سال ۱۹۶۶ بسیار پربار بود. در این بارش در مدت کوتاهى آسمان پر از شهاب هایى بود که با جو زمین برخورد مى کردند. در آمریکاى شمالى رصدگرانى بودند که بیش از ۳۰شهاب را در یک ثانیه در گزارش هایشان به ثبت رسانده بودند.
دنباله دار «تمپل- تاتل» در آخرین گذر خود در ۹ اسفند ۱۳۷۷ به حضیض مدارش (نزدیک ترین فاصله با زمین) رسید. در این سال اوج بارش در سپیده دم ۲۶ آبان یعنى ۲۰ ساعت زودتر از زمان پیش بینى شده، رخ داد و برنامه ریزى بسیارى از رصدگران شهاب را به هم ریخت و افراد زیادى نتوانستند اوج این بارش را مشاهده کنند. علت این اتفاق برخورد رشته اى از ذرات به جا مانده از گذر دنباله دار «تمپل- تاتل» در سال۱۳۳۳ میلادى با زمین بود. این توده داراى ذرات بزرگترى بود که در نتیجه تعداد آذر گوى هاى آن بیش از حد معمول بود. در سال ۱۳۷۸ میزان بارش شهاب هاى اسدى در ساعت اوج خود به ۳۷۰۰ شهاب رسید. بسیارى از ساکنان غرب آسیا از جمله مردم ایران توانستند این شهاب باران بى نظیر را در آسمان مشاهده کنند. در سال ۱۳۷۹ تعداد میزان بارش شهاب ها در زمان اوج بارش ۵۰۰ و در سال هاى ۱۳۸۰ و۱۳۸۱ بارش اسدى به حدود ۳۰۰۰رسید. بر طبق پیش بینى ها دوره رگبارهاى شهاب هاى اسدى به پایان رسیده است.
منبع: نجوم ایران
