حال به این فکر کنید که این استرس‌ها روی کودکان چه تأثیری می‌گذارند. باید بدانید اضطراب و استرس فقط ذهن و فکر را درگیر نمی‌کند، بلکه به تمام قسمت‌های مختلف بدن صدمه میزند. کودکان هم از این دایره پرخطر و دردناک مستثنا نیستند. علاوه بر این؛ ما خود به‌عنوان یک والد در بعضی از موارد برای استرس پیش‌قدم می‌شویم. مثلاً در همین روزهایی که به شروع سال تحصیلی جدید نزدیک شده‌ایم و برنامه‌های مختلفی را برای بچه‌ها تدارک می‌بینیم که شاید همیشه هم به نفع آنها نباشد. دوست داریم تا کودکانمان در بهترین مدارس درس بخوانند اما امان از آن روزی که استرس‌های آن را دستکم می‌گیریم. ورودی مدارس و آزمون‌های متعدد آنها برای کودکان در سنین پایین بسیار استرس‌زاست و ممکن است که سیستم گوارش آنها را هدف قرار دهد. به همین منظور مصاحبه‌ای با دکتر سیدامیر طاهری؛ فوق تخصص گوارش و مشاور درزمینه کاهش استرس و سلامت درزمینه آموزشی در کودکان داشته‌ایم تا بتوانیم با صحبت‌هایشان راهکاری برای کاهش استرس و مشکلات گوارشی در کودکان بیابیم.
مشکلات گوارش در کودکان
دکتر سیدامیر طاهری در گفت‌وگو با همشهری تندرستی می‌گوید: «هرروزه پزشکان گوارش با یک یا چند کودک در کلینیک یا مطب خود مواجه می‌شوند که از علائم گوارشی شکایت دارد. بیشتر این کودکان بعد از انجام اقدامات تشخیصی لازم با تشخیص بیماری غیرعضوی یا روان‌تنی مواجه می‌شوند. چنین بیماری‌هایی ناشی از عملکرد غیرطبیعی در محوری است که به‌عنوان محور مغزی گوارشی شناخته می‌شود. البته بیماریهای روان‌تنی مختص سیستم گوارشی نبوده و ممکن است که در هر یک از دیگر اعضای بدن هم ایجاد شوند ولی شایع‌ترین قسمت بدن که تحت تاثیر استرس‌ها و این محور قرار می‌گیرد سیستم گوارشی انسان است. شاید یکی از دلایل مهم این قضیه شبکه بسیار غنی عصبی دستگاه گوارش انسان باشد که بعد از مغز بیشترین شبکه عصبی را در خود دارد به همین جهت به‌عنوان مغز دوم هم از آن یاد می‌شود.
یکی از مهم‌ترین علل ایجاد استرس و بیماریهای گوارشی ناشی از آن درکودکان و نوجوانان، مدارس و سیستمهای آموزشی غلط هستند. کودکان ساعت زیادی از عمر خود را در مدارس طی می‌کنند. مدرسه با ایجاد احساس جدایی از خانواده و پدرومادر، آشنایی با افراد جدید، امتحانات و سیستم مقایسه و رتبهبندی دانش آموزان به حدکافی استرس‌زاست.
وقتی استرس به سیستم گوارش کودک حمله می‌کند
دکتر سیدامیر طاهری، متخصص گوارش معتقد است که؛ اختلالات روان‌تنی می‌توانند به‌صورت احساس توده در گلو یا همان گلوبوس و غم باد، احساس درد و ناراحتی در قسمت پشت جناغ سینه، سوءهاضمه، دردهای شکمی، نفخ، یبوست، اسهال یا اسهال و یبوست متناوب خود را نشان دهند. دردهای گوارشی بیشتر افراد گروه‌های سنی پایین را درگیر می‌کند و شدت آن‌هم به حدی نیست که کودک را از شدت درد از خواب بیدار کند. همچنین برخلاف بیماریهای جسمی، دردهای گوارشی علائم پایداری ندارد و پس از مدتی برطرف می‌شود اما با بالا رفتن سن این کودکان و شدت درد، دیگر نادیده گرفتن آن امکانپذیر نیست. دکتر طاهری با تاکید بر تأثیر اختلالات عصبی از جمله استرس و اضطراب، معتقد است ترشح بعضی منتقل کننده‌های عصبی و درواقع هورمون‌هایی که رابط بین اعصاب مرکزی و اعضای بدن است، دچار تغییر می‌شود و کارکرد آن عضو را مختل می‌کند. همچنین در بیماری سندرم روده تحریک‌پذیر یا «معده عصبی» روده تحت تاثیر این انتقال دهنده‌ها قرار می‌گیرد و حرکات آن تندتر یا کندتر از حالت معمول می‌شود که حاصل آن بروز اسهال یا یبوست‌های عصبی است.
عوامل بروز دردهای گوارشی
یکی از مهم‌ترین علل ایجاد استرس و بیماریهای گوارشی ناشی از آن در کودکان و نوجوانان، مدارس و سیستمهای آموزشی غلط هستند. کودکان ساعت زیادی از عمر خود را در مدارس طی می‌کنند. مدرسه با ایجاد احساس جدایی از خانواده و پدرومادر، آشنایی با افراد جدید، امتحانات و سیستم مقایسه و رتبهبندی دانش آموزان به حد کافی استرس‌زاست. حال وجود شرایطی که این رقابت و استرس‌ها را تشدید می‌کند، می‌تواند سبب افزایش بروز و تشدید بیماریهای گوارشی مانند یبوست در کودکان شود. دردهای شکمی طاقت‌فرسا که خانواده‌ها هم از ایجاد آن بی‌اطلاع هستند اما بهتر است به‌عنوان والدین و پزشک‌های متخصص این استرس‌ها را تا حد ممکن رفع کنیم و نگذاریم بیش از این روی سلامت کودکانمان تأثیرگذار باشد.
روش‌های پیشگیری و درمان
دکتر سیدامیر طاهری به همشهری تندرستی می‌گوید؛ «درمان چنین بیمارانی مشکلات خاص خود را دارد و معمولاً با توجه به پایدار بودن و برقرار ماندن شرایط استرس‌زا، طولانی و فرسایشی می‌شود. این امر سبب می‌شود کودک غیبت‌های زیادی در محل تحصیل خود داشته باشد و بیش‌ازپیش از آموزش عقب بماند که این مسئله خود باعث تشدید استرس و بیماری کودک می‌شود و همچنین به علت طول کشیدن بیماری و علائم کودک، سبب نگرانی و استرس در خانواده و اطرافیان می‌شود.
چنین کودکانی در صورت تداوم علائم و درمان نشدن در بزرگ‌سالی هم با این مشکل دست به گریبان می‌شوند و غیبت‌های مکرری از محل کار خواهند داشت که بار اقتصادی قابلتوجهی را، با توجه به آمار بالای مبتلایان، برای کشور به بار خواهد آورد». حال این سؤال پیش می‌آید که چگونه می‌توان از این حالات پیشگیری کرد یا در صورت ایجاد نحوه درمان و برخورد با این بیماری‌ها چگونه است و والدین و سیستم آموزشی و پزشکان هرکدام در این رابطه چه وظایفی را بر عهده‌دارند؟ مهم‌ترین وظیفه پزشکان در درجه اول بررسی صحیح و کافی کودک بیمار بوده است. بعضی از کودکان دچار دردهای دورهای می‌شوند و پس از اتمام استرس‌ها دوباره سلامت خود را پیدا می‌کنند اما بعضی دیگر براثر شوک وارده با این دردهای گوارشی یک‌عمر زندگی می‌کنند. این بیماری‌ها قطعاً باید دوره درمانی خود را توسط پزشک متخصص گوارش طی کنند. رژیم غذایی مناسب، خودداری از غذاهای پرچرب و پرکالری، مصرف موادغذایی غنی از قند، چربی و فاقد فیبرهای غذایی هم می‌تواند در کاهش دردهای عصبی معده مؤثر باشد. فراموش نکنید تغذیه سالم و متنوع که حاوی انواع ویتامین‌ها و املاح موردنیاز بدن باشد در کنار خواب کافی و منظم، داشتن یک برنامه درسی کم استرس یا بهتر است بگوییم بی استرس باعث کاهش دردهای گوارشی در کودکان می‌شود.
مقصر کیست، والدین یا سیستمهای آموزشی؟ در درجه‌های بعد در صورت تأیید تشخیص، پزشک لازم است اول اینکه برحسب نوع علائم کودک به درمان‌های علامتی در او بپردازد تا علائم آزاردهنده مرتفع شده و کودک و خانواده از این حیث دچار استرس مضاعف نشوند و دوم اینکه، با کودک و خانواده وی صحبت کرده و بعد از اطمینان خاطر دادن به آنها در مورد اینکه بیماری خطرناکی در کار نیست به تشریح علل احتمالی ایجادکننده بپردازد. دکتر سیدامیر طاهری می‌گوید: «یکی از مواردی که زیاد در تجربه شخصی این‌جانب مشاهده‌شده است سعی والدین در این است که کودک را به‌زور کلاس‌های فوق‌برنامه، کتاب‌های کمک‌درسی و گرفتن معلم‌های خصوصی وارد مدارسی کنند که برای استعدادهای خاص در نظر گرفته‌شده است. ممکن است کودک آنها باهوش هم باشد ولی تیزهوش به معنای خاص کلمه که فقط درصد کمی از افراد هر جامعه را شامل می‌شود خیر و این کودک فقط با کمک و زور فراوان توانسته که امتحانات ورودی چنین مدارسی را بگذراند و وارد این مدارس شود و سپس در چنین مدارسی با توجه به وجود دیگر دانش‌آموزان که از هوش بالاتری برخوردارند و همچنین انتظارات بسیار بالایی که در این مدارس از دانش‌آموزان وجود دارد دچار سرخوردگی، اضطراب و مشکلات گوارشی روان‌تنی شود.
لازم است پزشک در این موارد یا خودش به بیمار و خانواده‌اش راهنمایی بدهد یا آنها را به مراکز مشاوره لازم راهنمایی کند. وظیفه خانواده هم این است که کودک را برای بررسی‌های لازم به پزشکان متخصص ارجاع کنند و بعد از حصول اطمینان از اینکه بیماری عضوی جدی در کار نباشد سیستمهای حمایتی لازم را در خانه برای کودک فراهم کند و به کودک بفهمانند که با هر سطحی از هوش و استعداد تحصیلی، خللی در دوست داشتن آنها ایجاد نمی‌شود. پدران و مادران بسیاری از موارد درمورد تب کودکانشان از خود نشان می‌دهند و میگویند که با سختی زیاد و هزینه توانستیم کودکمان را وارد این مدرسه کنیم. بی‌خبر از اینکه این هزینه در جهت بیمار کردن روح و جسم کودک شده است و آینده او را به مخاطره انداخته».
حرف آخر
روزی مادر ادیسون نامه‌ای از مدرسه پسرش دریافت کرد مبنی بر اینکه کودک شما کودن است و نمی‌تواند در این مدرسه ادامه تحصیل دهد. مادر می‌توانست به مدرسه برود و سروصدا کند یا با دادن پول مسئولان مدرسه را متقاعد کند که پذیرای کودکش در آن مدرسه باشند. مادر ادیسون این کار را نکرد؛ بلکه ترجیح داد روش دیگری را برای پسرش امتحان کند. او وظیفه آموزش کودک به‌اصطلاح کودن خود را بشخصه بر عهده گرفت و با عشق، همه‌چیز را به فرزند خود آموخت تا کودکی که از طرف مدرسه به کودن بودن متهم شده بود روزی به مخترع یکی از ضروری‌ترین نیازهای امروز بشر تبدیل شود.
