دههی ۱۹۵۰، دههی شکوفایی سینما با درخشش کارگردانهای بزرگی همچون فورد، هیچکاک، برسون، کوروساوا و ازو است. دههای که ژانرها مستحکم شدهاند و سینما پختگیای بیش از سالهای گذشته بهدست آورده است و حالا تکنولوژی بیش از پیش به کمک آن آمده است.
در ادامه نگاهی میاندازیم به ۲۰ فیلم برتر ششمین دههی قرن بیستم:
۱. جویندگان (The Searchers)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۵۶
- کارگردان: جان فورد
- بازیگران: جان وین، جفری هانتر
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۶ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۴ از ۱۰۰
ایتان ادواردز، شخصیت اصلی فیلم جویندگان که جان وین نقش آن را بازی می کند، مردی است که در تمام فیلمهای وسترن حضور دارد، اما در جویندگان جان فورد به کمال میرسد. اگر بخواهیم یک شخصیت سینمای وسترن را نام ببریم که در کاملترین حد شخصیتپردازی قرار دارد، مجبوریم از ادواردز سخن به میان بیاوریم.
جدای از شخصیتپردازی و داستان انتقامجویانهی کمنظیر فرانک اس. نیوجت که آن را براساس رمانی به همین نام از آلن له می نوشته است، جویندگان، بیش از هرچیز دیگر، یک شاهکار کارگردانی است؛ ادواردز مرد کمحرفی است و از همینرو فورد مجبور است همهی حرفها را از طریق دوربین خود بزند.
۲. سرگیجه
- محصول: آمریکا/ ۱۹۵۸
- کارگردان: آلفرد هیچکاک
- بازیگران: جیمز استوارت، کیم نواک
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۴ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۱۰۰ از ۱۰۰
هیچکاک را بسیاری از بزرگان سینما بهعنوان بزرگترین معلم خود معرفی کردهاند و از بین همانها بسیاری ادعا کردهاند که سرگیجه بهترین فیلم این کارگردان بزرگ است و حتی خود هیچکاک هم سرگیجه را شخصیترین فیلم کارنامهی کاری خود نامگذاری کرده است. فیلمی که بیش از هرچیز یک کلاس خلاقیت در فیلمسازی است و در رتبهبندیهای منابع سینمایی مختلف همیشه با همشهری کین ولز در رقابت برای انتخاب شدن بهعنوان بهترین فیلم تاریخ سینما.
در سرگیجه اسکاتی فرگوسن، کارآگاهی بازنشسته، وارد ماجرایی میشود که او را مدام با سوالهای گوناگون مواجه میکند؛ سرگیجه، مانند سایر فیلمهای کارنامهی هیچکاک، سرشار از تعلیق است و نفسگیر.
۳. داستان توکیو (Tokyo Story)
- محصول: ژاپن/ ۱۹۵۳
- کارگردان: یاسوجیرو ازو
- بازیگران: چیشو ریو، ستسوکو هارا
- نمرهی راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
اوزو در ۱۲ دسامبر ۱۹۰۳ در توکیو به دنیا آمد. او فعالیت خود را به عنوان کارگردان در عصر سینمای صامت ژاپن آغاز کرد و طی عمر فعالیت حرفهای خود پنجاه و سه فیلم ساخت. اوزو در سن شصتسالگی در روز تولدش بر اثر ابتلا به سرطان در گذشت.
داستان توکیو قصهی والدین میانسالی را روایت میکنند که در یک تابستان تصمیم میگیرند به شهر توکیو سفر کنند تا با فرزندان خود دیداری تازه کنند، اما هیچ یک از فرزندان به آنها محبتی نمیکند و آنها تنها از سوی عروس خود به گرمی پذیرفته میشوند. داستان توکیو روایت تقابل سنت است با مدرنیته. روایت ضربه خوردن و نابودی آن چه در گذشته مورد احترام بود. روایت تغییر نسلها و فرهنگها. روایتی که قاببندیهای محکم ازو به بهترین شکل آن را برای مخاطب بازگو میکند.
موسیقی داستان توکیو را کوجان سایتو ساخته است و فیلمنامهی آن اقتباسی ناکامل از فیلم راهی به فردا ساختن (Make way for Tomorrow) از لئو مککری است، که توسط ازو و کوگو نودا نوشته شده است. داستان توکیو در اکثر لیستهای برترین فیلمهای تاریخ سینما در بین ده فیلم برتر قرار میگیرد مانند نظرسنجی سایت اند ساوند در سال ۲۰۱۲ که در آن رتبهی سوم را به دست آورد.
۴. هفت سامورایی (Seven Samurai)
- محصول: ژاپن/ ۱۹۵۴
- کارگردان: آکیرا کوروساوا
- بازیگران: توشیرو میفونه، تاکاشی شیمورا
- نمرهی متاکریتیک: ۹۸ از ۱۰۰
- نمرهی راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
کوروساوا در ۲۳ مارس ۱۹۱۰ در توکیو به دنیا آمد و بعد از اینکه سینمای ژاپن را در دنیا جاودانه کرد در هشتاد و هشت سالگی در ۶ سپتامبر ۱۹۹۸ از دنیا رفت. هفت سامورایی داستان یک سامورایی ارشد و شش سامورایی دیگر است که میخواهند از روستایی در مقابل گروه دزدان محافظت کنند و به آنها دفاع از خود را بیاموزند، اما پیش از این که آموزش آنها تمام شود گروه دزدان آنها را مورد حمله قرار میدهند.
موسیقی فیلم را فومیو هایازاکا ساخته است و فیلمنامهی آن را کوروساوا به همراه شینوبو هاشوموتو و هیدئو اوکونی نوشتهاند. هفت سامورایی از آن دست فیلمهایی است که بارها در تاریخ سینما به آن ارجاع داده شده است که معروفترین آنها فیلم هفت دلاور (The Magnificent Seven) سال ۱۹۶۰ از جان استرجز است. هفت سامورایی نامزد دریافت بهترین طراحی صحنه و بهترین طراحی لباس از اسکار شد و کوروساوا توانست شیر نقرهای جشنوارهی ونیز را به دست آورد. همچنین فیلم در رتبهبندی سال ۲۰۱۲ مجلهی سایت اند ساوند توانست رتبهی هفدهم را در بین برترین فیلمهای تاریخ مال خود کند.
۵. راشومون (Rashōmon)
- محصول: ژاپن/ ۱۹۵۰
- کارگردان: آکیرا کوروساوا
- بازیگران: توشیرو میفونه، تاکاشی شیمورا
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۸ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۸ از ۱۰۰
انقلابهای فراوانی طی تاریخ سینما آن را تغییر دادهاند و یکی از بزرگترین آنها انقلابی بود که کوروساوا، با فیلمنامهی درخشان فیلم راشومون، باعث آن شد. کوروساوا در راشومون خط روایتی را تغییر میدهد و یک روایت واحد را از زبان شخصیتهای مختلف بازگو میکند. او برای راشومون شیر طلایی جشنوارهی ونیز و اسکار بهترین فیلم خارجی زبان را بهدست آورد.
راشومون نهتنها از نظر انقلاب روایتی، فیلی بااهمیت است، بلکه از نظر بینالمللی کردن سینمای ژاپن هم فیلمی است مهم، چرا که نخستین بار کوروساوا و راشومون بودند که باعث شدند توجه جهانیان به سینمای ژاپن جلب شود.
۶. نشانی از شر (Touch of Evil)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۵۸
- کارگردان: اورسن ولز
- بازیگران: اورسن ولز، چارلتون هستون
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۵ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۹ از ۱۰۰
باز هم اورسن ولز و اینبار ساختن شاهکاری در ژانر نوآر. ولز نشانی از شر را برای کمپانی یونیورسال ساخت و هنگام ساختن آن بهدنبال خلاقیتهای خود با کمپانی دچار مشکل شد. برداشت طولانی ابتدایی فیلم دلیلی بود که کمپانی به جنگ با ولز رفت و تصمیم داشت او را از کارگردانی برکنار کند، اما سالها بعد و امروزه همان برداشت طولانی از اصلیترین دلایلی است که این فیلم ولز به این لیست و سایر لیستهای برترینها راه پیدا میکند.
فیلمنامهی نشانی از شر را اورسن ولز براساس رمانی از رابرت الیسون و اچ. بیل میلر نوشته است و فیلمبرداری آن را راسل متی برعهده داشته است. موسیقی فیلم را هم هنری مانچینی ساخته است. نشانی از شر با بودجهی ۸۲۹ هزار دلاری توانست در گیشه به فروش ۲.۲ میلیون دلاری دست یابد.
۷. گوشوارههای مادام… (The Earrings of Madame de…)
- محصول: فرانسه/ ۱۹۵۳
- کارگردان: مکس افولس
- بازیگران: شارل بوآیه، دانیل داریو
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۷ از ۱۰۰
مکس افولس گوشوارههای مادام… را براساس فیلمنامهای از مارسل آشارد و آنت وادامنت ساخت و توانست یکبار دیگر هنر کارگردانی خود را به رخ جهانیان بکشد. افولس متولد ۱۵ اردیبهشت ۱۲۸۱ است. او در ۵۴ سالگی درگذشت و توانست طی سالهای فعالیت خود بیش از ۲۵ فیلم را کارگردانی کند و تاثیرات فراوانی بر نسل بعدی فیلمسازان اروپایی برجا بگذارد.
فیلمسازان بزرگی که تحت تاثیر افولس بعدها دنیای سینما را تغییر دادند، مانند تروفو، از گوشوارههای مادام… بهعنوان یکی از خالصترین فیلمهای افولس یاد کردهاند.
۸. چهارصد ضربه (The 400 Blows)
- محصول: فرانسه/ ۱۹۵۹
- کارگردان: فرانسوا تروفو
- بازیگران: ژان پییر-لئو، آلبرت رمی
- نمرهی راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
چهارصد ضربه داستان پسربچهای را روایت میکند که به دنبال اتفاقاتی که در خانه جریان دارد از آن فرار میکند. چهارصدضربه داستان پسربچهای تنها است در تقابل با افراد جامعهای که میخواهند هر چه زودتر او را به یکی مانند خودشان تبدیل کنند. فیلم از پیشتازان موج نوی فرانسه به شمار میرود و تاثیرات فراوانی بر هنرمندان سرتاسر جهان گذاشته است.
نمیشود از چهارصد ضربه حرف زد و به نمای انتهای فیلم و رهایی کودک در مسیر رسیدن به دریایی که در تمام فیلم آرزوی آن را داشت، حرف نزد. تروفو در یک نمای نهایی تمام آن چه در طول فیلم قصد گفتنش را داشت، بازتاب میدهد و به ذهن مخاطب متبادر میکند. این نما از ماندگارترین نماهای تاریخ سینما است. تروفو که فیلمنامه را با همراهی مارسل موسی نوشته بود توانست به همراه او نامزد اسکار رشتهی بهترین فیلمنامهی غیراقتباسی شود. همچنین تروفو توانست جایزهی بهترین کارگردانی را از جشنوارهی فیلم کن به دست آورد.
۹. مهر هفتم (The Seventh Seal)
- محصول: سوئد/ ۱۹۵۷
- کارگردان: اینگمار برگمان
- بازیگران: ماکس فون سیدو، گونار بیورنستراند
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۳ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۸ از ۱۰۰
سینمای برگمان یکی از شخصیترین سینماهای تاریخ سینما است. او با هر فیلمی که ساخته است روج خود را بیش از پیش به تاریخ سینما دمیده است و برای آیندگان جواهری دیگر را به یادگار گذاشته است. برگمان با مهر هفتم توانست جایزهی ویژهی هیأت داوران جشنوارهی فیلم کن سال ۱۹۵۷ را به کارنامهی خود اضافه کند و بیش از پیش سینمای خود را به جهانیان بشناساند.
در مهر هفتم بنگت ایکروت نقش فرشتهی مرگی را بازی میکند که شوالیه، با بازی ماکس فون سیدو، با او شطرنج بازی میکند. این تنها نمادگرایی برجستهی مهر هفتم نیست و با نگاهی غیرتخصصی به فیلم هم میتوان این نمادهای برجسته را در سراسر فیلم شناسایی کرد.
۱۰. پنجره پشتی (Rear Window)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۵۴
- کارگردان: آلفرد هیچکاک
- بازیگران: جیمز استوارت، گریس کلی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۸ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۱۰۰ از ۱۰۰
ششمین دههی قرن بیستم، اوج شکوفایی و پختگی یکی از بزرگترین کارگردانهای تاریخ سینما است و حضور فیلمهای متعدد از هیچکاک در این لیست باعث تعجب هیچکس نخواهد شد. پنجرهی پشتی روایتگر داستان عکاسی حرفهای است که طی حادثهای مصدوم شده و حالا مجبور است خانهنشینی را تحمل کند، اما این خانهنشینی مانع از این نمیشود که او با نگاهی دقیق وقایع اطراف خود را دنبال کند.
فیلمنامهی پنجرهی پشتی را جان مایکل هایس براساس داستانی از کورنل ولریش نوشته است و فیلمبرداری آن برعهدهی رابرت برکس بوده است. پنجرهی پشتی در چهار رشتهی بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامهی اقتباسی، بهترین تصویربرداری و بهترین صدابرداری نامزد اسکار شد، اما در نهایت مراسم را دست خالی ترک کرد.
۱۱. اوایل تابستان (Early Summer)
- محصول: ژاپن/ ۱۹۵۱
- کارگردان: یاسوجیرو ازو
- بازیگران: ستسوکو هارا، چیشو ریو
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
اوایل تابستان مانند سایر کارهای اوزو نگاهی ویژه به موقعیت زنان و جامعهی جنگزدهی ژاپن دارد و او با همان قابهای استوار و همیشگی خود روایتهای ساده را به بهترین شکل ممکن از طریق لنز دوربین بازگو میکند. فیلمنامهی فیلم را کوگو نودا به همراه اوزو نوشته است و موسیقی آن را سنجی اتو ساخته است.
۱۲. محکومبهمرگی گریختهاست (A Man Escaped or: The Wind Bloweth Where It Listeth)
- محصول: فرانسه/ ۱۹۵۶
- کارگردان: روبر برسون
- بازیگران: روژه پلانشون
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
فیلمنامه را برسون براساس خاطرات آندره دوینی که طی جنگ جهانی دوم زندانی بود نوشته است و برای موسیقی فیلم به سراغ کارهای موتزارت رفته است. برسون برای این فیلم توانست از جشنوارهی کن سال ۱۹۵۶ جایزهی بهترین کارگردانی را دریافت کند؛ جایزهای که ۲۶ سال بعد و برای فیلم پول (L’Argent) توانست آن را برای دومین بار بهدست آورد.
۱۳. لولا مونتس (Lola Montès)
- محصول: فرانسه/ ۱۹۵۵
- کارگردان: مکس افولس
- بازیگران: مارتین کارول، پتر اوستینوف
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۲ از ۱۰۰
لولا مونتس آخرین فیلم رسمی افولس است و او فیلمنامهی آن را بههمراه آنت وادمانت براساس داستانی از سسیل سینت لورنت نوشته است. لولا مونتس روایت هنرمندی است که سالها از دوران اوجاش گذشته است و حالا او مشغول به کار در سیرک است. در یک نمایش نهایی او به تنهایی مشغول هنرنمایی در سیرک است که طی هنرنماییاش افولس با فلشبکها متمادی مارا با گذشتهی او آشنا میکند.
۱۴. راههای افتخار (Paths of Glory)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۵۷
- کارگردان: استنلی کوبریک
- بازیگران: کرک داگلاس، رالف میکر
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۵ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۰ از ۱۰۰
کوبریک همیشه فیلمهایی ساخته است که سیاستمداران با آنها مخالف بودهاند. در رابطه با راههای افتخار هم چنین بود، چرا که بهدنبال تصویر منفیای که کوبریک از ارتش فرانسه بازتاب داده بود، نمایش این فیلم در فرانسه ممنوع شد و همچنین بهدنبال نگرش ضدجنگ کوبریک، نمایش این فیلم در اسپانیا هم متوقف گردید.
راههای افتخار را کوبریک در ۲۹ سالگی ساخت و برای آن توانست نامزد جایزهی بفتا در رشتهی بهترین فیلم شود. کوبریک پس از راههای افتخار، دومرتبهی دیگر در فیلمهای دکتر استرنجلاو (Dr. Strangelove) و غلاف تمام فلزی (Full Metal Jacket) بهسراغ ژانر جنگی رفت و در هردو تلاشهای بعدی خود هم موفق شد بهترین فیلمهای این ژانر را خلق کند.
۱۵. آواز در باران (Singin’ in the Rain)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۵۲
- کارگردان: جین کلی، استنلی دانن
- بازیگران: جین کلی، دانالد اوکانر
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۹ از ۱۰۰
درمیان تمام فیلمهای تاریکی که پس از رهایی دنیا از جنگ جهانی دوم قد علم میکردند و وضع موجود را بازتاب میدادند، فیلمهایی هم بودند که باتمام توان تلاش میکردند که با موسیقی و رقص، زشتیهای جنگ را بشویند و دوباره هالیوود و سینما را به عصر طلایی و زیبای خود بازگردانند و در دههی ششم قرن بیستم، آواز درباران موفقترینشان بود.
آواز در باران توانست نامزد دو اسکار در بخشهای بهترین بازیگر نقش مکمل زن و بهترین فیلم شود و همچنین توانست گلدن گلوب بهترین فیلم موزیکال را به دست آورد. آواز در باران در گیشه هم موفق بود و توانست با بودجهی ۲.۵۴ میلیون دلاری به فروش ۷.۲ میلیون دلاری دست یابد.
۱۶. شمال از شمال غربی (North by Northwest)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۵۹
- کارگردان: آلفرد هیچکاک
- بازیگران: کری گرانت، جیمز میسون
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۷ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۸ از ۱۰۰
بازهم هیچکاک، بازهم تعلیق و بازهم خلاقیت در کارگردانی. هیچکاک اینبار به سراغ مردی میرود که بیاختیار وارد یک بازی خطرناک جاسوسی شدهاست و سعی دارد همزمان با حل رمز و رازها، خودش را هم از مخمصه نجات دهد. شمال از شمال غربی توانست در سه بخش بهترین تدوین، بهترین فیلمنامهی غیراقتباسی و بهترین طراحی صحنه نامزد اسکار شود و در گیشه هم با فروش ۹.۸ میلیون دلاری به موفقیت دست پیدا کند.
۱۷. ریو براوو (Rio Bravo)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۵۹
- کارگردان: هاوارد هاکس
- بازیگران: جان وین، دین مارتین
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۳ از ۱۰۰
اگر بخواهیم نام بهترین وسترنسازهای تاریخ سینما را در یک لیست جای دهیم، بیشک نمیشود نام هاوارد هاکس را از آن لیست خط زد، چرا که پس از رود سرخ (Red River) هاکس یکبار دیگر با موفقیت وسترنی را کارگردانی میکند و به همه اثبات میکند که نخستین موفقیت او اتفاقی نبوده است. فیلمنامهی ریو براوو را جولز هورتمن و لی براکت براساس داستانی از بی. اچ. مککمپبل نوشتهاند و تصویربرداری آن را راسل هارلن برعهده داشته است و فیلم در گیشه با فروش ۵.۷۵ میلیون دلاری به موفقیت دست یافته است.
۱۸. جاده (La Strada)
- محصول: ایتالیا/ ۱۹۵۴
- کارگردان: فدریکو فلینی
- بازیگران: آنتونی کویین، جولیتا ماسینا
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۸ از ۱۰۰
فللینی با جاده نخستین اسکار خود، برای بهترین فیلم خارجی زبان و شیر نقرهای را، از جشنوارهی فیلم ونیز، میبرد. جاده اما فیلمی فراتر از جوایز است. جاده فیلمی است که در آن همهچیز در جای خودش قرار دارد. از بازیهای درخشان بازیگران آن گرفته تا موسیقی بهیاد ماندنیای که نینو روتا برای آن ساخته است. جاده فیلمی است که باوجود داستان غریب خود و شخصیتپردازیهای خاص، هیچکس از دیدن آن پشیمان نمیشود، هیچکس خودش را با شخصیتهای آن غریبه نمیداند و هیچکس نمیتواند همذاتپندارانه به آن نگاه نکند و این جادوی جاودانهی فلینی است.
۱۹. اومبرتو دی. (Umberto D.)
- محصول: ایتالیا/ ۱۹۵۲
- کارگردان: ویتوریو دسیکا
- بازیگران: کارلو باتیستی، ماریا پیا کازیلیو
- نمرهی راتن تومیتوز: ۹۷ از ۱۰۰
اومبرتو دی. داستان مرد کهنسال آبرومند و بازنشستهای را روایت میکند که از پس تامین مخارج زندگی خود بر نمیآید و از طریق صاحبخانه تحت فشار است که اتاق خود را ترک کند. آمبرتو دی یک شاهکار شخصیتپردازی است. شیمی خاصی که بین اومبرتو و سگ او در فیلم به نمایش گذاشته میشود از بهترینهای روابط انسان-حیوان تاریخ سینما است. همچنین اومبرتو از یک شاهکار فیلمنامهنویسی بودن فراتر میرود و در قاببندیها و بازی با سایه و روشن هم تبدیل به یک شاهکار ماندگار سینمایی میشود.
چزاره زاواتینی، از رهبران اصلی نئورالیسم ایتالیا، فیلم را در یک جمله چنین تعریف میکند: «داستان زندگی کسی که هیج اتفاقی برایش نمیافتد»
۲۰. جیببر (Pickpocket)
- محصول: فرانسه/ ۱۹۵۹
- کارگردان: روبر برسون
- بازیگران: مارتین لاسال، ماریکا گرین
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۵ از ۱۰۰
جیببر نخستین فیلم برسون است که فیلمنامهی آن اقتباسی نیست و همانطور که از نام فیلم برمیآید روایتگر داستان یک جیببر است. جیببر از دهمین شنوارهی فیلم ونیز نامزد دریافت شیر طلایی شد، اما آن را به اللازاریو دی تورمس (El Lazarillo de Tormes) سزار فرناندس آردابین باخت. جیببر یکی دیگر از فیلمهای برسون است که او با صداهای روی فیلم و اختصاص دادن زمان به نوشتههای شخصیت اصلی، آن را امضا میکند.
منبع: the cinema archives