پیامدهای مختلف تغییرات اقلیمی آب و هوا و گرمایش جهانی بر بخش‌های مهم زندگی بشری تأثیرگذار شده است. این موضوع از انقلاب صنعتی (۱۸۸۰م) در اروپا روبه افزایش بوده و در حال حاضر تمامی قاره‌ها و کل جهان با آن مواجه است. این روزها خارج شدن آمریکا از معاهده زیست محیطی پاریس و نگاه نگران جهان به عواقب اثرات زیست محیطی به دلیل موضع گیری سیاسی درباره مسائل زیست محیطی اندیشمندان را به فکر راهی برای روشن‌ترشدن و درک بهتر این فاجعه زیست محیطی برای جهانیان انداخته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد دمای جهانی بعد از قرن بیستم ۰/۶ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است و الگوهای آب‌وهوایی نیز پیش‌بینی می‌کنند دمای جهان در سال ۲۱۰۰ میلدی حدود ۶/۴ تا ۵/۸ درجه سانتی‌گراد (در نواحی و زیستگاه‌های مختلف قطبی و استوایی) افزایش پیدا کند. این تغییر آب و هوایی بزرگ‌ترین تغییر در طول هزار سال گذشته است؛ همچنین برای سال ۲۱۰۰ میلدی پیش‌بینی شده است که سطح دریاها و اقیانوس‌ها حدود ۹/۸۸ سانتیمتر افزایش می‌یابد و به دنبال آن سیل و حوادث نظیر آن اتفاق میافتد. ابهامات زیادی درباره اثرات و دامنه تغییر آبوهوا، به ویژه در سطح ملی (به خصوص در مقیاس محلی و نواحی کوچکتر)، وجود دارد. این موضوع به دلیل اثرات تأخیری اقیانوس‌ها و دریاهاست که درجه حرارتهای سطحی نمی‌توانند در مقابل انتشار گازهای گلخانه‌ای سریع واکنش نشان دهند؛ بنابراین تغییرات آب و هوایی برای صدها سال، حتی پس از تثبیت غلظت گازها در اتمسفر، ادامه می‌یابند.
مطمئناً با توجه به وسعت کشور و تنوع اقلیمی، تنوع زیستی (گونه‌ای و زیستگاهی)، منابع آبی آب شیرین و حتی نواحی ساحلی شمال و جنوب کشور، تغییرات آب‌وهوایی اثرات مختلف و متنوعی را بر هر یک از نواحی و مناطق کشور خواهد گذاشت؛ نواحی اقلیمی ممکن است به‌طور عمده تغییر کنند و تخریب جنگل‌ها و مراتع، بیابان‌ها، منابع آبی و اکوسیستم‌های بینابینی را به همراه داشته باشند و بسیاری از گونه‌ها و ذخایر ژنتیکی و منحصربه‌فرد در معرض خطر انقراض و نابودی قرار می‌گیرند. جلسات میان دولت‌ها و کشورها درباره کنوانسیون ثابت کرده است مردم جهان می‌توانند با کمک یکدیگر و همکاری سازمان ملل مشکلت جهانی را مهار کنند؛ درواقع با توانمند کردن جوامع شهری و روستایی و با حمایت دولت می‌توان اقدامات ارزنده و مفیدی را اجرا و درنتیجه به ثمر رساند. هرچند در قالب کارگروه تخصصی تغییر اقلیم و آبوهوا (سازمان حفاظت محیط زیست) اقداماتی طی چند سال اخیر آغاز و به صورت دو گزارش ملی به مجامع بین‌المللی (UNFCCC) ارسال شده است، بدیهی است که بررسی و اقدام درباره اثرات ناشی از تغییر اقلیم (آبوهوا) و پیامدهای ناشی از گرمایش جهانی به نحوی گسترده و فراگیر است که یک سازمان یا وزارتخانه نمی‌تواند موضوع را از دیدگاه‌های محدود و از منظرهای درون سازمانی بررسی کند؛ بنابراین ضروری است این اقدام در قالب کارگروه ملی و به تفکیک زیر کمیته های وابسته در تمامی سازمان‌ها و نهادهای دولتی و حتی غیردولتی فعالیت کند.
کارگروه‌ها از طریق ارائه طرح جامع اقدام ملی، تهیه بسته آموزشی، ارائه راهکارهای همکاری ملی و فراملی و تهیه دستورالعمل‌های فنی و تخصصی به وظایف خود عمل می‌کنند. مطمئناً با توجه به وسعت کشور و تنوع اقلیمی، تنوع زیستی (گونه‌ای و زیستگاهی)، منابع آبی آب شیرین و حتی نواحی ساحلی شمال و جنوب کشور، موضوع تغییر آب‌وهوایی اثرات مختلف و متنوعی را بر هر یک از نواحی و مناطق کشور خواهد گذاشت؛ نواحی اقلیمی ممکن است به‌طور عمده تغییر کند و تخریب جنگل‌ها و مراتع، بیابان‌ها، منابع آبی و اکوسیستم‌های بینابینی را به همراه داشته باشد و بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی و ذخایر ژنتیکی و منحصر به فرد در معرض خطر انقراض و نابودی قرار گیرند. طی دو دهه اخیر شاهد تغییراتی در سیستم ذخایر آبزیان و زیستگاه‌های آبی در کشور بوده‌ایم که در نهایت امنیت غذایی و بهداشت و سلامت انسان را به مشکل انداخته است.
از مهمترین این پیامدها می‌توان خشکسالی و تخریب منابع آبی کوچک مقیاس و حتی دریاچه‌ها، آبگیرها و تالاب‌ها، کاهش ِدبی رودخانه‌ها و جریان آب‌های جاری، خشک شدن چشمه‌ها و قنات‌ها، تخریب و تغییرات ساختاری در زیستگاه‌ها و اکوسیستم‌های حساس و آسیب پذیر، کاهش تنوع گونه‌ای و در بعضی موارد کاهش جمعیت‌ها و ذخایر آبزیان و همچنین مشکلات اجتماعی و اقتصادی برای بهره برداران و ذینفعان تولیدات شیلاتی (صیادان و پرورش دهندگان) را نام برد. مهمترین دلیل افزایش این پدیده و مشکل جهانی انتشار گازهای گلخانه‌ای حاصل از فعالیت‌های انسان(صنعت و فناوری مبتنی بر تولید دی اکسید کربن حاصل از سوخت‌های فسیلی) است. گازهای گلخانه‌ای و اثر گلخانه‌ای در اندازه‌های طبیعی وضعیت مشکل سازی را ایجاد نمی‌کنند و حتی شاید به لحاظ حفاظت از وضعیت محیطی و اقلیمی کره زمین مثبت باشند، ولی در حدی فراتر از آن و افزایش بیش از اندازه آنها می‌تواند خطرات جدی را برای کره زمین و ساکنان آن ایجاد کند که بر اثر فعالیت‌های انسانی و توسعه صنعت به اتمسفر رها می‌شوند. این موضوع از زمانی آغاز شد که سوخت‌های فسیلی برای تولید انرژی استفاده شد و جنگل‌ها قطع و سوزانده شدند که بر اثر آن تولید دی اکسید کربن، گازهای متان بیشتر می‌شود، و همچنین اکسید نیتروژن نیز بر اثر فعالیت‌های کشاورزی و تغییر کاربری زمین و دیگر منابع افزایش می‌یابد.
این گازها، با جذب اشعه فروسرخ (مادون قرمز)، مسیر جریان طبیعی انرژی را با تغییر آبوهوا کنترل می‌کنند و در صورت افزایش مقدار آنها و بالا رفتن از حد مجاز، آبوهوا را تغییر می‌دهند. ابهامات زیادی درباره اثرات و دامنه تغییر آبوهوا، به ویژه در سطح ملی (به خصوص در مقیاس محلی و نواحی کوچکتر)، وجود دارد. این موضوع به دلیل اثرات تأخیری اقیانوس‌ها و دریاهاست که درجه حرارتهای سطحی نمی‌توانند در مقابل انتشار گازهای گلخانه‌ای سریع واکنش نشان دهند؛ بنابراین تغییرات آب‌وهوایی برای صدها سال، حتی پس از تثبیت غلظت گازها در اتمسفر، ادامه می‌یابد. مطمئناً با توجه به وسعت کشور و تنوع اقلیمی، تنوع زیستی (گونه‌ای و زیستگاهی)، منابع آبی آب شیرین و حتی نواحی ساحلی شمال و جنوب کشور، موضوع تغییر آب‌وهوایی اثرات مختلف و متنوعی را بر هر یک از نواحی و مناطق کشور خواهد گذاشت؛ نواحی اقلیمی ممکن است به طور عمده تغییر کند و تخریب جنگل‌ها و مراتع، بیابان‌ها، منابع آبی و اکوسیستم‌های بینابینی را به همراه داشته باشد و بسیاری از گونه‌ها و ذخایر ژنتیکی و منحصر به فرد در معرض خطر انقراض و نابودی قرار گیرند.
طی چند سال اخیر، به‌طور محسوس و در بیشتر موارد به‌طور نامحسوس، تغییراتی در سیستم منابع طبیعی و ذخایر آبزیان و زیستگاه‌های آبی در کشور را شاهد بوده‌ایم. خشکسالی و تخریب منابع آبی کوچک مقیاس و حتی دریاچه‌ها و آبگیرها و تالاب‌ها، کاهش ِدبی رودخانه‌ها و جریان آب‌های جاری، کاهش و حتی خشک شدن چشمه‌ها و قنات‌ها و کاهش منابع آب‌های زیرزمینی، تخریب و تغییرات ساختاری در زیستگاه‌ها و اکوسیستم‌های حساس و آسیب پذیر، کاهش تنوع گونه‌ای و در بعضی موارد کاهش جمعیت‌ها و ذخایر آبزیان، افزایش طوفانهای شن و نمک (گردوغبار) و تغییر الگوی رسوب‌گذاری و فرسایش از مهمترین مواردی است که می‌توان به آنها اشاره کرد.
بر اساس مطالعات و پژوهش‌های انجام‌گرفته در کشور دانشمندان در دهه‌های آینده جابه‌جایی و تغییر رژیم بارشی را پیش‌بینی کرده‌اند. رژیم بارشی مناطق شمال شرقی کشور به سمت انتهای فصل بارش جابه‌جا می‌شود. بارش‌های پاییزی با تأخیر آغاز می‌شود و میزان بارش کاهش می‌یابد، ولی برعکس این موضوع، بارش‌های فصلی سرد و اوایل بهار جابه‌جا می‌شوند. بر اثر تغییرات اقلیمی میزان وقوع بارش‌های سنگین و تبدیل شدن بارش‌های برفی به بارش‌های بارانی بروز سیل‌های سنگین و تخریب اراضی و فرسایش شدید و خسارات انسانی و مالی را به وجود خواهد آورد؛ دفعات بارش کاهش ولی شدت آنها افزایش می‌یابد که مهمترین دلیل تخریب و فرسایش زمین محسوب می‌شوند.
همچنین در بعضی مناطق کاهش میزان بارش را خواهیم داشت. با کاهش بارش، وسعت پهنه‌های خشک افزوده می‌شود و طوفانهای گردوخاک (شن و خاک) و حتی طوفانهای نمک افزایش و دامنه‌های آنها حتی به مناطق شهری و مراکز مسکونی پرجمعیت نیز گسترش می‌یابد و هوا را آلوده می‌کند و دید شهری را کاهش می‌دهد و در نتیجه سلامت و بهداشت انسان به خطر میافتد. افزایش پدیده‌های حد اقلیمی مهمترین مشخصه‌های اقلیم آینده خواهد بود؛ ایجاد طوفانها، تگرگ، سرما و گرمای ِ شدید خارج از فصل، دوره‌های گرم و سرد خارج از فصل و سیلاب و خشکسالی ازجمله این موارد است.
برای پیشگیری از این اثرات باید ضمن رعایت اصول ساختاری کاهش تولید دی اکسیدکربن (با توجه به فرمایش‌های ریاست محترم جمهوری درمقرسازمان ملل در سال ۲۰۱۴) براساس الزامات و تعهدات ملی و بین‌المللی درقالب کمیته‌های تخصصی، ازجمله شیلات و محیط زیست، زیر نظر کارگروه تخصصی تغییر آبوهوا فعالیت کرد. این اقدام در گام اول مستلزم ارائه طرح جامع، با درنظرگرفتن تجربیات گذشته، بررسی وضعیت کنونی و ارائه مدل و الگوی اصلاح برای آینده، است که همکاری چند جانبه ملی و حتی منطقه‌ای و بین‌المللی را می‌طلبد. بدیهی است که دو اصل و محور عملیاتی طرح ملی مدیریت پیشگیری و مدیریت تطابق پذیری را شامل خواهد بود.
این مطلب اولین بار در ماهنامه اکسیر نوین به قلم فریدون عوفی منتشر شده است.
