هیپوتیروئیدی یا کمکاری تیروئید [غدد تیروئید کم فعال] زمانی اتفاق میافتد که غده تیروئید میزان هورمون تیروئید کمتر از حد طبیعی تولید کند. نتیجه این اتفاق کاهش بسیاری از فعالیتهای بدن است. گرچه کم کاری تیروئید می‌تواند موقتی باشد، ولی معمولاً یک وضعیت دائمی است. برخی مطالعات نشان می‌دهند که ۱۰ درصد زنان و ۳ درصد مردان کم کاری تیروئید دارند.
نشانه‌های هیپوتیروئیدی چیست؟
در مراحل ابتدایی ممکن است علائم کمی بروز کند چرا که بدن توانایی جبران نسبی غده تیروئید از کار افتاده را با افزایش تحریک آن دارد. این مسئله بسیار شبیه فشار دادن پدال گاز برای حرکت با سرعت قبلی در وقتی که ماشین از تپه بالا می‌رود است. به هرحال به دلیل آنکه تولید هورمون تیروئید کاهش یافته و متابولیسم بدن کند شده است نشانه‌های مختلفی می‌تواند بروز کند.
- خستگی فراگیر
- خواب آلودگی
- فراموشکاری
- مشکلات یادگیری
- ناخن و موی خشک و شکننده
- پوست خشک و خارش دار
- صورت پف آلود
- یبوست
- ناراحتی عضلات
- اضافه وزن و احتباس ادراری
- جریان قاعدگی سنگین یا غیر طبیعی
- افزایش فراوانی سقط
- افزایش حساسیت به داروها
هیپوتیروئیدسیم حالتی است که با پیشرفت کند کم کاری تیروئیدی مشخص می‌شود. و در انواع مختلف دسته‌بندی می‌شود:
- نوع اولیه: بیش از ۹۵ درصد موارد مبتلایان دچار کم کاری اولیه تیروئید هستند که اختلال عملکرد خود غده تیروئید است.
- نوع ثانویه: کم کاری تیروئید به علت نارسایی هیپوفیز را هیپوتیروئیدی ثانویه گویند.
- نوع ثالثیه: کم کاری تیروئید ناشی از نارسایی هیپوتالاموس را هیپوتیروئیدی ثالثیه گویند.
- وجود هیپوتیروئیدی از زمان تولد را کرتینیسم گویند. مادر نیز ممکن است دچار کم کاری تیروئیدی باشد.
- تیروئیدیت اتوایمیون [تیروئیدیت هاشیموتو] شایع‌ترین کمکاری تیروئید در بالغین است که غده تیروئید توسط سیستم ایمنی بدن مورد تهاجم قرار می‌گیرد.
- کمکاری تیروئید در مبتلایان به پرکاری تیروئید که توسط ید رادیواکتیو، جراحی یا داروهای ضد تیروئیدی درمان شده‌اند نیز مشاهده می‌شود.
رژیم غذایی در کم کاری تیروئید
- برخلاف مبتلایان به پرکاری تیروئید، این بیماران باید از مصرف زیاد مواد غذایی گواتروژن پرهیز کنند و سبزیجات را به صورت پخته مصرف نمایند. مواد غذایی گواتروژن شامل انواع کلم، شلغم، روغن گلزا [کانولا]، بادام زمینی، ارزن و سویا است.
- سویا می‌تواند مانع جذب کافی داروهای تیروئید شود. بنابراین باید در مصرف آن احتیاط گردد.
- توجه داشته باشید که از نمک در پایان پخت غذا استفاده کنید، زیرا در غیر این صورت ید موجود در نمک هنگام برداشتن درب ظرف غذا، همراه با بخار خارج می‌شود. در این صورت شما میزان ید کمتری از آن چه که انتظار می‌رود دریافت خواهید کرد. در ضمن نمک یددار را نباید در شیشه‌های شفاف و در معرض نور نگهداری کرد.
- توجه کنید که زیاده روی در مصرف ید باعث کمکاری تیروئید خواهد شد.
- تنظیم کالری دریافتی برای جلوگیری از افزایش وزن ضروری است. برای این منظور مشاوره با کارشناس تغذیه، همراه با استفاده از درمان دارویی توصیه می‌شود.
- اطمینان نسبت به تأمین مقادیر کافی ویتامین‌های،C، A E و ویتامین‌های گروه B به ویژه B2، B3، B6 که برای تولید هورمون تیروئید ضروری هستند لازم است. لذا مصرف منظم مواد غذایی زیر در برنامه‌ی غذایی روزانه توصیه می‌شود:
- منابع مناسب ویتامین:C توت فرنگی، آناناس، هندوانه، موز، سیب زمینی و هلو
- منابع مناسب ویتامین:A جگر، تخم مرغ، ماهی‌های روغنی، سبزی‌های سبز رنگ [به جز گیاهان خانواده‌ای کلم]، سبزی‌ها و میوه‌های زرد و نارنجی رنگ. هر چه این میوه‌ها و سبزی‌ها پررنگ‌تر باشند غلظت ویتامین در آنها بیشتر است.
- منابع مناسب ویتامین:Eروغن‌های گیاهی، مغز دانه‌ها [به جز بادام زمینی] و غلات.
- منابع مناسب ویتامین:B غلات سبوس دار، گوشت گاو، گوشت ماکیان و ماهی.
- استفاده از منابع مناسب غنی از روی، نظیر غذاهای دریایی، گوشت قرمز، گوشت ماکیان و غلات سبوس دار.
- استفاده از مکمل مولتی ویتامین و املاح در کنار منابع غذایی بالا.
- مصرف منظم منابع غنی از فیبر، نظیر سبزی‌ها، میوه‌هایی مانند انجیر، آلو، سیب، مرکبات، همچنین حبوبات و غلات سبوس دار، برای برطرف شدن یبوست.
- نوشیدن آب به مقدارکافی [حداقل ۷ لیوان] بسیار ضروری است.
- پرهیز از مصرف قندهای ساده مانند قند و شکر، شیرینی جات و …
- پرهیز از مصرف زیاد نوشیدنی‌های کافئین دار، میانه روی در مصرف فرآورده‌های شیری و گندم.
- استفاده از منابع غنی از آهن مانند جگر، گوشت قرمز و غلات غنی شده با آهن، به ویژه در افرادی که دارای کم خونی ناشی از فقر آهن نیز می‌باشند.
- استفاده از منابع غنی B12 مانند جگر گاو، جگر مرغ، گوشت گاو، ماهی قزل‌آلا به ویژه در افرادی که دارای کم خونی ناشی از کمبود این ویتامین هستند. عدم توجه به کم‌خونی با هر منشائی که باشد، در تشدید ضعف و خستگی و بسیاری از علایم دیگر مؤثر خواهد بود.
- استفاده از اسیدهای چرب ضروری به ویژه مکمل امگا – ۳ که منبع غنی آن ماهی‌های روغنی آب‌های سرد هستند، می‌تواند در تخفیف برخی علایم مفید باشد. کمبود اسیدهای چرب ضروری می‌تواند باعث بر هم خوردن تعادل در عملکرد غده‌ی تیروئید شود.
با توجه به آن چه که ذکر شد، اصلاح رژیم غذایی با توجه به نوع بیماری تیروئید بسیار مهم است. در ضمن باید در نظر داشته باشید که در پرکاری و کم کاری تیروئید، رژیم غذایی هرگز نمی‌توان جایگزین درمان دارویی باشد؛ بلکه باید به عنوان یک اقدام تکمیلی بسیار مفید همراه با درمان دارویی در طول زندگی مورد توجه قرار گیرد.
T4 آزاد [تیروکسین]
T4 آزاد [تیروکسین] هورمون تیروئید فعال در خون. بسیار مهم است که به خاطر داشته باشید که در خون افراد طبیعی دامنه‌ای از هورمون T4 درست مثل دامنه قد و وزن وجود دارد که محدوده طبیعی تلقی می‌شود و مقدار هورمون تیروئید برای جمعیت عمومی امکان دارد که برای یک فرد خاص مناسب نباشد. پادتن‌های ضد تیروئید؟ احتمال وجود التهاب تیروئید خود ایمنی را که می‌تواند عامل هیپوتیروئیدی باشد نشان می‌دهند. یک پزشک عمومی می‌تواند تشخیص هیپوتیروئیدی را بگذارد اما غالباً به کمک یک متخصص غدد، پزشکی که در بیماری‌های تیروئید تخصص دارد، نیاز می‌شود.
هیپوتیروئیدی چگونه درمان می‌شود؟
هیپوتیروئیدی با یک درمان تک دوز روزانه لووتیروکسین که به صورت قرص داده می‌شود درمان می‌گردد. یک پزشک با تجربه می‌تواند دوز و شکل صحیح را برای بازگشت تیروئید به وضعیت طبیعی تجویز نماید. در بیماران مسنی که بیماری‌های زمینه‌ای ماند بیماری قلبی دارند معمولاً دوز پایین دارو شروع می‌شود در حالیکه در بیماران جوان و سالم دوز کامل درمانی به یکباره جایگزین می‌شود. هورمون تیروئید در بدن بسیار کند عمل میکندو بنابراین چند ماه پس از شروع درمان طول می‌کشد تا در علایم بهبودی مشاهده شود. از آنجا که بسیاری از موارد هیپوتیروئیدی، دائمی و اغلب پیشرونده هستند ضروری است که درمان این وضعیت در طول زندگی فرد ادامه پیدا کند. اندازه گیری دوره‌ای سطح TSH و وضعیت بالینی برای اطمینان از اینکه دوز مناسب تجویز شده است ضروری است چرا که ممکن است نیاز به تعدیل دوزهای درمانی در زمانهای مختلف وجود داشته باشد. تعدیل مطلوب برای هورمون تیروئید حیاتی است چرا که بدن بسیار حساس به تغییرات حتی جزیی هورمون تیروئید است. قرص‌ها در ۱۰ قدرت مختلف تولید می‌شوند و ضروری است که آنها را در هر روز به طور ثابتی دریافت نمود. دوزی از هورمون تیروئید که کم باشد ممکن است نتواند از بزرگ شدن غده پیشگیری کند و باعث پایدار ماندن نشانه‌ها همراه با افزایش سطح کلسترول خون شود که به نوبه خود می‌تواند خطر تصلب شرایین و بیماری قلبی را افزایش دهد. دوزی از هورمون تیروئید که خیلی زیاد باشد می‌تواند باعث بروز نشانه‌های هیپوتیروئیدی شود و بار اضافی بر روی قلب ایجاد کرده و منجر به افزایش خطر بروز پوکی استخوان گردد. بسیار مهم است که دوز دارو در زنانی که تصمیم به باردار شدن دارند به خوبی تنظیم شود چرا که هیپوتیروئیدی می‌تواند بر رشد و نمو جنین تأثیر بگذارد. غالباً در طی حاملگی جایگزینی هورمون تیروئید تغییر می‌کند و بنابراین مراقبت بیشتری لازم است. داروها و مکملهای مختلفی [خصوصاً آهن] می‌توانند مشخصاً بر جذب هورمون تیروئید تأثیر بگذارند و بنابراین سطح هورمون نیاز به مراقبت‌های بیشتری در طی بیماری یا تغییر داروها دارد. هورمون تیروئید برای کارکرد و نمو طبیعی مغز در جنین و نوزاد حیاتی است و شیرخوارنی که به درمان جایگزین با هورمون تیروئید نیاز دارند نباید با محلول‌های مایع در بازار درمان شوند، چرا که هورمون فعال ممکن است پس از حل شدن خراب شود و نوزاد هورمون تیروئید کافی دریافت نکند. به جای آن شیرخواری که هیپوتیروئیدی دارد باید به وسیله شکستن قرص به اندازه صحیح و سپس حل نمودن آن در یک قاشق چایخوری مایع درمان شود. مدیریت مناسب در درمان هیپوتیروئیدی نیاز به مراقبت پیوسته توسط یک پزشک مجرب دارد.
این مطلب اولین بار در ماهنامه فناوری نوین غذا منتشر شده است.
