آمارها نشان می‌دهد مهم‌ترین عامل و ریز فاکتور مهم از ۱۰ عامل مؤثر در بروز چاقی، تغذیه ناسالم است که مشکلات بسیاری را ایجاد می‌کند. علاوه بر این، تغذیه نادرست باعث افزایش موارد ابتلا به بیماری‌های غیر واگیردار از جمله فشارخون، کلسترول بالا، بیماری‌های قلبی ـ عروقی، دیابت و… و حتی سرطان در سطح جامعه می‌شود و سونامی بیماری‌های غیر واگیر و سرطان، باعث ایجاد مشکل و آسیب‌های فراوانی می‌شود؛ مشکلی که راه‌حلش افزایش آگاهی و تغییر سبک زندگی و اشاعه تغذیه سالم در خانواده‌هاست؛ سبکی که اگر تغییر نکند، بیماری شاخصه اصلی جامعه خواهد شد. سبک زندگی سالم تلاشی است برای ایجاد تعادل منطقی و آگاهانه بین اقداماتی که هر فرد برای اصلاح یا بهبود سلامت خود، سلامت دیگران و سلامت محیط زندگی‌اش انجام می‌دهد.
نوع غذایی که می‌خورید ممکن است از سرطان دورتان کند
امروزه برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها به خصوص سرطان توجه به دریافت‌های غذایی حائز اهمیت بسیاری است به‌خصوص توجه به نوع غذا و گروه‌های غذایی دریافتی و الگوهای غذایی مهم است و هر کدام حساسیت و توجه خاص خود را می‌طلبد. محققان ثابت کرده‌اند که رژیم غذایی روزانه افراد نقش مهمی در پیشگیری، بروز و درمان انواع سرطان‌ها ایفا می کند. مثلاً مطالعات نشان می‌دهد الگوهای غذایی که غنی از فیبرها و میوه و سبزی و غلات سبوس‌دار هستند، ممکن است نقش پیشگیری‌کننده در بروز سرطان از جمله سرطان مغز استخوان داشته باشند. بر اساس همین نتایج، در بین سبزیجات خانواده کلم‌ها به خصوص بروکلی که حاوی مادهای بنام سولفورافان است، در پیشگیری از سرطان نقش مؤثری دارد. در گذشته بیشترین خاصیت ضد سرطانی به کلم ارغوانی نسبت داده می‌شد اما در سال‌های اخیر مشخص شده علاوه بر رنگ دانه‌ها و مواد آنتی‌اکسیدانی کلم قرمز سایر کلم‌ها همانند کلم بروکلی که حاوی چند ماده به نام ایزوتیوسیانات از جمله سولفورافان و ایندول ۳ کاربینول است آن را به عنوان عوامل احتمالی ضد سرطان تبلیغ می‌کند. در مطالعات اولیه‌ای که به عمل آمده، مشخص شده که امکان دارد این مواد به عنوان آنتی‌اکسیدان عمل و شاید آنزیم‌های سم‌زدای موجود در بدن را تقویت کنند. اما از طرفی دیگر نتایج برخی مقالات هم حاکی از این است که ارتباطی بین سرطان و چگونگی تغذیه وجود ندارد. با این حال، نقدی که بر این مقالات گرفته می‌شود این است که این مقالات از نظر طراحی و متدلوژی دچار کاستی‌ها و نقص‌هایی هستند که باعث شده هیچ ارتباطی بین چگونگی تغذیه و ابتلا به سرطان دیده نشود.
مصرف مکرر غذاهای ناسالم شمارا در معرض خطر قرار می‌دهد
امروزه به کمک علم تغذیه مشخص شده بسیاری از مواد نگه‌دارنده که متأسفانه در مواد غذایی کنسروی وجود دارد و همچنین مواد رنگی موجود در برخی خوراکی‌ها، مصرف مواد خوراکی و غذاهایی که حاوی طعم و رنگ مصنوعی هستند در بروز سرطان نقش دارند. همچنین با توجه به صنعتی شدن جامعه امروزی و گرایش به مصرف غذاهای آماده و فرآوری شده به‌خصوص گوشت‌های پروسه شده که استفاده از آنها به دلایل مرتبط با شیوه نادرست زندگی افزایش یافته است خطر ابتلا به سرطان را بالا برده است. تغییر در الگوهای غذایی از جمله افزایش دریافت چربی‌های اشباع و کاهش دریافت میوه و سبزی و ویتامین‌های آن منجر شده که این امر باعث افزایش شیوع بیماری‌های غیر واگیر مانند بیماری‌های قلبی ـ عروقی، سرطان و دیابت شود. همین امر لزوم پرداختن به مبحث ارتباط میان سرطان و تغذیه را بیش از پیش آشکار می‌کند. هرچند احتمالاً مصرف هرازگاهی یک همبرگر یا یک ساندویچ سوسیس ضرری ندارد اما کاهش دادن میزان مصرف گوشت‌های فرآوری شده، مانند سوسیس دودی، کالباس و همبرگر امکان دارد در کمتر کردن خطر سرطان‌های روده بزرگ و راست‌روده (کولورکتال) و معده مفید باشد. همچنین، ممکن است خوردن گوشت‌هایی که با دودی کردن یا با استفاده از نمک نگهداری شده‌اند شخص را در معرض عواملی قرار دهد که به‌طور بالقوه باعث ایجاد سرطان می‌شوند.
به طور کلی در علم تغذیه اگر فردی غذایی با ارزش تغذیه‌ای پایین را یک‌بار در ماه یا کمتر مصرف کند در معرض خطر مضرات آن نخواهد بود اما مصرف بیشتر و مکرر غذاهای ناسالم فرد را مستعد ابتلا به بیماری‌ها خواهد کرد. علاوه بر این، استفاده از انواع روغن نامناسب به خصوص اسیدهای چرب ترانس که در اثر مصرف روغن هیدروژن و جامد نباتی پدید می‌آیند با بروز سرطان مرتبط است. بنابراین توجه به دریافت نوع روغن نیز حائز اهمیت است. هرچقدر سعی کنید تغذیه صحیح و سالمی داشته باشید مانند الگوی غذایی حاوی لبنیات کم‌چرب، انواع ماست‌های پروبیوتیک، مصرف میوه و سبزی و غلات سبوس‌دار در محدوده کالری دریافتی در پیشگیری از سرطان کمک‌کننده خواهند بود. بر اساس پیش‌بینی سازمان جهانی بهداشت تا سال ۲۰۲۰ موارد جدید سرطان‌ها به ۱۵ میلیون می‌رسد بنابراین سرطان از جمله بیماری‌هایی است که تغذیه صحیح در پیشگیری و درمان آن نقشم همی دارد. مثلاافرادی که کمتر از ۵ بار در روز میوه و سبزی مصرف می‌کنند بیشتر در معرض خطر سرطان‌های دستگاه گوارش قرار دارند. گنجاندن برخی از غذاها مثل پیاز و به خصوص سیر و انواع سیرترشی به علت داشتن ترکیبات خاص در پیشگیری از سرطان مؤثرند.
از الگوی غذایی DASH پیروی کنید
از سوی دیگر برخی شواهد که نیازمند تحقیقات بیشتری در این زمینه است، نشان می‌دهد الگوی غذایی DASH که شامل سبزی، میوه و لبنیات کم‌چرب و غلات سبوس‌دار است و بر کاهش میزان نمک تأکید دارد، در پیشگیری از سرطان نقش دارد و توصیه می‌شود افراد به سمت پیروی از این نوع رژیم غذایی متمایل باشند. به طور کلی فیبرهایی که در سبزیجات و میوه‌جات وجود دارند در پیشگیری از بیماری‌های قلبی ـ عروقی و انواع سرطان‌ها و همچنین برای تعدیل وزن مفیدند. از فواید الگوی غذایی مدیترانه‌ای در پیشگیری از سرطان نیز نباید غافل بود. با توجه به اینکه باید با پیروی از این رژیم غذایی به چربی‌های مفید با مصرف انواع مغزها و آجیل، روغن کانولا، زیتون و ماهی دست یافت لذا همین تغذیه صحیح و سالم روش مؤثری برای پیشگیری از سرطان است.
بدن خود را برای جنگیدن آماده کنید
در صورت ابتلا به سرطان، تغذیه نقشی اساسی دارد تا بیمار بتواند نیروی خود را حفظ کند و با بیماری بجنگد. داشتن یک برنامه غذایی سالم این اطمینان را می‌دهد که بیمار مواد غذایی مورد نیاز خود را به دست می‌آورد تا نیرومند بماند و عوارض جانبی درمان بیماری کم شود و بتواند معالجات کامل سرطان استخوان را بدون وقفه پشت سر بگذارد.
در صورت تشخیص این سرطان در بیمار، متخصص تغذیه درمانی پیش از درمان نیازهای تغذیه‌ای بیمار را بررسی و موانع و چالش‌های موجود را شناسایی می‌کند. سپس برنامه غذایی را به بیمار ارائه می‌دهد که کمبودهای تغذیه‌ای او مورد توجه قرار گرفته شده است. در خلال روند درمان نیز وضعیت تغذیه بیمار تحت نظر قرار گرفته می‌شود و اصلاحاتی در برنامه غذایی او انجام می‌شود و عادت‌های سالم غذایی به بیمار آموزش داده می‌شود.
چند نکته طلایی تغذیه‌ای
۱- رژیمی متنوع داشته باشید. به خاطر داشته باشید که مواد مغذی مورد نیاز شما تنها از یک یا دو منبع تأمین نمی‌شود. در رژیم روزانه خود از تمام گروه‌های غذایی میوه، سبزی، غلات، گوشت، محصولات لبنی و زیر گروه‌های آنها استفاده کنید.
۲- وزن خود را در محدوده متعادل نگه دارید: چاقی عامل اصلی به وجود آورنده بسیاری از بیماری‌ها از قبیل بیماری‌های قلبی ـ عروقی، فشارخون، دیابت و زمینه‌ساز برخی از سرطان‌هاست. با داشتن اضافه وزن، خطر چند نوع سرطان افزایش می‌یابد، از جمله سرطان‌های روده بزرگ، مری، و کلیه. هدف باید این باشد که در طول روز دست کم پنج وعده میوه و سبزی که به نحوی صحیح آماده شده است مصرف شود.
۳- مصرف چربی زیاد، غذاهای حاوی چربی اشباع شده و کلسترول را محدود کنید. رژیمی که چربی آن بالاست ممکن است خطر ابتلا به سرطان پستان، پروستات، کولون و رکتوم را افزایش بدهد.
۴- میزان غذاهای نشاسته‌ای و فیبری را در رژیم خود با خوردن میوه، سبزی، سیب‌زمینی، دانه‌ها، نان‌ها و غلات کامل افزایش دهید. یک رژیم پر فیبر احتمال ابتلا به سرطان به خصوص سرطان رکتوم و کولون را کاهش می‌دهد.
۵- مصرف شیرینی‌ها را محدود کنید. الگوهای غذایی حاوی شیرینی و غذاهای شیرین، اغلب پرچرب، با کالری زیاد و تهی از مواد مغذی و معدنی ممکن است زمینه‌ساز بروز برخی از سرطان‌ها باشد.
۶- نمک رژیم غذایی خود را تا حد ممکن کاهش دهید.
۷- مصرف نوشابه‌های الکلی را قطع کنید. مصرف الکل ممکن است منجر به سرطان دهان، حلق، مری و کبد شود. میزان ابتلا به سرطان در الکلی‌هایی که سیگار می‌کشند چند برابر است.
اهداف تغذیه‌درمانی در مبتلایان
اهداف تغذیه‌درمانی در مبتلایان به سرطان، در حین درمان فعال و دوره نقاهت، برای جبران کمبود مواد غذایی حفظ سلامت و پیشگیری از عوارض جانبی دارودرمانی است. تأمین املاح مختلف در این دوران اهمیت دارد. علاوه بر این، پیشگیری از سوء هاضمه یا اصلاح آن، جلوگیری از تحلیل و کاهش ماهیچه، استخوان، خون، اندام و سایر اجزای بدن، کمک به بیمار برای تحمل درمان، کاهش عوارض جانبی ناشی از تغذیه نامناسب، حفظ انرژی و قدرت جسمی و توانایی برای مقابله با عفونت، کمک به بازیابی سلامتی و التیام جراحت و در نهایت حفظ کیفیت زندگی یا بهبود آن است. با توجه به اینکه دوره‌های سنگین شیمی‌درمانی باعث کاهش محسوس اشتها و حالت تهوع و استفراغ در مبتلایان می‌شود و این افراد مقدار زیادی از وزن و انرژی خود را از دست می‌دهند و انجام عمل جراحی همراه با مصرف آنتی‌بیوتیک، بر مشکلات تغذیه‌ای دامن میزند، مشاوره با یک پزشک متخصص تغذیه بسیار کمک‌کننده خواهد بود.
این مطلب اولین بار در ماهنامه اتاق سبز به قلم دکتر لیلا آزادبخت منتشر شده است.
