برای من هیچ آسمانی زیباتر از آسمان شب های کویر که تلالو خیره کننده ستاره هایش ذهن هر بینندهای را مسحور میکند، وجود ندارد. تصور کنید در یک شهر قدیمی با خانه های گلین و گرمای طاقت فرسای آفتاب در طول روز، چنین شب آرامی فرا برسد و بتوان در زیر آسمان دراز کشید و ستاره چید. آری به حق شبهای کویر وصف ناشدنی است. از آنجا که حدود یک سوم کشورمان کویری است بهره گیری از چنین شب فرح بخشی کار مشکلی نیست. یکی از زیباترین، بزرگترین و قدیمیترین شهرهای کویری ایران، شهر یزد است که تقریبا در مرکز ایران و در میانه جاده کهن ابریشم واقع شده است. زیبایی شهر باعث شده تا مردمان نام با مسمای «مروارید بیابان» را به آن اتلاق کنند. شهر بافتی کاملا قدیمی دارد و ساختار خانه ها نیز خشتی و یا گلین است گویی از میان شنزار بیرون آمده است. معماری شهر کاملا منحصر به فرد است. تاریخ چند هزارساله، شهر و مردمانش را با شرایط آب و هوایی سازگار و عجین کرده است. شهر یزد به شهر بادگیرها معروف است. بادگیرها نوعی سیستم تهویه قدیمی و در عین حال رایج هستند که ساختاری دودکش مانند دارند و در پشت بام خانه های شهر تعبیه میشوند (البته ناگفته نماند که آنها دودکش نیستند). ساختار بادگیرها به گونه ای است که حتا ملایم ترین نسیمهای بیابان را نیز به داخل ساختمان هدایت میکنند و باعث خنک شدن هوای داخل خانه میشوند. معمولا هر خانه حوضچهای کوچک و حیاطی با درختهای قدیمی دارد که از طریق یک راهرو نسبتا تنگ به کوچه ای باریک منتهی میشود. هنوز هم میتوان در برخی کوچه ها خانه هایی با درهای چوبی و دق‌الباب های مخصوص زنان و مردان یافت. قدم زدن در چنین کوچه هایی در هنگام غروب خاطره‌ای فراموش نشدنی را در ذهن به یادگار میگذارد گویی زمان متوقف شده و انسان هیچ دغدغه‌ای ندارد. هنوز آداب و سنن و فرهنگ قدیمی و اصیل ایرانی در شهر پابرجاست و جای خود را به موضوعات جایگزین نداده است. عبور از کوچه ها و استشمام بوی لذیذ غذاهای یزدی باعث احساس گرسنگی هر عابری میشود. شیرینیجات یزدی با پیشینه‌ای قدیمی در جای جای کشور شناخته شدهاند و هنوز هم باتجربه‌ترین افراد و قنادان به این حرفه مشغولند. از جمله صنایع دستی یزد میتوان نمد، قالیچه‌های کوچک، گلیم، ترمه (دستبافت ابریشمی رنگارنگ) و محصولات سرامیکی و سفالین را نام برد که برای تهیه آنها باید از بازار شهر دیدن کرد. بازار شهر کوچه‌ای سرپوشیده با طاق گنبدی و متشکل از حجره‌ها و مغازه‌های کوچک است که نمونه ای واقعی از سنت و فرهنگ اصیل ایرانی محسوب میشود. دالانهای بازار پیچ در پیچ و تودرتو هستند و در نهایت به مسجد جامع شهر که در نوع خود بی نظیر است ختم میشوند. نمای ورودی بازار از بالا تا پایین از کاشیهای آبی براق تشکیل شده است. سالهاست که در یزد فرهنگ و معماری اصیل اسلامی مانند خیلی از شهرهای مشابه، با آداب و رسوم آن ادغام شده است اما آداب و فرهنگ زرتشتی به نحو بارز، منحصر به فرد و قابل تامل تری در یزد پیاده میشود. یزد مقدس ترین شهر برای زرتشتیها محسوب میشود. هر ساله به مناسبتهای مختلفی زرتشتیانی از سراسر دنیا برای ادای مناسک و آیین ها و دیدن آتشکده هایی که آتش آنها بدون وقفه ۱۵۰۰ سال است که روشن است به یزد میآیند. در حومه جنوبی شهر دخمه های آنها قرار دارد که روزگاری در این مکان اجساد پیروان این آیین را در مقابل لاشخورها قرار میدادند. علیرغم طبیعت خشن و دل آزار بیابان، سکوت اسرارآمیز و شبهای فراموش نشدنی کویر برای دوستداران طبیعت زیبایی خاص خود را دارد؛ وانگهی از دید کسانی که اطلاعات و علایق فرهنگی، قومی، سنتی، تاریخی و معماری آنها در سطوح بالاتری است شهری زیباتر و سنتی تر از عروس بیابان نمیتوان یافت.
مراکز دیدنی یزد
- زندان اسکندر
- آرامگاه سید رکن‌الدین
- پیر سبز چکچک
- دخمه زرتشتیان (قلعه خاموشان)
- مسجد جامع
- آتشکده
زندان اسکندر
گفته میشود این زندان در قرن پانزدهم توسط اسکندر کبیر برای زندانی کردن دانشمندان ایرانی ساخته شد. حتا در طی اولین سده بعد از ورود اسلام شهر به همین نام خوانده میشد. این بنا درست در قلب شهر واقع شده است و سقف گنبدی زیبایی دارد و در حیاط آن یک چشمه و تعدادی کنج وجود دارد.
آرامگاه سید رکن‌الدین
از جمله خصیصه های قابل توجه این بنای تاریخی بادگیر به ارتفاع ۳۳ متر و معبر ورودی بینظیر و نیز گنبد بسیار زیبای آن است که با کاشیهای آبی لعابکاری، پوشیده شده و نمای داخلی آن نیز آجرکاری است. درها و پنجره های مشبک با شیشه های رنگی چشم اندازی فوقالعاده را پدید آورده است. در داخل بنا کتیبه هایی به خط کوفی بر روی گچکاریها یافت میشود. نهر آبی که از داخل بنا عبور میکند زیبایی آن را دوچندان کرده است. در گذشته بادی که از میان بادگیر به درون می‌وزید در اثر برخورد به آب جاری داخل عمارت، باعث خنک شدن محیط میشد. این بنای تاریخی بزرگ در داخل باغی قرار گرفته است و تاریخچه آن به قرن چهاردهم برمیگردد.
پیر سبز چکچک
این مکان که یکی از آتشکده های مهم زرتشتیان محسوب میشود را به علت صدای آبی که قطره قطره از کوهستان میچکد به این اسم نامیده اند و در روی تپه ای در ۵۲ کیلومتری شمال شرقی یزد واقع شده است. هر ساله زوار زیادی به منظور شرکت در جشنوارهای که از اول خرداد به مدت ده روز برگزار میشود برای ادای مراسم مذهبی مربوطه در این مکان گرد هم میآیند. برای زوار به تعداد کافی اتراقگاه مهیا شده است. برای ورود به آنجا میبایست اول از مقامات مذهبی آتشکده یزد کسب اجازه کرد.
دخمه زرتشتیان (مقبره خاموشان)
به علت فاصله زیادی که این مکان از شهر دارد برای رفتن به آنجا حتما میبایست از خودرو استفاده کرد. این سه ساختمان با عظمت بر روی تپه ای در حومه شهر واقع شدهاند و مشرف بر چشم اندازهای زیبای بیابانی و کوهستانی هستند. در این مکانها چندین نوع آجرکاری به کار رفته که تعیین تاریخچه آنها امکانپذیر نیست. دیدن استخوانهای اموات در اینجا دور از انتظار نیست؛ در گذشته زرتشتیان در این مکان اجساد مردگان را بر روی تخته سنگ هایی در مقابل پرندگان و لاشخورها قرار میدادند. لازم به ذکر است که آتش در اعتقادات زرتشتیان یک الهه مقدس محسوب میشود به همین منظور نباید با اجساد و اجرام دیگر آلوده شود. مناسک و آیین های عبادی توسط هرودوت هالیکارناسوس انجام میگرفته است.
مسجد جامع
مسجد جامع یزد آمیزه ای حیرت انگیز از ظرافت، شکوه و زیبایی است که تاریخچه آن به قرن چهاردهم برمیگردد و یکی از جاذبه های توریستی مرکز ایران به حساب می آید. این مکان که مسجد بزرگ هم نامیده میشود در قلب شهر یزد واقع شده و زمانی مرکز یک مجموعه ساختمانی بوده و پیشتر یک آتشکده از عصر ساسانیان در این محل وجود داشته است. معبر ورودی و سر به فلک کشیده مسجد با گلدسته هایش که بزرگترین گلدسته های ایران هستند، در نوع خود بینظیر است. نمای ورودی مسجد از بالا تا پایین با کاشیهای براق، عمدتا آبی رنگ، تزیین شده است. در مسجد همچنین میتوان کتیبه های زیبایی از قرآن را یافت که به آن جلوهای خاص بخشیده است. در حیاط بزرگ و خوش هوای مسجد یک رشته پله وجود دارد که به پشت بام ختم میشود و میتوان از آنجا چشم اندازی زیبا از بیابان و شهر قدیمی و زیبای یزد را مشاهده کرد. در قسمتی از حیاط، شبستان مسجد واقع شده است که اغلب سطوح دیوارهای آن آجرکاری است. این مکان یک گنبد و یک محراب باشکوه دارد که محراب آن خود از جمله زیباترین نمونه های موجود به شمار میرود و با کاشی معرق که بر روی آنها طرح های گلدار ناتورالیست ترسیم شده پوشیده شده است. گنبد هم با کاشیهای هندسی سفید و فیروزه ای که بر روی یک زمینه نخودی رنگ غیر لعابی کار شدهاند منظره ای دلنواز و آرامش بخش به وجود آورده است. نمازخانهها با رنگ سفید نقاشی شدهاند تا با شبستان چند رنگ آن متفاوت باشند. از دیگر موارد جالب توجه مسجد میتوان به طاقبندیهای اریب در سطوح گسترده در مکانهای مختلف آن اشاره کرد. روشهای به کار رفته در روشنایی مسجد نیز در خور توجه است. مسجد طوری طراحی شده که نور منعکس شده از دیوارهای گچ کاری، کل مکان را روشن میکند. در نزدیکی مسجد کتابخانه جدیدی ساخته شده که نسخه ای خطی گرانبهایی از قرآن و کتب ارزشمند دیگری در آن نگهداری میشود و گنجینهای بی بدیل محسوب میشود.
آتشکده
آتش این آتشکده که در اعتقادات زرتشتیان نمادی از خدای روشنایی است از ۳۰۰۰ سال پیش تاکنون روشن است که این امر باعث شده این مکان یکی از مهمترین آتشکده های زرتشتیان محسوب شود و معتقدان از سراسر دنیا برای تقدیس آتش مقدس و سرمدی به این مکان بیایند. این آتشکده در روی تپه ای در یک باغ کوچک واقع شده و دور تا دور آن را درختان سرسبز پوشانده اند. در حیاط، استخر بزرگی وجود دارد که به زیبایی نمای عمارت را منعکس میکند و سوژهای عالی برای عکسهای هنری است. یکی دیگر از جاذبههای این مکان تابلوهای نقاشی از جمله تابلوهای زرتشت است. تمامی مقامات مذهبی در آتشکده همدیگر را ملاقات میکنند اما تنها موبد بزرگ که از نوادگان مجوس است توانسته به دیدار بالاترین مقام مذهبی نایل آید. در سردر آتشکده نیز پیکر بالدار زیبایی ترسیم شده که در اعتقادات زرتشتیها، تجسمی بصری از خداوند متعال محسوب میشود.
این مطلب اولین بار در فصلنامه یزد و یزدی‌ها منتشر شده است.
