سفر بخش مهمی از زندگی بسیاری از مردم است و فرد دیابتی نباید به دلیل دیابتش از این مسئله اجتناب کند. اگر دیابتی احساس کند برنامه سفرش تحت تأثیر دیابت است، ممکن است از هدف اصلی‌اش در سفر دور شود. سفر همیشه با تجربه‌های جدید و متفاوت و برهم زدن عادت‌های روزمره زندگی همراه است و چنانچه موقعیت‌های تازه بدون برنامه‌ریزی و آگاهی باشد، ممکن است موجب استرس و نگرانی مسافر شده و حتی گاهی او را به دردسر بی اندازد. لذا فرد دیابتی باید قبل از سفر برای دیابت خود برنامه‌ریزی نماید. افراد مبتلا به دیابت، در مورد شیوه‌ی سفر، وسایلی که باید همراه داشته باشند، فعالیت‌هایی که باید انجام دهند و در کل، مراقبت‌های لازم مربوط به دیابتشان، نیازمند دقت بیشتری در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی هستند. به یاد داشته باشید که دیابت، مانع سفر کردن نیست؛ تنها به مراقبت‌های بیشتری احتیاج دارد تا لذت مسافرت را از بین نبرد! لذا یک فرد دیابتی برای برخورداری از یک سفر مفرح و بدون مشکل، باید فهرستی از اقدامات لازم قبل از سفر، حین سفر و پس از رسیدن به مقصد، فراهم کند.
الف) مراقبت‌های قبل از سفر:
– همیشه قبل از سفر پزشک خود را ملاقات نمایید. با پزشک خود در مورد مقصد، رژیم غذایی و فعالیت‌هایی که قرار است انجام دهید، مشورت نمایید. سعی کنید قبل از سفر تا حد امکان از کنترل مناسب قند خون برخوردار شوید. با این که توصیه‌های عمومی در مورد تمام مبتلایان به دیابت مشترک است، ولی هر فردی متناسب با شرایط خود، نیاز به مراقبت‌های شخصی‌تری دارد.
– اگر قصد خروج از کشور را دارید، از پزشک خود بخواهید دو نامه جداگانه برای شما به زبان انگلیسی تهیه نماید. نامه اول برای مأموران امنیتی فرودگاه که نشان می‌دهد شما مبتلا به دیابت هستید و باید شیشه یا قلم انسولین، سرنگ یا سر سوزن‌های قلم و داروهای مورد نیاز خود را همراه داشته و به داخل هواپیما ببرید. ضرورت داشتن این گواهی برای سفرهای طولانی‌تر که باید انسولین بیشتری با خود حمل نمایید، بیشتر است زیرا حمل مایعات به داخل هواپیما با محدودیت و گاه ممنوعیت روبه روست! همچنین در برخی کشورها امکان ورود داروی بدون مجوز همراه مسافر وجود ندارد. نامه‌ی دوم هم باید شامل اطلاعاتی در مورد نوع دیابت، نوع دارو یا انسولین مصرفی و مقدار مصرف و نیز حساسیت‌ها و واکنش‌های هر بیمار نسبت به داروها باشد تا در صورت نیاز بتوانید آن را به پزشک در کشور مقصد ارائه کنید. اصل این نامه‌ها را باید در جای مطمئن نزد خود نگهدارید و چندین رونوشت از آنها هم همراه خود داشته باشید.
– تا حد ممکن تنها سفر نکنید! در صورت اجبار، باید بیشتر مراقب خودتان باشید و کاری نکنید که کنترل از عهده‌تان خارج شود! اگر با دیگران سفر می‌کنید، همراهان را از دیابت خود با خبر سازید تا در صورت بروز مشکل به شما کمک کنند.
– اگر قصد سفر به خارج از کشور را دارید تهیه بیمه‌نامه مسافرتی را فراموش نکنید! خدمات پزشکی و تهیه دارو در بسیاری از کشورها پرهزینه خواهد بود!
– با پزشکتان در مورد ضرورت انجام واکسیناسیون مشورت نمایید. در برخی سفرهای زیارتی تزریق واکسن‌هایی مانند مننژیت، آنفلوانزا و پنوموکوک ممکن است ضروری باشد.
– از محل‌های ارائه خدمات درمانی در نزدیکی محل اقامت خود در سفر آگاهی کسب کنید تا در صورت بروز مشکل خاص بتوانید به این مراکز مراجعه کنید.
– کارت، گردنبند یا دستبند دیابتی بودن خود را همیشه در سفر به همراه داشته باشید تا در شرایط اضطراری مانند هیپوگلیسمی، پرسنل پزشکی از ابتلای شما به دیابت باخبر شوند و فرآیند درمانی شما سریع‌تر آغاز گردد.
– سفر به مکان هایی که قبلاً نرفته‌اید، ممکن است استرس‌زا باشد. فراموش نکنید کمترین استرس موجب بالا رفتن میزان قند خونتان می‌شود. با جمع‌آوری اطلاعات در مورد شهر مقصد و پیدا کردن تصویری کلی از سفرتان، می‌توانید تا حد زیادی استرس را از بین ببرید.
– نسبت به آب و هوای مقصد اطلاع کسب کنید تا بتوانید هم لباس مناسب همراه خود ببرید و هم در مورد حمل داروهای مصرفی و انسولین‌ها در مقصد (که باید در دمای خاصی نگهداری شوند،) از قبل چاره‌اندیشی کنید.
– اگر قرار است مدت طولانی در هواپیما، قطار یا اتومبیل بنشینید، پوشیدن کفش و جوراب مناسب و راحت را فراموش نکنید.
– به یاد داشته باشید ممکن است طی سفر ساعت‌ها در ترافیک بمانید یا دچار مشکلات دیگر در جاده شوید و یا قطار، کشتی یا هواپیمای شما تأخیر داشته باشد؛ بنابراین هر چه میان وعده‌های مناسب و فاسد نشدنی و قندهای زود جذب با خود بردارید، کمتر دچار عارضه خواهید شد.
– وسایل مورد نیاز دیابت خود در سفر را برای بسته‌بندی فراهم کنید. این وسایل شامل موارد زیر است:
- انسولین مورد نیاز و قرص مصرفی برای تمام مدت سفر (حتی مقداری اضافه)
- سرنگ‌های تزریق انسولین و یا سر سوزن قلم انسولین و لانست خون‌گیری
- گلوکومتر و اتولانست و باتری اضافه
- نوارهای تست قند و کتون ادرار
- قند، آبنبات یا آب میوه برای درمان افت احتمالی قندخون
- میان وعده‌های مناسب برای چند روز (مانند میوه، بیسکویت و ساندویچ‌های کوچک)
- پنبه یا گاز، ماده ضد عفونی کننده و نیز چسب زخم برای موارد ضروری
- آمپول گلوکاگون (در صورتی که یکی از افراد همراه آموزش دیده باشد) تا در صورت کاهش هوشیاری ناشی از افت قندخون و عدم توانایی مصرف خوراکی مواد غذایی توسط فرد همراه تزریق شود.
- سایر داروهای مصرفی مانند قرص‌های چربی، فشار خون و…
- قرص سرما خوردگی، استامینوفن، آنتی‌بیوتیک و…
- دماسنج برای اندازه‌گیری تب
- دفترچه بیمه و در صورت مسافرت به خارج از کشور بیمه مسافرتی
- کارت یا گواهی ابتلا به دیابت
- یک کیف دستی یا ساک مناسب برای گذاشتن وسایل لازم، انتخاب کنید. بد نیست داروهای ضروری را دو قسمت کنید و هر کدام را داخل یک کیف قرار دهید تا در صورت از دست دادن یکی از بسته‌ها، نگران فقدان انسولین یا هر داروی دیگری نباشید.
ب) مراقبت‌های حین سفر:
– اگر با هواپیما قصد عزیمت دارید، انسولین‌های خود را در کیف دستی حمل کنید و هرگز آنها را داخل چمدان به بار نسپارید! دمای قسمت بار هواپیما در زمان پرواز و در ارتفاع بالا به حدود ۴۰ تا ۵۰ درجه زیر صفر می‌رسد و این مسئله ممکن است سبب یخزدگی انسولین شما شود.
– رد شدن انسولین از اسکنرهای بازرسی و زیر اشعه ایکس سبب آسیب آن نخواهد شد.
– مراقب سلامت پاهاتان باشید! اگر با هواپیما یا قطار سفر می‌کنید، مدت طولانی در حالت نشسته نباشید. هراز گاهی یک بار برای راه رفتن از روی صندلی خود بلند شوید. همچنین می‌توانید نرمش‌های مربوط به مچ یا حرکات کششی ساق پا را به صورت نشسته انجام دهید.
– در صورت سفر به خارج از کشور، توجه داشته باشید که عبور از مناطق مختلف زمانی، سبب تغییر زمان مصرف داروی شما خواهد شد. مسافرت به کشورهای شمال یا جنوب ایران (از جمله عربستان) مشکل خاصی ایجاد نمی‌نماید اما در مسافرت به شرق یا غرب، به دلیل تغییر ساعات روز در صورت لزوم باید مصرف انسولین و قرص تغییر یابد. در صورتی که اختلاف ساعت کشور مقصد با کشور خودمان کمتر از ۴ ساعت باشد (از جمله سفر به کشورهای همسایه، کشورهای اروپایی مانند فرانسه، آلمان و)… به تغییر خاصی نیاز نیست. دقت کنید که در مسافرت به شرق، روزها کوتاه‌تر شده و مقدار انسولین و کربوهیدرات مورد نیاز کاهش می‌یابد.
اما در مسافرت به غرب، روز طولانی‌تر می‌شود و ممکن است شما به وعده غذای اضافی و انسولین بیشتری نیازمند باشید. در این مورد با پزشک خود مشورت کنید. در حال حاضر اپلیکیشنهای خاصی برای گوشی‌های هوشمند موجود است که با ثبت اطلاعات کشور مبدأ و مقصد، زمان عزیمت و زمان رسیدن به مقصد، نوع و مقدار انسولین‌های مصرفی، زمان‌های صرف غذا و مصرف انسولین را برای شما مشخص کند.
– اگر طی سفر باید رانندگی کنید، مراقب افت قندخون باشید! برای این منظور حتماً قبل از سفر قندخون خود را کنترل و غذا یا میان وعده‌ی خود را میل کنید. در مسافرتهای طولانی هر دو ساعت یک بار توقف و میان وعده خود را میل کنید. هر زمان که متوجه اولین علائم کاهش قندخون شدید، سریع توقف کنید و مواد غذایی کافی میل نمایید تا علائم از بین برود.
– اگر طی سفر دچار بیماری حرکتی می‌شوید از پزشک خود دارو بگیرید.
ج) مراقبت‌های پس از رسیدن به مقصد:
– با توجه به استرس‌های مسافرت، تغییر میزان فعالیت، تغییر عادات زندگی و نوع تغذیه، به افراد دیابتی به ویژه دیابتی‌های وابسته به انسولین توصیه می‌شود با فواصل کمتری نسبت به روزهای عادی قندخون خود را اندازه‌گیری نمایند.
– گزینه‌های غذایی سالمی برای مقصد انتخاب کنید. وقتی به مقصد مورد نظر رسیدید، باید رستورانهایی را انتخاب کنید که با شرایط خاص بیماری شما تطبیق داشته باشند. بیشتر رستورانها معمولاً از سس‌ها و روغن‌های خیلی چرب استفاده می‌کنند که برای شما اصلاً خوب نیست.
– مراقب فعالیت بدنی خود باشید. اگر فعالیت بدنی شما در طول سفر افزایش دارد مراقب باشید دچار افت قندخون نشوید! از طرف دیگر اگر به سفر کاری یا زیارتی می‌روید حتماً دقایقی در روز را به ورزش اختصاص دهید.
– مراقب ساعات بیداری و خواب خود در طول سفر باشید. هیچ‌گاه زمان‌های صرف غذا، میان وعده و نیز زمان مصرف داروی خود را به تعویق نیاندازید.
– مراقب سلامت پاهای خود در سفر باشید. روزانه پاهایتان را چک کنید. اگر قصد دارید برای مسافرت کفش جدیدی بخرید مواظب باشید کاملاً راحت و اندازه باشد و قبل از شروع مسافرت آن را امتحان کنید. از پابرهنه راه رفتن پرهیز کنید! در مکان‌های مذهبی از دمپاییهای روفرشی، در کنار دریا از دمپایی پلاستیکی و هنگام شنا جورابهای شنا استفاده کنید.
– مراقب انسولین خود در گرما و سرما باشید. حتماً در طول سفر از کیف‌های حمل انسولین استفاده کنید.
– توجه کنید که گرما سرعت جذب انسولین را افزایش می‌دهد. بنابراین مراقب افت قندخون خود باشید. از طرف دیگر دراز کشیدن طولانی در ساحل آفتابی به علت از دست رفتن آب بدن، ممکن است سبب بالا رفتن قندخون شما شود. از این رو حتماً مقدار زیادی مایعات غیر شیرین بنوشید و جهت جلوگیری از آفتاب سوختگی ازیک کرم ضدآفتاب مناسب استفاده نمایید.
– جهت پیشگیری از اسهال مسافرتی، از سالم بودن آب و غذای مصرفی‌تان اطمینان حاصل کنید.
– اگر جزو افرادی هستید که در مسافرت دچار تغییر اجابت مزاج و یبوست می‌شوید از پزشک خود داروهای مناسب دریافت نمایید.
این مطلب اولین بار در فصلنامه پیام دیابت به قلم دکتر امیر کامران نیکو سخن منتشر شده است.
