Diabetes Mellitus یا دیابت شیرین Diabetes(به معنی تکرار ادرار و Mellitus به معنی عسل) عارضه‌ای مزمن است که به علت کمبود هورمون انسولین و یا کاهش حساسیت بافت‌ها به این هورمون مهم ایجاد می‌گردد. این هورمون از پانکراس ترشح می‌شود. بدن برای فعالیت و سوخت و ساز نیاز به قند دارد. انسولین مثل یک کلید است که در سلول را برای عبور قند باز می‌کند. در صورتی که قند نتواند وارد سلول شود مقدار آن در خون افزایش می‌یابد و باعث بیماری دیابت شیرین می‌شود. مهم‌ترین انواع دیابت عبارت‌اند از: نوع ۱ که بیشتر در بچه‌ها و جوانان دیده می‌شود و نوع ۲ که معمولاً طی روند زمانی و به آهستگی در بزرگ‌سالان به وجود می‌آید. متأسفانه شیوع این بیماری در حال ازدیاد است به‌طوری که از ۴/۷ درصد در سال ۱۹۸۰ به ۸/۵ درصد در سال ۲۰۱۴ رسیده است. در سال ۲۰۱۵ عده مبتلایان به دیابت در امریکا ۹/۴ درصد گزارش شد. در ایران حدود ۱۱/۸ درصد افراد جامعه دچار دیابت هستند که این رقم شامل افراد مشخص مبتلا و عدم تشخیص داده شده است. دیابت که گاهی به عنوان «قاتل خاموش» نامیده می‌شود عوارض گوناگونی در دراز مدت ایجاد می‌کند از جمله: «عوارض قلبی- عروقی، عصبی، کلیوی، چشمی، ضایعات پا و انگشتان، شنوایی، پوستی، آلزایمر و زوال مغزی». همان‌طور که گفته شد یکی از اندام‌های مهم بدن که پیامد دیابت دچار عارضه می‌شود چشم انسان است.
خطر نابینایی در افراد دیابتی بیشتر از غیر دیابتی‌هاست. اغلب افراد دیابتی عوارض ناچیزی دارند که با معاینات به موقع و مرتب، می‌شود آنها را در حد همان عوارض کوچک نگه داشت و در صورت بروز عوارض پیشرفته‌تر نیز امروزه درمانهای موثری وجود دارند البته به شرطی که به موقع و فوراً شروع شوند! مواردی که در ادامه می‌آید، از عوارض چشمی مهم دیابت هستند.
گلوکوم
آمارها نشان داده‌اند که دیابتیها ۴۰ درصد بیشتر از افراد عادی دچار گلوکوم می‌شوند. گلوکوم وقتی روی می‌دهد که فشار داخل چشم بالا رفته و به علت فشار بالای داخل چشم و کندی جریان خون مویرگی، عصب بینایی دچار آسیب غیر قابل برگشت می‌شود. همزمان با پیشروی بیماری، میدان بینایی به‌تدریج کاهش یافته و سرانجام، فرد به نابینایی غیر قابل برگشت دچار می‌گردد. نکته قابل توجه این که گلوکوم مزمن در بدو شروع معمولاً هیچ علامتی برای بیمار ندارد ولی متأسفانه آسیب حاصل، تدریجی و غیر قابل برگشت است! بنابراین، جهت تشخیص زودرس و معالجه به موقع، معاینات مکرر سالانه در دیابتیها و افراد بالای چهل سال، مؤثر و حتی ضروری است! گلوکوم انواع گوناگون و هر نوع، درمان مخصوص خود را دارند؛ برخی با قطره، برخی با لیزر و برخی با جراحی معالجه می‌شوند. در افراد مبتلا به دیابت پیشرفته، یک نوع آزاردهنده و مقاوم به درمان گلوکوم (گلوکوم نئوواسکولر) دیده می‌شود که به علت بدی گردش خون و انسداد منتشر مویرگ‌ها در داخل چشم به وجود می‌آید که توأم با رشد مویرگ‌های جدید و فراوان در روی ایریس و زاویه اطاق قدامی است و سیری حاد و مقاوم دارد ولی خوشبختانه امروزه با تزریق‌های دارویی داخل چشمی قابل درمان و کنترل است.
کاتاراکت
عدسی داخل چشم انسان، کار همگرایی نور و تشکیل تصویر در روی پرده شبکیه را انجام می‌دهد. هنگامی که تصویر تار و کدر دیده شود، پدیده کاتاراکت به وجود آمده است. افراد زیادی بدون وجود دیابت هم دچار کاتاراکت می‌شوند اما در دیابتیها این عارضه ۶ برابر بیشتر است. افراد دیابتی در سنین جوان‌تر مبتلا به کاتاراکت می‌شوند و رشد آن نیز سریع‌تر است. کدر شدن کورتکس عدسی معمولاً در اثر افزایش قند خون و کدر شدن هسته عدسی نیز در اثر افزایش تریگلیسرید خون روی می‌دهد.
فلج اعصاب و عضلات بیرون چشمی
حرکات چشم به وسیله اعصاب ۶.۴.۳ داخل جمجمه و انقباض عضلات بیرون چشمی که کره چشم را در جهات گوناگون می‌چرخانند، کنترل می‌شود و هر گونه اختلال دراین حرکات باعث انحراف موقعیت هماهنگ دو چشم و بروز دو بینی و انحراف ظاهری کره چشم خواهد بود. معمولاً این ضایعات در اثر انسداد مویرگ‌های تغذیه‌کننده این اعصاب اتفاق میافتد و اغلب اوقات با گذشت زمان بهبودی کامل حاصل می‌شود. گاهی در برخی موارد، تزریق بوتاکس و یا جراحی انحراف، ضروری می‌شود.
آسیب‌های عصب بینایی
برای انتقال تصویر از پرده شبکیه به مغز و درک و تفسیر آن تصاویر، عصب بینایی حامل پالس‌های عصبی است. به علت انسداد و اختلال خون‌رسانی مویرگی ناشی از دیابت کنترل نشده و فشار خون بالا، سکته‌های میکروسکوپی در عصب بینایی باعث ورم و اختلال در کار عصب بینایی می‌شوند و در نتیجه قدرت بینایی به شدت کاهش می‌یابد و نسبت به درمان هم مقاومت شدیدی به وجود می‌آید.
آسیب‌های سطحی چشم شامل قرنیه و ملتحمه
در مواردی که مدت طولانی از شروع دیابت گذشته و تخریب اعصاب محیطی دیابتی (نوروپاتی) ایجاد شده باشد، ترشح اشک و سلامتی لایه‌های سطحی ملتحمه و قرنیه مورد تهدید قرار می‌گیرد و پیامد بروز علائم خشکی و ضایعات قرنیه، توانایی ترمیم‌های سطحی چشم مختل می‌شود.
پیشگیری از عوارض چشمی
جهت پیشگیری از عوارض چشمی ناشی از دیابت و یا کاهش احتمال وقوع آن در آینده، توصیه می‌شود به موارد زیر توجه کافی و مستمر مبذول گردد:
کنترل قندخون در حد نزدیک به طبیعی: در دیابت نوع ۱، هر ۱۰ درصد کاهش سطح قند خون به میزان ۶۰ درصد از بروز رتینوپاتی دیابتی جلوگیری و ۴۳ درصد از بدتر شدن عارضه موجود، جلوگیری می‌نماید. نتایج مطالعه مشابهی در انگلستان نشان داد که اگر هموگلوبین ایوانسی را در حد ۶ نگه دارید عوارض چشمی به‌طور فاحشی کاهش می‌یابد!
کنترل فشارخون: به صورت ایده‌ا، سطح فشار خون افراد دیابتی باید کمتر از افراد معمولی نگهداری شود. نتایج مطالعه دیابتی‌های نوع ۲ در انگلستان نشان داد که کنترل و کاهش فشارخون مثلاً از ۹۰/۱۵۰به ۸۵/۱۴۰ باعث کاهش تا ۵۰ درصد از عوارض شدید چشمی و کاهش ۴۴ درصدی خطر سکته مغزی و کاهش ۳۲ درصدی مرگ ناگهانی شده است.
کنترل چربی خون: با کمک برنامه صحیح غذایی، فعالیت جسمی روزانه و درمان دارویی (در صورت لزوم با توجه به توصیه و تجویز پزشک معالج،) سطح چربی خون خود را در حد مورد نظر نگهداری نمایید!
سیگار: مصرف سیگار را ترک کنید! سیگاری‌ها در سنین پایین‌تری دچار کاتاراکت و بیشتر دچار دزنرانسماکولا می‌شوند. سیگار باعث افزایش خطر بروز عوارض چشمی دیابت می‌شود.
تحرک و ورزش روزانه: ورزش مرتب باعث طبیعی‌تر شدن میزان قندخون، کاهش مقاوت به انسولین، کاهش دردهای نوروپاتیک، جلوگیری از نابینایی و قطع عضو و سایر عوارض دیابتی می‌شود. انواع ورزش و تمرینات روزانه متناسب با شرایط حال شخص، می‌تواند بسیار مفید باشد. پیاده‌روی سریع، ورزش‌های تمرین بدنی و وزن‌های، شنا و دوچرخه‌سواری می‌توانند انتخاب خوبی برای دیابتیها باشند و لازم است به صورت مرتب انجام شوند.
این مطلب اولین بار در در فصلنامه پیام دیابت به قلم دکتر ناصر مشهودی منتشر شده است.
