کافئین (به انگلیسی: Caffeine) یک مادهٔ شیمیایی و خوردنی است که در گیاهان مختلفی از جمله قهوه، کاکائو، کولا و چای یافت میشود و نوعی داروی محرک است که می‌تواند از خوابیدن جلوگیری کند. کافئین یک آلکالوئید از خانواده متیل گزانتین‌ها است که خواص آن به تئوفیلین و تئوبرومین هم شبیه‌است. کافئین خالص، به‌صورت پودر سفید رنگ تلخی می‌باشد. این ماده از ترکیب کربن، هیدروژن، نیتروژن و اکسیژن تشکیل شده‌است.
کافئین پرمصرف‌ترین ماده دارویی در میان انسان‌ها به‌شمار می‌رود که تقریباً ۹۰ درصد انسان‌ها به‌طور روزانه از آن استفاده می‌کنند. افزایش متابولیسم بدن، تحریک سیستم اعصاب مرکزی و افزایش میزان هوشیاری و آگاهی محیطی از مهم‌ترین آثار کافئین است.
خواص کافیین
کافئین خالص پودر نرم، بی‌بو، سفید و براق است. نقطه جوش آن ۲۳۸ درجه سانتیگراد و نقطه ذوب آن ۱۷۸ درجه سانتیگراد است. وزن مخصوص کافئین ۲/۱ است. PH آن ۹/۶ می‌باشد. چگالی آن هم ۷/۶ است. منبع اصلی کافئین بین مواد غذایی مختلف، دانه قهوه می‌باشد. محتوای کافئین در مواد غذایی بسیار متغیر است. در سال ۲۰۰۴م، در اتیوپی درختانی پیدا شد که یک پانزدهم گیاهان کافئین‌دار، کافئین داشتند. احتمالاً در آینده نزدیک، از این گیاهان جدید برای تهیه نوشیدنی‌های قهوه که میزان کمتری کافئین داشته باشند، استفاده میشود.
یک دوز کافئین تقریباً ۱۰۰ میلی‌گرم است که ۱۵۰ میلی لیتر نوشیدنی قهوه یا یک عدد قرص کافئین، حاوی این مقدار کافئین می‌باشد. قهوه‌ها از نظر میزان کافئین بسیار باهم متفاوتند. یک فنجان قهوه می‌تواند بین ۷۵ تا ۲۵۰ میلی‌گرم کافئین داشته باشد. چای سیاه نسبت به قهوه حاوی کافئین کمتری است که البته به روش دم کردن آن بستگی دارد. چای سبز خیلی کم کافئین دارد. نوشابه‌ها معمولاً کمتر از قهوه کافئین دارند، اما برخی نوشابههای انرژی‌زا خیلی زیاد کافئین دارند. (در تهیه نوشیدنی‌های غیر الکلی، میزان کافئین موجود در آنها توسط سازندگان به دقت کنترل میشود. معمولاً هر چه میزان کافئین این نوع نوشیدنیها بالاتر باشد، محبوبیت آنها بیشتر میشود)
سایر خواص کافیین به صورت زیر است:
- طبق بررسی‌های پژوهشگران دانشگاه بارسلون مصرف همزمان کافئین و قند می‌تواند برای حافظه و حواس شما مفید باشد. در واقع مغز این افراد به انرژی کمتری برای به یادآوری امور نیاز دارد.
- بنا بر گفته محققان آمریکایی به نظر می رسد که کافئین شانس ایجاد سرطان تخمدان در زنان را کاهش می دهد. اثر کافئین در زنانی که از قرص های جلوگیری از بارداری و یا داروهای هورمونی پس از یائسگی استفاده نمی کنند، بیشتر است. مصرف قهوه فاقد کافئین تاثیر واضحی نداشت.
- مصرف کافئین می‌تواند قدرت و تحمل عضلات را در فعالیتهای ورزشی افزایش دهد. مصرف کافئین روی گیرنده‌‌های عضلات اسکلتی اثر گذاشته و به طور موقت انرژی را افزایش میدهد.
- بین مصرف کافئین و بروز بیماری پارکینسون رابطه عکس وجود دارد، به عبارتی دیگر، کافئین از احتمال بروز بیماری پارکینسون پیشگیری می‌کند.
- مصرف مقدار متعادل کافئین، اختلالات شناختی در رابطه با افزایش سن و نیز بروز بیماری آلزایمر را کاهش میدهد.
- کافئین با ایجاد تعادل در عملکرد مغز، از نقایص حرکتی و نیز زوال عقل پیشگیری می‌کند.
- کافئین احساس خوب بودن، شادی، انرژی، هشیاری و اجتماعی بودن را در فرد تقویت می‌کند.
- کافئین تحمل انجام حرکات ایروبیک را افزایش میدهد.
- مصرف کافئین منجر به کاهش احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ میشود.
- قهوه دارای مقدار زیادی آنتی اکسیدان است. آمریکایی ها ۱,۲۹۹ میلی گرم آنتی اکسیدان از ۱.۶۴ فنجان قهوه خود در روز دریافت می کنند. (چای دارای ۲۹۴ میلی گرم آنتی اکسیدان و بعد از آن موز با ۷۶ میلی گرم، لوبیای خشک با ۷۲ میلی گرم و ذرت با ۴۸ میلی گرم در ردیف های بعدی جای دارند).
- کافئین برای انقباض سریع عروق خونی کاربرد دارد و برای به حداقل رساندن سرخی و التهاب پوست صورت استفاده میشود.
- کافئین را می‌توان به عنوان یک موهبت برای کسانی دانست که از اختلال پوستی که منجر به بروز لکه های قرمز بر بینی و پیشانی می شود، رنج می‌برند.
- کافئین، قرمزی و تورم چشم را کاهش میدهد.
- کافئین خطر ابتلا به سرطان‌هایی مثل سرطان های روده، دهان و حلق را کاهش می دهد و سبب کاهش احتمال بروز بیماری های قلبی و پوسیدگی های دندانی میشود.
- کافئین می‌تواند از نقرس جلوگیری کند.
تأثیر کافئین بروی سلول‌های چربی
اثرات لیپولیتیک از کافئین و گزانتین دیگر مشتق شده از چای و قهوه به خوبی ثابت شده و کاملاً شناخته شده‌است. به بررسی دو مکانیزم کافئین می‌پردازیم. اولی تضاد گیرنده A1-آدنوزین است. این رسپتورها در سلول‌های چربی بالغ، جایی که آنها به مهار فعالیت سیکلاز و تجزیه چربی می‌پردازند قرار دارند. گزانتین همچنین فعالیتهای فسفودی استراز را مهار و از فروپاشی مکان‌های داخل سلولی تجزیه چربی در سلول‌های چربی جلوگیری می‌کند. مصرف کافئین گردش غلظت چربی و غلظت FFAs سرم را افزایش میدهد. به این ترتیب، مصرف زیاد گزانتین نیز ممکن است به از دست دادن وزن کمک کند و ثابت ماندن وزن از طریق افزایش اکسیداسیون چربی و گرمازایی را در پی داشته باشد.
مضرات کافئین
- کارشناسان از کافئین به عنوان یک تیغ دو لبه نام می برند زیرا از یک سو می تواند بر خلق وخوی افراد اثر مثبتی بر جای گذارد و خستگی را از او دور سازد، اما از سوی دیگر ممکن است تعادل فرد را مختل کند.
- مصرف عادی کافئین (۲۰ تا ۲۰۰ میلی گرم) اعتیاد نمی‌آورد، اما برخی کارشناسان بر این باورند که مصرف زیاد آن، تحمل فرد را نسبت به اثرات این ماده، بالا می‌برد.
- مصرف کافئین تحریک پذیری فرد را افزایش می دهد و گاهی باعث می شود که فرد رفتار نامطلوبی از خود نشان دهد.
- از جمله اثرات مضر دیگر این ماده بی نظمی در دفع ادرار و همچنین اختلال و بی نظمی در فعالیت قلب است.
- مصرف پیوسته و زیاد کافئین موجب کندی واکنش فرد میشود.
- افرادی که نوشیدنی حاوی کافئین زیاد مصرف کرده بودند، یک‌باره احساس هوشیاری بیشتری داشتند اما پس از نیم ساعت، به مراتب کندتر واکنش نشان می‌د‌ادند.
- علاقه مندان به نوشیدن قهوه بهتر است به جای زیاده روی در خوردن قهوه در هنگام صبح چند دقیقه در بیرون از خانه قدم بزنند. چرا که مصرف این نوشیدنی ممکن است خطر ابتلا به افسردگی و ناامیدی را افزایش دهد.
- محققان در مطالعات پیشین دریافته‌اند که آنتی اکسیدان‌‌ها سبب کاهش التهاب و آسیب‌های سلولی می‌‌شوند. با این حال دکتر لوین تاکید کرد؛ افراد خاص مثل بیماران دیابتی، زنان باردار و افرادی که مشکل خواب دارند باید مصرف قهوه را به یک یا دو فنجان در روز محدود کنند.
- در دوران سرماخوردگی از مصرف چای پررنگ، قهوه و یا ترکیبات حاوی کافئین مانند نوشابههای گازدار و غذاهای سرخ کردنی و همچنین ترشی جات پرهیز کنند، زیرا علائم سرماخوردگی را تشدید می‌کند.
میزان و مقدار مجاز مصرف کافئین در روز
مقدار مصرف کافئین در روز برای افراد مختلف بین ۳۲ تا ۱۴۰۰ میلی گرم می باشد؛ مصرف ۲۲۵ تا ۳۶۰ میلی گرم کافئین در روز باعث افزایش انرژی بدن می شود، در حالی که مصرف ۱۰۰ تا ۶۰۰ میلی گرم کافئین در روز می تواند به بهبود عملکرد مغز کمک کند.
اگر چه مصرف بیش از حد کافئین نادر است اما مصرف ۱ گرم کافئین در روز باعث مسمومیت و مصرف ۵-۱۰ گرم باعث مرگ میشود.
منبع: wikipedia و تبیان
