سرطان معده، یکی از رایج‌ترین سرطان‌هاست که اصلی‌ترین عضو بدن در جذب و هضم غذا را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شاید به همین دلیل است که افراد مبتلا به سرطان معده، خیلی زود ضعیف شده، دچار کم وزنی مفرط می‌شوند و حتی سوء تغذیه پیدا می‌کنند. تغذیه بیماران سرطانی و خصوصاً مبتلایان به سرطان معده، یکی از مهم‌ترین عوامل در زمینه بهبود وضع جسمانی آنهاست و البته باید و نبایدهایی دارد که دانستنشان کمک زیادی به افراد می‌کند. دکتر محمدرضا خیرخواه، متخصص تغذیه داخلی، در این زمینه حرف‌های جالبی دارد. با باید و نبایدها و هشدارهای تغذیه‌ای برای افراد مبتلا به سرطان معده بیشتر آشنا شوید.
آیا رژیم غذایی خاصی برای افراد مبتلا به سرطان معده وجود دارد یا بسته به شرایط افراد مبتلا متفاوت است؟
برای رژیم غذایی ویژه افراد مبتلا به سرطان، باید به شدت بیماری توجه شود. در اصل برای تغذیه مبتلایان می‌توانیم دو دسته تعیین کنیم. دسته اول بیمارانی هستند که هنوز سرطانشان شدت نگرفته و می‌توانند تغذیه معمولی داشته باشند.
البته این افراد باید سرخ کردنی‌ها و مواد غذایی که به آنها ماد افزودنی اضافه شده، فراموش کنند تا باعث حادتر شدن سرطانشان نشود. دسته دوم آن گروه از مبتلایانی هستند که سرطان پیشرفته دارند و در حال شیمی درمانی هستند یا مجبور به جراحی برای خارج کردن سلولهای سرطانی شده‌اند. این افراد باید رژیم مایعات را درباره تغذیه‌شان در نظر بگیرند.
رژیم مایعات، با توجه به محدودیت‌هایی که دارد، باعث کم بنیه تر شدن بیمار مبتلا به سرطان معده نمی‌شود؟
منظور از مایعات، لزوماً مواد غذایی که فی ذاته مایع باشند، نیست. در اصل هر ماده غذایی می‌تواند تبدیل به مایعات شود. رژیم مایعات شامل لبنیاتی مانند شیر و دوغ بدون افزودنی، ماست، خامه و… است. همچنین انواع سوپ و غذاهایی که در مخلوط کن، تبدیل به غذای حلیمی شده‌اند، در همین دسته هستند. مثلاً می‌توان ماهیچه را پخت و در مخلوط کن تبدیل به پوره کرد. معده مبتلایان به سرطان معده، در شرایطی نیست که بتواند به صورت طبیعی به جذب و هضم غذا بپردازد. بنابراین باید با رژیم مایعات به معده کمک کرد. در ضمن ژلاتین، نوشیدنی‌های ورزشی، آبمیوه، آب مرکبات صاف شده، آبمیوه یخ زده (یخمک)، بستنی یخی، شربت آبلیمو،نوشابه‌های کربوناته، چایی کم رنگ، آب گوشت صاف شده بدون چربی، سوپ رقیق صاف شده و آب سبزیجات صاف شده باید حتماً در رژیم مایعات باشد.
به غیر از رژیم مایعات، چه نوع تغذیه دیگری برای مبتلایان به سرطان معده کارگشاست؟
می‌توان از غذاهایی با هضم آسان هم در رژیم غذایی استفاده کرد.
چه مواد غذایی در این دسته قرار دارند؟
بیسکوییت‌ها، آبمیوه‌ها، کمپوت‌ها، گوشت و مرغ لخم، سوپ، غلات تصفیه شده، شیر، نان سفید، برنج سفید، ماکارونی، سیب زمینی، پودینگ، میلک شیک، بستنی و ماست جزو مواد غذایی با هضم آسان هستند.
آیا سوءتغذیه در مبتلایان به سرطان معده، روی نتایج شیمی درمانی یا پرتودرمانی تاثیری دارد؟
بیماران سرطانی که سوء تغذیه شدید دارند، کمتر به شیمی درمانی جواب می‌دهند. این بیماران به سختی دوره شیمی درمانی را کامل می‌کنند. شیمی درمانی خود نیز باعث سوءتغذیه سلولهای بدن می‌شود. داروهای ضد سرطان در شیمی درمانی، معمولاً سمی هستند و باعث استفراغ، تهوع و عملکرد نامناسب معده و روده می‌شوند. این اثرات جانبی در بیمار سرطانی مبتلا به سوءتغذیه، مطمئناً روی نتایج شیمی درمانی اثر می‌گذارد و باعث افزایش ناخوشی و مرگ و میر ناشی از درمان می‌شود.
ولی تغذیه کافی و خوب بیمار باعث می‌شود وضعیتش بهبود پیدا کند. البته از طرفی دیگر میگویند که اگر بیمار تحت شیمی درمانی، خوب تغذیه شود، تحمل او به شیمی درمانی زیاد می‌شود، یعنی حمایت تغذیه‌ای از بیمار،سلولهای تومور را هم غذا می‌دهد و به آنها کمک می‌کند در مقابل شیمی درمانی مقاومت کنند، اما به طور کلی اثرات جانبی کاهش می‌یابد.
مبتلایان به سرطان معده که تحت جراحی قرار گرفته‌اند باید چه اصولی را در تغذیه‌شان رعایت کنند؟
چنانچه تحت جراحی قرار گرفته باشند باید به خاطر داشته باشند که بسیاری از عوارض جانبی در عرض چند روز پس از جراحی از میان خواهند رفت. برخی داروها، مراقبت‌های فردی و برخی تغییرات در رژیم غذایی می‌تواند به کم شدن عوارضی جانبی کمک کند. پس از برطرف شدن عوارض جانبی هم حتماً این مسئله را به اطلاع پزشک، رژیم شناس و تیم درمانی خود برسانند. در ضمن خوردن وعده‌ها و میان وعده‌های غذایی با حجم کم و تعداد دفعات زیاد معمولاً آسان است و بهتر تحمل می‌شوند. پس بهتر است سعی کنند وعده‌های غذایی طبیعی خود را داشته باشند اما خیلی به خودشان فشار نیاورند. در رابطه با خرید کردن و آماده سازی وعده غذایی هم از اطرافیان خود کمک بگیرند. به خاطر داشته باشیم که هضم و تحمل غذاهای کم چرب آسان‌تر از غذاهای پر چرب و سرخ شده است. در ضمن طی دوره نقاهت حتماً اطمینان حاصل کنند که مایعات کافی دریافت می‌کنند (حداقل ۸ لیوان در طول روز مایعات مصرف کنید مگر اینکه پزشک، آنها را از این کار منع کرده باشد). برای این منظور از آب، آبمیوه و سایر مایعات صاف شده در طول روز استفاده کنند تا راحت‌تر بتوانند بخورند.
یادتان باشد معمولاً شب یا روز قبل از عمل جراحی شما مجاز به خوردن یا آشامیدن نیستند. پس از جراحی نیز ممکن است چند ساعت یا حتی ۱تا ۲ روز مجاز به خوردن غذاهایی طبیعی یا مایعات نباشید. چنانچه پس از ۲ روز چیزی نخورده باشید بایستی غذا خوردن را با مایعات و سپس غذاهایی که هضم آنها آسان است آغاز کنید.
به طور کل می‌توان گفت تغذیه روی ابتلا به سرطان معده تأثیر دارد؟
صد در صد تأثیر دارد. البته همانطور که میدانید تأثیر عواملی مانند وراثت، ژنتیک و سبک زندگی غلط هم در ابتلا به سرطان بسیار اثرگذار است. تغذیه هم یکی از عوامل تاثیرگذار است. هرچند هنوز به یافته‌های قطعی درباره تأثیر مستقیم مواد غذایی روی ابتلا به سرطان نرسیده‌ایم اما چای داغ، سوسیس و کالباس، افزودنی‌ها، سیگار و انواع دخانیات مشخصاً روی ابتلا به سرطان معده تأثیرگذارند. درباره دیگر سرطانها هم چنین تاثیری وجود دارد؟ بله؛ به عنوان مثال مصرف زیاد فرآورده‌های حیوانی مانند گوشت قرمز، تخم مرغ و فرآورده‌های لبنی می‌توانند خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش دهند و لیکوپن (آنتی اکسیدان موجود در گوجه فرنگی) از بروز سرطان پروستات جلوگیری می‌کند. یا مثلاً با دریافت مقادیر زیادی ویتامین Cمی‌توان از سرطان غدد بزاقی جلوگیری کرد ولی مصرف گوشت‌های سرخ شده خطر بروز سرطان کلیه را تا ۶۰ درصد افزایش می‌دهد. همانطور که می‌بینید تغذیه در ابتلا به سرطان تأثیر مستقیم دارد و به همین دلیل است که اینقدر درباره نوع تغذیه و تغییر سبک غذایی، هشدارهای پزشکی جدی وجود دارد.
چه مواد غذایی برای افراد سالم می‌تواند ریسک ابتلا به سرطان معده را بالا ببرد؟
به طور کلی بعضی از مواد غذایی و عادت‌های غلط تغذیه‌ای وجود دارند که باعث بالا رفتن ریسک کلیه سرطانها در بدن می‌شوند. غذاهای مانده، مصرف بی رویه خوراکی‌هایی با مواد افزودنی مثل سوسیس و کالباس، انواع سرخ کردنی‌ها، فست فودهایی که با روغن‌های مانده پخت شده‌اند، کلیه غذاهای قارچی مثل کشک یا برخی پنیرها می‌توانند خطر ابتلا به سرطان را در افراد بالا ببرند. به طور کل نباید فراموش کنیم مواد غذایی روی انواع سرطانها اثر می‌گذارند. به عنوان مثال افزایش مصرف کلسترول باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان می‌شود و افزایش مصرف میوه‌ها و سبزیجات، خطر ابتلا به سرطان را کاهش می‌دهند.
آیا می‌توان تلفات ناشی از سرطان را به تغذیه مربوط دانست؟
آنچه قطعی است این است که تغذیه به تنهایی نمی‌تواند باعث ایجاد سرطان و مرگ و میر ناشی از آن شود. مجموعه‌ای از عوامل دست به دست یکدیگر می‌دهند تا افراد به سرطان مبتلا شوند که یکی از آنها نوع تغذیه است. به طور کلی ۳۵ درصد از کل مرگ و میرهای ناشی از سرطان را می‌توان به برنامه غذایی نامناسب نسبت داد.
مصرف مشروبات الکلی روی ابتلا به سرطان معده تأثیری دارد؟
قدر مسلم می‌تواند دخالت داشته باشد. به طور کل مصرف مشروبات الکلی، تأثیراتی مخرب و ماندگار روی دستگاه گوارش و معده و کبد دارد که یکی از آنها بالا بردن ریسک ابتلا به سرطان است.
در نهایت اگر بخواهید توصیه‌ها و باید و نبایدهایی درباره تعذیه افراد مبتلا به سرطان معده داشته باشید، چه توصیه‌هایی می‌کنید؟
هدف از توصیه‌های تغذیه‌ای در این بیماران عبارت است از جبران کاهش وزن و جلوگیری از سوء تغذیه، تأمین مایعات به اندازه کافی، مقابله با سندرم دامپینگ یا هیپوکلریدی در مواردی که قسمتی از معده برداشته شده است. توصیه‌های تغذیه‌ای در رژیم غذایی این بیماران را می‌توان در این موارد خلاصه کرد: مصرف غذاهای سبک، متعادل و غنی از مواد مغذی؛ بعد از برداشتن قسمتی از معده باید سندرم دامپینگ را در نظر داشت؛ بنابراین غذای کم حجم بهتر تحمل می‌شود. مصرف کربوهیدرات‌ها (مواد قندی و نشاسته‌ای) در حجم زیاد و نوشابه‌های گازدار باید محدود شود. اگر بیمار می‌تواند از راه دهان غذا بخورد، بیمار را تشویق کنید غذا را به آهستگی میل کرده و کاملاً بجود. داشتن یک رژیم غذایی پر پروتئین و پرکالری (گوشت، حبوبات، تخم مرغ و انواع لبنیات، نان و غلات، روغن‌های مایع و چربی‌ها) مصرف ۲-۳ لیتر مایعات در طول روز؛ مگر زمانی که به دلایل دیگری مانند بیماری‌های قلبی – عروقی محدودیت مصرف مایعات وجود داشته باشد. در ضمن منابع غذایی سلنیوم، آهن، اسیدفولیک و… در بهبود کم‌خونی و زخم‌ها نقش مهمی دارند. از منابع خوب سلنیوم می‌توان به ساردین، جگر، عدس و نخودفرنگی اشاره کرد. در ضمن این بیماران مصرف میوه‌ها و سبزی‌ها به میزان کافی را فراموش نکنند.
این مطلب اولین بار در ماهنامه اتاق سبز به قلم دکتر محمدرضا خیرخواه منتشر شده است.
