دیابت یکی از بیماریهای شایعی است که تعداد زیادی از افراد جامعه به آن مبتلا هستند. دو عامل اصلی در بروز دیابت نقش به سزایی دارند که یکی از این عوامل کاهش و یا توقف تولید انسولین توسط غده لوزالمعده یا پانکراس که عمدتاً در سنین کودکی رخ داده و منجر به بروز دیابت نوع یک می‌شود. همچنین دومین عامل، مقاومت به انسولین که غالباً در میان‌سالی به وقوع پیوسته و ابتلا به دیابت نوع دوم را در پی دارد. در هردو مورد وراثت نقش تعیین کننده‌ای را دارد اما در نوع دوم عواملی نظیر اضافه وزن و چاقی و نیز نحوه تغذیه و میزان فعالیت بدنی دخالت دارند ولی با اصلاح آنها می‌توان از پیدایش این بیماری پیشگیری به عمل آورد. شاید به نظر آید که افرادی که مبتلا به بیماری دیابت هستند باید از خوردن خیلی از موادهای غذایی محروم باشند اما این طور نیست بلکه محرومیت مطلق از مواد خوراکی وجود ندارد. ولی در مورد مصرف قندها باید به یک نکته اشاره کرد و آن این است که قندهای ساده به دلیل اثر سریع در بالا بردن سطح قند خون بایستی با احتیاط و به شکل محدودتری استفاده شوند. به همین خاطر به این افراد توصیه می‌شود که رعایت یک الگوی غذایی متنوع و متناسب مانند سایر افراد جامعه برای مبتلایان به دیابت نیز مفید است و بر مصرف میوه جات و سبزیجات به دلیل خواص متعدد آنها تاکید می‌شود. شایع‌ترین نوع دیابت نوع ۱، نوع ۲ و دیابت حاملگی است.
دیابت نوع ۱
در دیابت نوع، ۱ بدن انسولین را تولید نمی‌کند.. دیابت نوع ۱ معمولاً در کودکان و نوجوانان تشخیص داده می‌شود، هر چند ممکن است در هر سنی ظاهر شود. افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ باید هر روز انسولین مصرف کنند.
دیابت نوع ۲
در دیابت نوع، ۲ بدن به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند یا از آن استفاده نمی‌کند. دیابت نوع ۲ در هر سنی، حتی در دوران کودکی، می‌تواند ایجاد شود.. با این حال، این نوع دیابت اغلب در افراد میان‌سال و مسن رخ می‌دهد. نوع ۲شایع‌ترین نوع دیابت است.
دیابت بارداری
دیابت بارداری در بعضی از زنان هنگام بارداری ایجاد می‌شود. اغلب اوقات این نوع دیابت پس از تولد کودک از بین می‌رود. با این حال، اگر سابقه دیابت حاملگی وجود داشته باشد، احتمال بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲می‌باشد. گاهی اوقات دیابتی که در دوران بارداری تشخیص داده می‌شود قطعاً دیابت نوع ۲ است.
عوامل خطر برای دیابت نوع ۱
اگر چه علت دقیق دیابت نوع ۱ ناشناخته است، اما عوامل خطر این بیماری عبارت‌اند از:
- سابقه خانوادگی.
- فاکتورهای محیطی.
- اختلالات سیستم ایمنی بدن
عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع ۲
- سن بالای ۴۰ سال
- فامیل درجه اول مبتلا به دیابت نوع ۲
- سابقه اختلالات قند پیش دیابتی
- سابقه دیابت بارداری
- سابقه به دنیا آوردن نوزاد ماکروزوم (وزن بالاتر از حد طبیعی)
- وجود عوارض انتهایی دیابت روی اعضا بدن
- وجود فاکتورهای خطر بیماریهای قلبی عروقی (همچون چربی خون بالا، فشار خون بالا، چاقی)
- وجود بیماریهای مربوط به دیابت (سندرم تخمدان پلیکیستیک، آکانتوز نیگریکانز، عفونت اچ.آی. وی، برخی اختلالات روان‌پزشکی همچون شیزوفرنی، افسردگی و اختلال دوقطبی)
عوامل خطر برای دیابت حاملگی
عوامل زیر خطر ابتلا به دیابت بارداری را در طی دوره بارداری افزایش می‌دهند:
- داشتن اضافه وزن قبل از بارداری (چنانچه وزن قبل از بارداری از وزن ایده آل به میزان ٪۲۰ و یا بیشتر، بالاتر باشد)
- وجود قند در ادرار
- اختلال تحمل گلوکز و اختلال در گلوکز ناشتا (در این شرایط قند خون بالا است، ولی به حدی بالا نیست که بتوان آن را دیابت در نظر گرفت. به این حالت مرحله پیش از دیابت گفته می‌شود)
- سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت (اگر مادر و پدر یا برادر و خواهر شما دیابت داشته باشند)
- سابقه تولد نوزاد بیش از ۴ کیلوگرم در گذشته
- سابقه تولد نوزاد مرده در گذشته
- سابقه ابتلا به دیابت بارداری در بارداری قبلی میزان خطر
- دیابت بارداری را در دفعه بعد ۲ تا ۳ برابر می‌نماید.
- داشتن مایع آمنیوتیک بیش از حد (شرایطی که پلی هیدرآمینوس نامیده می‌شود)
برخی علائم و نشانه‌های دیابت نوع ۱ و ۲ عبارتند از:
- افزایش تشنگی
- تکرر ادرار
- گرسنگی شدید
- کاهش وزن نامعلوم
- حضور کتون در ادرار (کتون یک محصول جانبی از تجزیه عضلات و چربی است که زمانی که انسولین به اندازه کافی موجود نیست تولید می‌شود)
- خستگی
- تحریک پذیری
- تاری دید
- زخم‌های آهسته‌آهسته
- عفونت‌های مکرر، مانند عفونت‌های لثه یا پوست
تهدید های افراد مبتلا به دیابت چیست؟
با گذشت زمان، قند خون بالا منجر به مشکلاتی مانند بیماری قلبی، سکته مغزی، بیماری کلیوی، مشکلات چشم، بیماریهای دندان، آسیب‌های عصبی و مشکلات پا می‌گردد.
روش‌های درمانی: با توجه به نوع دیابت، کنترل قند خون، داروهای انسولین و داروهای خوراکی ممکن است در درمان نقش داشته باشد. یک رژیم غذایی سالم، حفظ وزن و شرکت در فعالیت‌های منظم ورزشی نیز عوامل مهمی در مدیریت دیابت است.
تغذیه سالم: رژیم غذایی شامل بیشتر میوه‌ها، سبزیجات و دانه‌های جامد همچنین مواد غذایی که دارای مواد مغذی زیاد و فیبر و کم چربی و کم کالری هستند و همچنین کاهش مصرف محصولات حیوانی، کربوهیدرات‌های تصفیه شده و شیرینی‌ها مفید می‌باشد. در واقع، این بهترین برنامه غذا برای کل خانواده است.
فعالیت بدنی: هر انسانی نیاز به ورزش منظم دارد و افراد دیابتی از این مقوله مستثنا نیستند. در هنگام ورزش قند خون برای تأمین انرژی بدن کاهش می‌دهد. ورزش‌هایی از قبیل پیاده روی، شنا یا دوچرخه سواری انتخاب‌های خوبی هستند.
درمان برای دیابت نوع ۱ و ۲
درمان دیابت نوع ۱ شامل تزریق انسولین و کنترل قند خون می‌باشد. درمان دیابت نوع ۲عمدتاً شامل کنترل قند خون، همراه با مصرف داروهای دیابت، تزریق انسولین یا هر دو است.
نکاتی در مورد کنترل دیابت: غذاهای سالم را انتخاب کنید و وزن سالم داشته باشید. در صورت اضافه وزن فقط ۷ درصد از وزن بدن خود را می‌توانید در کنترل قند خون خود تغییر دهید. یک رژیم غذایی سالم با مقدار زیادی میوه، سبزیجات، دانه‌های کامل و حبوبات، با مقدار محدودی از چربی اشباع شده است.
فعالیت بدنی را بخشی از روال روزانه خود قرار دهید. ورزش منظم می‌تواند به جلوگیری از دیابت بارداری و دیابت نوع ۲ کمک کند و می‌تواند به افرادی که دیابت دارند برای کنترل قند خون بهتر کمک کند. سی دقیقه تمرین متوسط – مانند پیاده روی سریع – بیشتر روزهای هفته توصیه می‌شود. ترکیبی از تمرینات – تمرینات هوازی، مانند پیاده روی در بیشتر روزها، همراه با تمرینات مقاومتی مانند وزنه برداری یا یوگا دو بار در هفته – اغلب به کنترل قند خون موثرتر از هر دو نوع ورزش کمک می‌کند.
شیوه زندگی برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و ۲
همیشه در نظر داشته باشید که دیابت دارید. معاینه سالیانه و منظم چشم را دنبال کنید. در صورت نیاز به انجام واکسیناسیون در برابر برخی بیماری‌ها (مانند هپاتیت)، حتماً آن را انجام دهید زیرا قند خون بالا می‌تواند سیستم ایمنی بدن شما را تضعیف کند. به پاهای خود توجه ویژه داشته باشید. روزانه پاها را با آب ولرم شستشو دهید. آنها را به آرامی خشک کنید. هر روز پاها را از نظر زخم‌ها، قرمزی یا تورم، چک کنید. اگر دچار درد زانو یا سایر مشکلات پا شده‌اید، با پزشک خود مشورت کنید. فشار خون و کلسترول را تحت کنترل خود نگه دارید. خوردن غذاهای سالم و ورزش منظم می‌تواند راه خوبی در جهت کنترل فشار خون و کلسترول باشد. دارو نیز ممکن است مورد نیاز باشد. مراقب دندان‌هایتان باشید. دیابت ممکن است شما را در معرض عفونت جدی‌تر قرار دهد. دندان‌های خود را حداقل دوبار در روز بشویید. و اگر دیابت نوع ۱ یا نوع ۲ دارید، برنامه‌های منظم دندانپزشکی را برنامه ریزی کنید. اگر دندان‌هایتان خونریزی می‌کنند یا به صورت قرمز یا متورم دیده می‌شوند، بلافاصله به دندان‌پزشک مراجعه کنید. استعمال سیگار یا انواع تنباکو و مصرف الکل را قطع کنید. این عوامل خطر ابتلا به عوارض مختلف دیابت را افزایش می‌دهد. استرس را جدی بگیرید. هورمونی که بدن شما در پاسخ به استرس طولانی مدت تولید می‌کند، ممکن است مانع از کارکرد انسولین شود، که سبب شده قند خون شما را افزایش دهد. خواب کافی را در برنامه خود داشته باشید. کم خوابی در افراد دیابتی شدت بیماری را تشدید می‌کند.
پایش قند خون
پایش قند خون به دو روش انجام می‌گیرد.
- پایش قند خون توسط خود بیمار که به آن خود پایشی میگویند.
- پایش قند خون توسط پزشک
در خود پایشی، قند خون توسط خود بیمار و با استفاده از یکی از انواع دستگاه‌های خانگی اندازه‌گیری قند خون انجام می‌گیرد در این روش گلوکز خون اندازه‌گیری می‌شود و نمایانگر میزان کنترل قند خون در کوتاه مدت است. ارزیابی کنترل دراز مدت قند خون توسط پزشک انجام می‌گردد که از طریق درخواست آزمایش هموگلوبین A۱C صورت می‌گیرد و نمایانگر میزان کنترل قند خون در دو تا سه ماه اخیر است. باید توجه داشت که این دو روش مکمل یکدیگرند و هیچ‌یک جای دیگری را نمی‌گیرد. پزشک در نهایت با مرور اندازه گیری های مکرر قند خون توسط بیمار و پاسخ آزمایش گاهی هموگلوبین A۱C در خصوص نحوه ادامه درمان و مدیریت دیابت تصمیم می‌گیرد.
خود پایشی قند خون
یکی از وظایف بسیار مهم بیمار در کنترل بیماری دیابت، کنترل قند خون توسط خود بیمار با استفاده از دستگاه سنجش قند خون است. این روش به افراد دیابتی خصوصاً بیمارانی که انسولین تزریق می‌کنند و یا بیمارانی که قند خون کنترل‌شده‌ای ندارند، کمک می‌کند که نظارت دقیق‌تری بر وضعیت خویش اعمال کنند و مسئولیت بیشتری برای اداره امور خود بر عهده گیرند. کنترل قند خون، مزایای فراوانی دارد. برای مثال کنترل قند خون قبل و ۲ ساعت بعد از صرف غذا به بیمار کمک می‌کند تا میزان تأثیر مصرف غذا بر قند خون را دریابد، پی بردن به این مسئله، بیمار را در انتخاب وعده غذایی مناسب یاری می‌دهد. همچنین می‌توان با کنترل منظم قند خون در زمان فعالیت یا در زمان بیماری، میزان انسولین دریافتی را تنظیم کرد و بالاخره اینکه کنترل منظم قند خون، حس اعتماد به نفس را در بیمار افزایش می‌دهد که توانسته از خود به خوبی مراقبت کند.
این مطلب اولین بار در ماهنامه پیام تجربه منتشر شده است.
