بیماری دیابت یک اختلال مزمن متابولیک است که در آن سرعت و توانایی بدن در استفاده و سوخت‌وساز قندها کاهش می‌یابد و بدن یا دچار کمبود انسولین است، یا انسولین تولیدی را به‌درستی مصرف نمی‌کند؛ در نتیجه میزان قند خون افزایش می‌یابد. در کنترل بیماری دیابت چندین عامل مؤثر است، ازجمله: اصلاح برنامه‌ی غذایی، انجام فعالیت بدنی و داشتن تحرک مناسب، کنترل استرس، مصرف منظم و به‌موقع داروها یا انسولین طبق توصیه‌ی پزشک.
یکی از مهم‌ترین راهکارها برای کنترل و درمان دیابت اصلاح رژیم غذایی و توجه به تغذیه‌ی صحیح است. بیشتر افراد دیابتی درباره‌ی اینکه مواد غذایی‌ای که روزانه مصرف می‌کنند چه تأثیری بر قند آنان خواهد گذاشت، دچار تردیدند و اغلب به دلیل عدم آگاهی انتخاب‌های غذایی مناسبی ندارند که منجر به افزایش قند خون و در برخی موارد به‌ویژه در بیمارانی که انسولین تزریق می‌کنند، منجر به افت قند خون یا هایپوگلیسمی می‌شود. در کنترل دیابت تغذیه نقش بسیار مهم و اساسی و غیرقابل انکار دارد؛ بی توجهی به بعد تغذیه‌ای بیمار می‌تواند تمامی تلاش پزشک برای درمان بیماری را از بین ببرد و فرد را با عوارض جدی دیابت روبه‌رو کند. بیماران مبتلا به دیابت با رعایت رژیم غذایی مناسب در کنار دارودرمانی می‌توانند میزان قرص مصرفی یا انسولین تزریقی را طبق نظر پزشک به مرور زمان کاهش دهند. یکی از عوامل مهمی که در ایجاد بیماری دیابت و پیشرفت آن نقش دارد، اضافه‌وزن و چاقی است. در نتیجه کنترل وزن اولین راهکار درمان دیابت است.
برای پیشگیری یا درمان اضافه‌وزن و چاقی لازم است مقدار غذای مصرفی به اندازه‌ی نیاز مصرف شود و مصرف غذاهای پرکالری نظیر غذاهای چرب در برنامه‌ی روزانه محدود شود. نکته‌ای که لازم است به آن توجه شود این است که کاهش وزن باید اصولی و درست باشد، زیرا اگر فرد با روش‌های غیرعلمی -که متأسفانه امروزه بسیار رایج شده است- وزن خود را کاهش دهد، این کاهش وزن نه‌تنها به سلامت فرد کمک نمی‌کند، بلکه بیشتر باعث آسیب به بدن و پیشرفت بیماری می‌شود. کنترل قند خون از طریق حذف شام یا کم کردن تعداد وعده‌های غذایی در طول روز یکی از باورهای تغذیه‌ای نادرست در بین بیماران دیابتی است. باید توجه داشت که حذف یا کم کردن تعداد وعده‌های غذایی در طول روز عامل به هم خوردن وضعیت قند خون در این بیماران است؛ بنابراین این گروه از بیماران لازم است حتماً در طول روز سه وعده‌ی اصلی صبحانه، ناهار و شام را مصرف کنند و در فواصل وعده‌های اصلی نیز میان وعده استفاده کنند (وعده‌های توصیه‌شده: صبحانه، میان وعده‌ی صبح، ناهار، میان وعده‌ی عصر، شام، میان وعده‌ی قبل از خواب). مصرف میان وعده‌ی غذایی قبل از خواب بسیار مهم است؛ توصیه می‌شود در این وعده یک لیوان شیر کم چرب یا یک عدد میوه یا یک کف دست نان سبوس‌دار استفاده شود.
مصرف غلات سبوس‌دار به دلیل اینکه حاوی فیبر بالایی هستند، یکی از راهکارهای سادۀ کنترل قند خون است، بنابراین به این گروه از بیماران توصیه می‌شود از نان‌های سبوس‌دار در طول روز استفاده کنند و مصرف نان‌هایی را که از آردهای تصفیه شده تهیه شده‌اند، محدود کنند. اصلی‌ترین مشخصۀ نان‌های سبوس‌دار وجود خرده‌های سبوس در بافت نان است و در نان‌های سنتی هرچه رنگ نان تیره‌تر باشد، سبوس بیشتری دارد. یکی از بهترین راهکارهای تغذیه‌ای برای کنترل قند خون افزایش مصرف سبزی‌هاست. سبزی‌ها نظیر سبزی‌های برگ سبز، گوجه‌فرنگی، خیار، کاهو، پیاز، سیر، کدو خورشتی و… فیبر زیاد و کربوهیدرات بسیار کمی دارند؛ همچنین غنی از ویتامین‌ها و آنتی اکسیدان ها هستند. از این رو مصرف سبزی‌ها در طول روز به‌خصوص همراه وعده‌های غذایی در کنترل قند خون بسیار مؤثر است. سبزی‌ها به دلیل دارا بودن فیبر بالا در ایجاد حس سیری و کاهش تمایل فرد به خوردن غذا و در نتیجه کنترل وزن بسیار مؤثرند. مصرف حبوبات نظیر نخود، عدس، انواع لوبیا و … به دلیل دارا بودن فیبر محلول بالا می‌تواند در کنترل قند خون مؤثر باشند، از این رو استفاده از حبوبات در برنامۀ غذایی روزانه نیز به این گروه از بیماران توصیه می‌شود.
یکی دیگر از راهکارهای کنترل قند خون انجام فعالیت بدنی و داشتن تحرک است. در نتیجه به بیماران دیابتی توصیه می‌شود روزانه سی دقیقه پیاده روی یا هر نوع فعالیت بدنی دیگری را انجام دهند. نکته‌ای که در انجام فعالیت بدنی این گروه از بیماران لازم است به آن توجه کنند، این است که ورزش در شرایطی که قند خون زیر ۷۰ میلیگرم در دسی‌لیتر یا بالای ۲۵۰ میلیگرم در دسی‌لیتر باشد، به این گروه از بیماران توصیه نمی‌شود. باید توجه داشت که بیماران مبتلا به دیابت لازم است روزانه به شکل متنوع از گروه‌های مختلف مواد غذایی استفاده کنند تا مواد معدنی و ویتامین‌ها به مقدار کافی به بدن آن ها برسد؛ بنابراین رعایت تعادل و تنوع در مصرف مواد غذایی دو توصیۀ مهم برای این گروه از بیماران است.
این مطلب اولین بار در نشریه هدیه مهر به قلم دکتر مرجان مهدی روشن منتشر شده است.
