خرمالو بومی آسیا و کشور چین است و سپس به سایر نواحی آسیای شرقی برده شد. در اوایل قرن نوزدهم میلادی به اروپا و آمریکا برده شد و کاشت و پرورش یافت. در اساطیر یونان باستان به خرمالو الهه آتش یا The fre of zeuzمی‌گفتند. در ارقام خرمالو رنگ‌های مختلف قرمز و نارنجی روشن تا رنگ تیره وجود دارد. هسته داخل میوه در حالت نارس بادامی شکل است. قطر میوه میوه از ۱/۵ تا ۱/۹ سانتیمتر در اشکال گوناگون کرهای، بشقابی و بلوطی شکل متغیر است و شامل دو گونه گس و غیرگس می‌شود. میوه‌های گس تا قبل از ریخته شدن گس هستند و هنگامی که می‌رسند شیرین و نرم می‌شوند. گونه‌های غیرگس زمانی که کال هستند کمتر گس هستند و حالت گس خود را خیلی زود از دست می‌دهند و در حالت رسیده سفت هستند. کاسه گل خرمالو همراه با میوه آن چیده می‌شود، ولی هنگامی که میوه کاملاً رسیده می‌شود، کاسه گل به‌آسانی از میوه جدا می‌گردد. گونه ژاپنی آن به نام کاکی )KaKi) Diospynos kaki در حد بسیار گسترده‌ای پرورش می‌یابد و تولید می‌گردد. گونه کاکی دارای بافت نسبتاً فیبری و دارای مزه شیرین و گس است. ارقام چینی خرمالو خوشمزه‌تر و درخت آن دارای برگ‌های ضخیم است.
ارقام خرمالو
خرمالو دارای ارقام گس astringent و غیرگس non-astringent است که از نظر اندازه، شکل و مزه بسیار متفاوت هستند.
پرورش درخت خرمالو
این گیاه آفتاب دوست است و در مناطق محصور و در مناطقی که دارای آب و هوای خنک و معتدل با آفتاب کافی است دارای رشد و عملکرد مطلوبی است و در مناطقی که هوا کمی سرد است باید اطراف آن محصور گردد تا از خسارات ناشی از سرما و یخزدگی محافظت گردد. خرمالو در عین حال گیاهی مقاوم به سرما است. گیاه خرمالو در مناطق گرم و نیمه گرم تا -۱۲ درجه سانتیگراد را تحمل می‌نماید، ولی به سرمای زمستان نیازمند است. درخت خرمالو در دامنه وسیعی از خاکهای مختلف با بافت متوسط و زهکشی مناسب و حاصلخیز و حتی در خاکهای رسی با بافت سنگین رشد می‌نماید. این درخت در مناطقی که اسیدیته خاک بین ۶/۵ تا ۷/۵ باشد دارای رشد مطلوب است و تحمل آن نسبت به خشکی و کمی آب قابل ملاحظه است، ولی آبیاری آن با آب کافی، عملکرد محصول را به نحو قابل توجهی افزایش می‌دهد. درخت خرمالو دارای ریشههای قوی است و هنگام غرس نهال خرمالو باید در گودالی عمیق کاشته شود. زمان رسیدن به حداکثر محصول به ۷ الی ۱۰ سال زمان نیاز دارد.
خاک مناسب برای درخت خرمالو
خاک مناسب برای درخت خرمالو باید سبک و قابل نفوذ به آب و حاصلخیز باشد. بهترین خاک برای این درخت، خاک مرطوب و خنک است که اصولاً باغات قدیمی که خاکهای حاصلخیزتری دارند بهتر جواب می‌دهند؛ به همین دلیل بهتر است افرادی که می‌خواهند اقدام به کشت این گیاه نمایند داخل باغچه منازل را از خاک باغات قدیمی پر کنند.
علت موفقیت کاشت این درخت در بعضی از منازل همین امر است، زیرا بعضی از افراد برای باغچه منازل از خاک مراتع استفاده می‌کنند که برای کاشت و پرورش این گیاه مناسب نیست. درخت خرمالو نیاز به کودهای دامی فراوان دارد. اما به این نکته نیز باید توجه داشت که از کودهای پوسیده دامی استفاده گردد و نه از کودهای تازه و نپوسیده. همچنین بهتر است داخل منازل به دلیل این که حجم خاک باغچه کم و محیط رشد ریشه محدود است، جهت تغذیه درختان خرمالو از کودهای نیمه آلی به نام ورز استفاده گردد. در اسفند ماه پس از رفع سرمای زمستان به ازای هر درخت ۴ تا ۵ کیلوگرم ورز در سطح باغچه پخش می‌کنند و عمل شخم‌زنی را انجام می‌دهند. در حین عمل شخم‌زنی باید به این نکته توجه شود که حتماً زمان آن در اسفند ماه باشد. با توجه به این نکته که درخت خرمالو به شخم عمیق نیاز ندارد (چون اگر ریشهها آسیب ببینند به سختی و دیرترمیم می‌گردند،) پرورش دهندگان باید برای دو نکته ذیل اهمیت ویژهای قائل شوند: ۱- از کودهای پوسیده دامی استفاده شود. ۲- شخم سطحی باشد. این دو مورد از عوامل موفقیت در پرورش این گیاه محسوب می‌شود.
خاک باغچه
جهت پرورش درخت خرمالو حتماً باید عمل زهکشی به خوبی انجام شود. در زمانی که آبیاری باغچه صورت می‌گیرد حدود ۳۰ تا ۴۰ دقیقه بعد باید آب به خوبی در خاک نفوذ کرده باشد. چنانچه آب بیش از این زمان در باغچه بماند، عمل زهکشی نامطلوب بوده و باید خاک اصلاح گردد، وگرنه به مرور زمان درخت خرمالو بر اثر عدم زهکشی مناسب آسیب دیده و با ریزش برگ یا میوه و یا خشک شدن همراه می‌شود. به هر حال خاک زمین پرورش درخت خرمالو باید دارای بافت متوسط و حاصلخیز باشد و عمل زهکشی را به خوبی انجام دهد. ازدیاد و تکثیر درخت خرمالو از طریق تکثیر غیرجنسی کمتر کشت می‌گردد و تقریباً تمام درختان خرمالو از طریق کشت بذر خرمندی کاشته می‌شوند. خرمندی همان خرمالوی ریز است که میوه آن قابل خوردن نیست. پس از رسیدن، میوهها را جمع‌آوری کرده و بذر آنها را گرفته و جهت کاشت آماده می‌کنند. در آذر یا دی ماه بذر به صورت پر (فشرده) کشت می‌گردد که پس از رفع سرما و یخبندان بذر جوانه زده و از خاک خارج می‌شود. در سال اول، نهال رشد کرده و در سال دوم در فصل خزان یا اسفند ماه نهال با فاصله مناسب در خزانه دوم کشت می‌گردد. در سال سوم، در فصل بهار حدود ۱۵ تا ۲۵ فروردین ماه روی نهال عمل پیوند شکمی انجام می‌گیرد. پیوندک‌ها در سال سوم رشد می‌کنند و در پایان سال سوم در فصل خزان یا اسفند ماه قابل انتقال به زمین اصلی هستند. بهتر است پرورش دهندگان نهال پیوندی را از مکان‌های مطمئن تهیه نمایند، چون تولید نهال پیوندی تقریباً مشکل است و یکی از دلایل قیمت بالای نهال پیوندی خرمالو همین مورد است. در زمان کاشت درخت خرمالو نکات ذیل بایستی مورد توجه قرار گیرند:
- زمان کاشت گیاه پیوندی حدود ۱۵ اسفند ماه است. چنانچه زودتر جهت کشت اقدام شود، احتمال بروز سرمازدگی نهال زیاد است، چون به عمل جابهجایی حساس است.
- نهال پیوندی در موقع کاشت حتماً تا همان محلی که در خزانه زیر خاک بوده در محل کاشت در زیر خاک قرار گیرد. نکته قابل اهمیت این است که عمیق کاشتن نهال و سطحی کاشتن هر دو مضر است.
- در زمان کاشت از دادن هرگونه کود حیوانی و کود شیمیایی خودداری شود. عمل تقویت از سال دوم شروع شود.
- پس از کاشت، عمل آبیاری یک نوبت انجام شود و تا نهال خرمالو جوانه نزده است، آبیاری دوم صورت نگیرد.
- از سال دوم عمل سربرداری و هرس فرم دهی طی دو تا سه سال انجام گیرد.
بعد از کاشت نهال خرمالو در محل اصلی، بعد از سال دوم باید عمل کوددهی و تقویت انجام گیرد. در سالهای بعدی باید به این نکته توجه کرد که میوه خرمالو روی شاخه‌های یک ساله است؛ یعنی در فصل خزان اگر هرسی صورت گیرد، شاخه سال قبل که محل تولید میوه است نبایستی حذف شود. درخت خرمالو در فصل بهار به آب کمتری نیاز دارد و در فصل تابستان با گرم شدن هوا نیاز به آب بیشتری دارد. بعضی از پرورش دهندگان از ریزش خرمالوهای تازه تشکیل شده در فصل بهار شکایت دارند که علت آن آفت یا بیماری نیست، بلکه چون درخت خرمالو به میزان زیادی گل تولید می‌کند و اگر شرایط مناسب باشد تمام گلها تبدیل به میوه می‌شود، پس از تشکیل میوه چون درخت توان نگهداری و تغذیه تمامی میوهها را ندارد، چنانچه درخت خوب تغذیه و تقویت نشده باشد حدود ۵۰ درصد میوهها در حالت فندقی ریزش دارد. اما چنانچه درخت خوب تغذیه و تقویت شده باشد، میزان ریزش میوه در فصل بهار کمتر است. به هر حال درخت خرمالو آن مقدار میوه را که می‌تواند تغذیه کند، نگه می‌دارد و اضافی آن ریزش دارد.
آفات و امراض درخت خرمالو
مگس سفید و تریپسها به پوست میوه خرمالو صدمه زده و موجب بدرنگ شدن میوه خرمالو می‌گردند. آبیاری بیش از حد نیز موجب فاسد شدن ریشه گیاه می‌گردد. حیوانات موذی مانند موش نیز به ریشه درخت خرمالو صدمه وارد می‌آورند. زود گلدهی، ریزش محصول و ترک خوردن میوه در اطراف کاسبرگ و آفتاب سوختگی میوه از امراض درخت خرمالو محسوب می‌شود. ریزش میوه پدیدهای طبیعی در درختان میوه ازجمله خرمالو است و در عین حال تغذیه گیاه خرمالو با کود پوسیده حیوانی به مقدار کافی از ریزش میوه به نحو موثری جلوگیری می‌نماید.
گرده‌افشانی باغات
گیاه خرمالو هم از طریق گرده‌افشانی و هم از طریق بکرزایی، تولید میوه می‌نماید، ولی بر اساس مطالعات انجام شده، تولید میوه از طریق بکرزایی، موجب ریزش مداوم محصول می‌گردد و گرده‌افشانی عملکرد برداشت میوه را افزایش می‌دهد و از ریزش مداوم محصول جلوگیری می‌نماید. بر اساس مطالعات انجام شده در کشور استرالیا، گرده‌افشانی از طریق حشرات بهویژه زنبور عسل صورت می‌گیرد و نیاز به گرده‌افشانی مکانیکی نیست. بیشتر تولیدکنندگان و پرورش‌دهندگان خرمالو در کشور استرالیا، از گونه‌های خرمالو ماده استفاده می‌نمایند. زنبور عسل از نژاد اروپایی mallifera و دیگر گونه‌های بومی استرالیایی زنبور عسل مانند Trigona spp دارای عملکرد بالایی در گرده‌افشانی هستند. با نصب کندو زنبور عسل در درون باغات خرمالو به ازاء ۳ تا ۲ کندو در هر هکتار می‌توان بیشترین عملکرد تولید محصول را به دست آورد.
متوسط تولید خرمالو در این کشور در هر هکتار ۳۵ تن است. خرمالو تولید شده در استرالیا به غیر از مصرف داخلی به کشورهای اروپایی، سنگاپور، تایلند و ژاپن صادر می‌گردد. در مناطق نیمه گرمسیر کشور استرالیا، گلدهی درختان خرمالو ۳۵ روز بعد از سپری شدن فصل سرما رخ می‌دهد. چنانکه فصل سرما به طور معمول تداوم یابد، بعد از ۷۰ روز گلها ظاهر می‌گردند. درجه حرارت مطلوب بین ۱۲ تا ۱۷ درجه سانتیگراد برای جوانه زدن غنچه و ۲۷ تا ۳۲ درجه سانتیگراد برای تولید غنچه مطلوب است. بعد از یک الی دو هفته از زمان تولید گل باید گرده‌افشانی صورت پذیرد. زمان گرده‌افشانی هنگامی است که ۵ الی ۱۰ درصد شکوفه‌ها ظاهر شده باشند. زنبور عسل فقط شکوفه‌ها را مورد هجوم قرار داده و از نشستن بر قسمتهای دیگر درخت خودداری می‌نماید. زمان برداشت خرمالو در کشور استرالیا در ماه‌های آبان و آذر است.
برداشت و انبارداری محصول
مناسب‌ترین روش برداشت، چیدن میوه از درخت و هنگامی است که سفت، رسیده و همراه با کاسه گل است. درجه حرارت بهینه برای نگهداری محصول خرمالو صفر درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی محل نگهداری میوه ۹۰ تا ۹۵ درصد است. انبارداری و حمل‌ونقل آسان از مزیتهای این محصول است. می‌توان این محصول را بیش از سه ماه نگهداری و به بازارهای مصرف عرضه نمود.
خواص غذایی
سرشار از ویتامین،A بتاکاروتن و همچنین مقدار قابل توجهی ویتامینهای B3،B2،B1 و ویتامین C است. این میوه همچنین مواد معدنی مختلف مورد نیاز بدن را مانند کلسیم، گوگرد، آهن، فسفر، منیزیم و پتاسیم دارد؛ به همین جهت برای رشد و نمو کودکان بسیار مفید شناخته شده است.
خواص درمانی
خوردن خرمالوی رسیده برای افرادی که از سینهدرد در رنج هستند، توصیه می‌شود. میگویند اگر این میوه را به صورت ناشتا میل کنید، برای درمان اسهال خونی بسیار مفید خواهد بود. این میوه برای بیماران کبدی، کلیوی و نقرسی نیز مفید است. این میوه حاوی مقدار زیادی پکتین است. پکتین یکی از فیبرهای محلول در آب است که باعث کاهش چربی خون می‌شود.
ارزش تغذیه‌ای یک عدد خرمالوی ۲۵ گرمی
- چربی ۰,۱ گرم
- ویتامین ث ۱۶/۵ میلی گرم
- انرژی ۲۲ کیلوکالری
- کربوهیدرات ۰,۲ گرم
- پروتئین ۸/۳۸ گرم
خواص برگ
برگ این درخت حاوی فلاوونوئیدها است که این ماده ضد فشار خون، ضد سرطان و ضدموتاژن است. در عین حال برگ این درخت خاصیت آنتی هیستامین داشته و واکنش‌های آلرژیک را کاهش می‌دهد. این ماده همچنین علائم درماتیت و التهاب را در پوست کاهش می‌دهد. در طب سنتی از برگ این درخت به صورت چای برای درمان این نوع بیماریها استفاده می‌شود.
چه کسانی نخورند
اگرچه خواص بسیار زیادی دارد، اما خوردن بیشتر از ۱ تا ۲ عدد از آن در روز توصیه نمی‌شود. همچنین خوردن همین مقدار از خرمالو هم برای کسانی که به یبوست مبتلا هستند، توصیه نمی‌شود چون تانن موجود در آن یبوست را تشدید می‌کند. کسانی که اختلالات رودهای دارند یا عمل جراحی روده انجام داده‌اند یا به بیماریهای قلبی و سل مبتلا هستند باید در خوردن احتیاط کنند.
این مطلب اولین بار در ماهنامه غذا، دام، کشاورزی (غدک) منتشر شده است.
