نوشابه‌های گازدار، جزء نوشیدنی‌های پر طرف دار در بسیاری از کشورهای دنیا، از جمله ایران هستند. مواد اولیه این نوشیدنی‌ها شامل آب، شکر و افزودنی‌هایی مانند رنگ، طعم دهنده‌ها و ترکیبات اسیدی است. متأسفانه کودکان و نوجوانان به مصرف آنها تمایل بیشتری دارند. مشکلات متعددی مانند دیابت، چاقی، پوکی استخوان، افزایش فشار خون، ناراحتی‌های گوارش، سوء تغذیه، پوسیدگی دندان‌ها، ناراحتی‌های قلب و عروق، سردرد، ناراحتی‌های کلیوی، مشکلات پوستی و… را برای افراد ایجاد می‌کنند. نوشابه‌های گازدار فقط تأمین کنندۀ کالری بدون مواد مغذی سالم مانند ویتامین‌ها، مواد معدنی، الیاف غذایی که ممکن بود از طریق مصرف آب میوۀ طبیعی تأمین شود هستند. نوشیدن یک بطری نوشابه گازدار شیرین، به ویژه در صورتی که کالری رژیم غذایی کاهش داده شده باشد، مشکل زیادی به همراه خواهد داشت. قندهای ساده موجود در نوشابه‌های گازدار موجب افزایش سریع و شدید غلظت قند و انسولین در خون می‌شود. به علاوه در افراد مقاوم به انسولین، مصرف مقدار زیاد کربوهیدرات باعث افزایش غلظت تری گلیسیرید خون شده و احتمال ابتلا به بیماری قلبی افزایش می‌یابد.
زیان‌های نوشابه‌های گازدار
پوسیدگی دندان‌ها
دندان‌ها نیز مانند استخوان، از نوشابه‌ها در امان نیستند. قند فراوان موجود در نوشابه برای دندان‌ها مضر است. نوشابه‌های گازدار، عامل اصلی پوسیدگی دندان‌ها هستند. نوشابه‌ها، علاوه بر قند، حاوی موادی است که برای دادن طعم و رنگ به آن اضافه شده و می‌تواند موجب فرسایش و تخریب مینای دندان شود. مصرف بیش از حد نوشابه‌ها، در رویش دندان‌های کودک که معمولاً از ۶ تا ۸ ماهگی شروع می‌شود، تاثیرگذار می‌باشند. نوشیدن حتی یک یا دو جرعه نوشابه گازدار، آسیب جدی به دندان‌های کودکان وارد می‌کند. استفاده از فلوراید در خمیر دندان‌ها یا اضافه کردن این عنصر به آب‌های آشامیدنی منجر به کاهش آمار پوسیدگی‌های دندانی، به خصوص در کودکان شده است، اما مصرف بی رویه نوشابه‌های گازدار به دلیل محتوای بالای قند آن، رنگ و طعم دهنده‌هایی که موجب فرسایش و تخریب مینای دندان می‌شوند. همچنین اسیدیته بالای آنها منجر به پوسیدگی‌های دندانی می‌گردد. مصرف مداوم نوشابه‌ها باعث می‌شود مینای دندان کودک، سختی لازم را نداشته باشد و به طور مداوم در معرض پوسیدگی قرار بگیرد. متاسفانه موارد بروز پوسیدگی دندان به دلیل بالا رفتن مصرف نوشابه‌های اسیدی در کودکان و نوجوانان، در حال افزایش است.
زمینه ابتلا به دیابت
مصرف این نوشیدنی‌های بسیار شیرین می‌تواند تحریک کاذب ترشح انسولین و بالا رفتن کاذب سطح قند خون را در پی داشته باشد. در نتیجه، به مرور زمان احتمال بالا رفتن مقاومت بدن به انسولین بالا می‌رود و زمینه ابتلا به دیابت، به خصوص در آنهایی که از نظر سابقه خانوادگی مستعد ابتلا هستند، فراهم می‌شود. پژوهش‌های دانشگاه مینسوتا نشان می‌دهد نوشیدن هر روزه نوشابه تا ۳۶ درصد خطر ابتلا به سندروم متابولیک و دیابت را بالا می‌برد. سندروم متابولیک، به شاخه‌ای از بیماری‌ها اطلاق می‌شود که فشار خون، قند، چربی، کلسترول بالا و افزایش اندازه دور کمر را به دنبال دارد و بیماران را در معرض ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی، انواع سکته و دیابت قرار می‌دهد.
افزایش فشار خون
بررسی‌های محققان انگلیسی و آمریکایی نشان می‌دهد به ازای هر قوطی نوشابه شکردار که در روز مصرف شده باشد، فشار خون به طور منظم بالاتر می‌رود.
ارتباط مستقیم با افسردگی
بررسی‌های صورت گرفته در آکادمی عصب شناسی آمریکا نشان داده افرادی که روزانه بیش از ۴ فنجان یا قوطی نوشابه مصرف می‌کنند درصد بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی قرار دارند. علاوه بر این، احتمال ایجاد اضطراب به دنبال مصرف نوشابه وجود دارد.
افزایش وزن
چاقی و افزایش وزن، یکی از جدی‌ترین تهدیدهای نوشابه است. نوشابه‌های گازدار، به علت مواد قندی موجود در آنها چنانچه با غذاهای آماده مصرف شوند باعث چاقی کودکان می‌شود. این ماده اشتهای فرد را به مصرف کربوهیدرات‌ها افزایش می‌دهد که در نهایت به اضافه وزن منجر می‌شود. کسانی که مقدار زیادی نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر مصرف می‌کردند، رژیم‌های غذایی بدتری داشتند و احتمال اضافه وزن آنها بیشتر بود. نوشابه‌های گازدار به علت مواد قندی موجود در آنها چنانچه با غذاهای آماده مصرف شوند باعث چاقی کودکان می‌شود. نوشابه‌ها، فاقد ارزش غذایی هستند ولی به خاطر شیرین کننده‌هایی که در ساخت آنها بکار می‌رود، انرژی بالایی دارند و به شدت چاق کننده می‌باشند. مصرف زیاد نوشابه‌ها و دیگر نوشیدنی‌های شیرین گازدار در دوران کودکی، خطر ابتلا به چاقی را افزایش می‌دهد.
عامل بروز سردرد
مطالعات صورت گرفته روی شیرین کننده‌های مصنوعی، مانند آسپارتام حاکی از آن است که مصرف این قبیل شیرین کننده‌ها با سردرد ارتباط مستقیمی دارد. بسیاری از محققان در مبتلایان به سردرد و میگرن ردپای مصرف نوشابه‌های گازدار را یافته‌اند.
مشکلات گوارش
نوشابه‌های گازدار، هضم غذا را با مشکل مواجه می‌کند. تقریباً همه مواد و ترکیبات موجود در نوشابه‌ها مضر هستند و هیچ ماده مفیدی در آن وجود ندارد. وقتی اسید فسفریک و دی اکسید کربن موجود در نوشابه‌ها، وارد معده می‌شود، pH اسیدی آن را خنثی و هضم را مختل می‌کند. کافئین موجود در نوشابه‌ها ۳۰ تا ۴۰ دقیقه بعد از ورود به بدن، به خصوص در بچه‌ها، مشکلات مختلفی مانند گشادی مردمک چشم، یا افزایش اضطراب و استرس ایجاد می‌کند.نوشابه‌های بی رنگ هم اگر چه فاقد رنگهای شیمیایی هستند، مضرات زیادی دارند و مصرف آنها توصیه نمی‌شود. مصرف نوشابه با هدف هضم غذا و یا به عنوان نوشیدنی همراه غذا، به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. دستگاه گوارش بدن برای هضم غذا نیازی به نوشابه‌ها ندارد و نباید با هدف تسریع هضم غذا، نوشابه مصرف کرد. افراد هم نوشابه را به عنوان یک نوشیدنی و برای خنک شدن بدن مصرف می‌کنند که به این افراد نیز توصیه می‌شود نوشیدنی‌های سالم را جایگزین کنند.
سوء تغذیه
کودکان مصرف کننده نوشابه، تمایل کمتری به دریافت مواد غذایی مغذی دارند و معمولاً از خوردن میوه و سبزیجات اجتناب می‌کنند که در نهایت این عوامل منجر به سوء تغذیه می‌شود. در نتیجه مصرف نوشابه‌ها توسط کودک، تمایل او به دریافت غذاهای سرشار از مواد مغذی که او می‌بایست در وعده‌های غذایی اصلی دریافت کند، کاهش می‌یابد. کاهش اشتهای کودک، منجر به کاهش دریافت میوه و سبزیجات، پروتئین‌ها و انواع ویتامین‌ها می‌شود که دریافت آنها برای رشد مطلوب قد و وزن ضروری است. در نتیجه کودک نسبت به کودکان هم سن و سال خود رشد جسمی و ذهنی طبیعی نخواهد داشت. اغلب کودکانی که نوشابه‌های زیادی مصرف می‌کنند، نسبت به کودکان با وزن طبیعی، اضافه وزن داشته و چاق هستند، چراکه دریافت نوشابه‌ها به همراه غذاهای آماده‌ای که غنی از کالری و چربی هستند، زمینه را برای بروز چاقی در کودکان مهیا خواهد کرد. مصرف نوشابه‌های گازدار در کودکان نیز باعث سوء تغذیه می‌شود، چون مصرف این نوشابه‌ها، جلوی اشتهای کودکان را می‌گیرند و به این ترتیب مانع رسیدن مواد مغذی به بدن و در نتیجه سوء تغذیه می‌شوند. کودکان زمانی که به نوشابه‌های گازدار دسترسی داشته باشند، این نوشابه‌ها را به شیر و میوه ترجیح می‌دهند و میزان فسفر، منیزیم، کلسیم، پروتئین و ویتامین دریافتی آنها با افزایش مصرف نوشابه‌ها کاهش پیدا می‌کند.
مشکلات قلب و عروق
نوشابه‌های گازدار خطر بروز سکته را افزایش می‌دهد. افرادی که به مصرف مداوم و منظم نوشابه‌های گازدار شیرین مصرف می‌کنند تا ۶۱ درصد بیشتر از دیگران و کسانی که مصرف به مراتب کمتری دارند، در معرض خطر ابتلا به سکته قرار می‌گیرند.
پژوهشگران دانشگاه‌های میامی و کلمبیا معتقدند مصرف یک بار نوشابه گازدار در روز خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی از قبیل سکته، حملات قلبی و مرگ و میر ناشی از بیماریهای عروقی را افزایش می‌دهد. این امر در دوستداران نوشابه و محصولاتی از این دست، خطر بروز بیماریهای قلبی عروقی را تا ۴۳ درصد بالا می‌برد. همچنین این نوشیدنی به دلیل بالا بودن مقدار سدیم، خطر بیماریهای قلبی را افزایش می‌دهد.
اختلال در جذب مواد معدنی مورد نیاز بدن
حدود یک ساعت بعد از جذب قندها و ترکیب‌های موجود در نوشابه‌های گازدار، جذب عناصر فلزی و نادر موجود در بدن مانند کلسیم، منیزیم، روی و آهن پایین می‌آید و به این ترتیب، متابولیسم پایه افزایش می‌یابد.
پوکی استخوان
نوشابه‌ها، زنگ خطری برای پوکی استخوان است. مصرف کم لبنیات و وجود اسید در نوشابه باعث جذب نشدن کلسیم در بدن و مشکلات پوکی استخوان می‌شود. انواع نوشابه‌های گازدار حاوی مقداری فسفر هستند که می‌توانند تعادل کلسیم و فسفر بدن را به هم بزند و باعث ایجاد اختلالات استخوانی می‌شود. مصرف بالای نوشابه‌ها در کودکان با توجه به موردی که اشاره شد، ممکن است مشکلات استخوانی و رشدی برای آنها ایجاد کند و احتمال شکستگی استخوان‌ها در این قبیل کودکان بالا می‌رود.
مشکلات پوستی
مصرف منظم و مداوم نوشابه‌ها، پیری پوست را تسریع می‌کند. مصرف نوشابه‌های گازدار در درازمدت باعث تشکیل آکنه و چین و چروک‌های پوستی می‌شود.
سرطان لوزالمعده
مصرف نوشابه‌ها، موجب افزایش احتمال ابتلا به سرطان لوزالمعده می‌شود. محققان می گویند مصرف نوشابه‌های قندی بیش از دو بار در هفته می‌تواند احتمال افزایش به سرطان لوزالمعده را افزایش دهند.
سنگ‌های کلیه
نوشابه‌های گازدار موجب افزایش احتمال ابتلا به سنگ‌های کلیوی می‌شود. بالا رفتن میزان اسید فسفریک در خون بر عملکرد کلیه‌ها تأثیر منفی داشته، و از آن جایی که کلیه‌ها قادر به دفع سریع آن نمی‌باشند باعث وارد آمدن فشار مضاعف به کلیه‌ها می‌شود. همچنین مصرف نوشابه‌های گازدار موجب می‌گردد تا کلسیم از استخوان‌ها خارج شده و درون خون جریان یابد که این امر به نوبه خود موجب رسوب کلسیم اضافی در کلیه‌ها گردیده که در نهایت منجر به تشکیل سنگ‌های کلسیمی در کلیه‌ها می‌شود. زیاده روی در مصرف این محصولات، باعث می‌شود کلیه‌ها هم دیگر قادر به دفع مناسب اسید فسفریک نباشند. از طرفی، با برداشت کلسیم از بافت استخوانی، امکان افزایش رسوب آنها در کلیه و احتمال ایجاد سنگ کلیه به وجود می‌آید. با مصرف نوشابه‌ها، میزان اسید فسفریک خون بالا می‌رود و از آنجا که کلیه‌ها نمی‌توانند آن را سریعاً دفع کنند، دچار فشار مضاعف می‌شوند
این مطلب اولین بار در مجله کودک به قلم وحید عرفانی منتشر شده است.
