«فردا امتحان دارم؛ باید تا صبح قهوه بزنم.»
«من صبح‌ها تا قهوه ننوشم، موتورم روشن نمی‌شود.»
این‌ها جمله‌هایی‌ست که حتما بارها از دوست و آشنا شنیده‌ایم؛ یا خودمان به اطرافیان‌مان گفته‌ایم. اما این حرف‌ها تا چه حد درست‌اند؟ در صورت صحت، آیا همه‌ی انواع قهوه به یک میزان محرک‌اند و باعث بی‌خوابی می‌شوند؟ آیا در کشورهایی که قهوه جایگاه نوشیدنی هرروزه را دارد نیز چنین تفکری وجود دارد؟ آیا نمی‌توان برای آرامش گرفتن در آخر شب یک فنجان قهوه نوشید؟
در ابتدا باید به بررسی میزان کافئین موجود در انواع قهوه پرداخت. می‌دانیم که هر قهوه‌ای با هر شیوه‌ای که آماده شود، از قهوه دمی گرفته تا اسپرسو و قهوه ترک و حتا قهوه‌های بدون کافئین، به‌هر حال دارای درصدی از کافئین است. مرکز تحقیقات و آموزش پزشکی مایو در تحقیقی به بررسی میزان کافئین موجود در انواع قهوه پرداخته است. بنا بر نتایج این آزمایش، میزان کافئین موجود در یک فنجان قهوه دمی ۸ اونسی بین ۹۵ تا ۲۰۰ میلی‌گرم است. اما آیا کافئین لزوما محرک است؟ خب این مساله ارتباط مستقیم با ساختمان بدن شما دارد. به این معنی که هر کس دارای آستانه‌ی تحملی نسبت به کافئین است که منحصر به همان فرد و متفاوت از دیگری است. میزان تحمل بدن نسبت به کافئین وابسته به ژنتیک شماست؛ البته از تاثیر عادت نیز نمی‌توان غافل شد.
بر اساس برخی مقالات میزان مجاز مصرف کافئین برای هر نفر در روز ۳۰۰ میلی‌گرم است (این یعنی معادل سه تا پنج فنجان متوسط قهوه‌ی معمولی). در جایی دیگر آمده که این مقدار برای هر نفر به میزان ۶ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن وی است؛ به عبارت دیگر یک فرد هفتاد کیلویی مجاز به مصرف روزانه ۴۲۰ میلی‌گرم کافئین است. البته باید توجه داشت که در عادت غذایی بسیاری از ما، قهوه تنها منبع تامین‌کننده‌ی کافئین در بین مواد غذایی نیست.
مصرف بیش از حد مجاز کافئین عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدتی بر بدن خواهد داشت. با این حساب اگر کم‌وزن هستید و یا به‌طور ژنتیکی توان تحمل کافئین زیاد را ندارید، باید در انتظار بی‌قراری و بی‌خوابی ناشی از زیاده‌روی در مصرف قهوه باشید.
اما مردم کشورهایی که در آن‌ها قهوه به‌عنوان نوشیدنی هرروزه به حساب می‌آید چه می‌کنند؟ با یک بررسی اجمالی در مراجع اطلاع‌رسانی حوزه‌ی سلامت درمی‌یابیم که مردمان این کشورها به‌شدت به‌دنبال سنجش میزان کافئین مصرفی خود هستند. این موضوع را می‌توان از حجم مقالات منتشر‌شده در رابطه با کافئین موجود در انواع مواد غذایی فهمید.
پارامترهای تعیین‌کننده میزان کافئین قهوه
- دانه‌ی قهوه‌ی روبوستا تا دو برابر بیشتر از عربیکا کافئین دارد. پس هرچه ترکیب پودر قهوه‌ی شما از روبوستای بیشتری تشکیل شده باشد درصد کافئین آن بیشتر است.
- درجه‌ی روست قهوه نیز بر میزان کافئین تاثیرگذار است. این باور اشتباهی است که افراد فکر می‌کنند هرچه درجه‌ی روست قهوه بیشتر باشد یا قهوه‌شان تلخ‌تر باشد، کافئین بیشتری هم دارد. در واقع روست بیشتر دانه‌ی قهوه و اصطلاحا تیره‌تر شدن آن، «شاید» موجب افزایش تلخی طعم نهایی شود، اما در میزان کافئین قهوه اثری نمی‌گذارد. چرا که برای ایجاد تغییر شیمیایی در ساختار کافئین و یا به عبارت دیگر برای از بین رفتن کافئین در قهوه به دمایی در حدود ۳۱۵ درجه سانتی‌گراد نیاز است و این در حالی است که دمای روست دانه‌ها به ندرت به ۲۴۵ درجه می‌رسد. پس اگر ژست تلخ‌خوری به خودتان می‌گیرید با این خیال که سلطان کافئین هستید باید بدانید که به جز تلخ کردن کام‌تان چیز بیشتری به‌دست نمی‌آورید
- سومین عامل میزان آسیای دانه قهوه است. می‌دانیم که هرچه دانه قهوه ریزتر آسیاب شده باشد، سطح بیشتری از آن در تماس با آب قرار گرفته و در نتیجه کافئین بیشتری آزاد می‌کند. پس آن انواع قهوه که از آسیای ریزتر و حتا پودری (مثل قهوه ترک) استفاده می‌کنند کافئین بیشتری دارند. البته در شرایط یک‌سان و با فرض ثابت بودن پارامترهای دیگر مثل نسبت قهوه و آب، مدت زمان تماس قهوه و آب، درجه حرارت آب، میزان تلاطم و … .
- هرچه مدت زمان هم‌نشینی آب و قهوه بیشتر باشد، کافئین بیشتری آزاد می‌شود.
نتایج یک بررسی نشان می‌دهد که در قهوه ترک، به دلیل مدت زمان نسبتا زیاد هم‌جواری آب و قهوه، درجه‌ی پایین روست قهوه، درجه‌ی بالای آسیاب دانه‌های قهوه و نیز این‌که پودر قهوه همچنان تا آخرین جرعه‌ها در فنجان باقی‌ست، به‌طور معمول دارای بالاترین درصد کافئین در بین حجم مساوی با دیگر انواع قهوه است.
- در قهوه دمی آب و قهوه حدود ۳ تا ۴ دقیقه با یکدیگر در تماس هستند و همین مساله این قهوه را در رتبه‌ی بعدی از نظر میزان کافئین قرار می‌دهد. لابد منتظرید بدانید که تکلیف قهوه اسپرسو چه می‌شود؟ جالب است بدانید که اسپرسو به‌دلیل مدت‌زمان تماس حدودا ۲۰ تا ۳۰ ثانیه‌ای آب و قهوه، از نظر میزان کافئین استخراج‌شده در رتبه‌های میانی قرار می‌گیرد.
تمامی این اعداد و ارقام به ما می‌گوید که نمی‌توان یک حکم کلی در مورد اثر بی‌خوابی نوشیدن قهوه در بین همه‌ی افراد صادر کرد. بنابراین اگر شنیدید که کسی به شما گفت شب‌ها پیش از خواب برای یک خواب آرام فنجانی قهوه می‌نوشد، نباید تعجب کنید.
برگرفته از آیکافی
