جمهوری آذربایجان بزرگ‌ترین کشور قفقاز و در گذرگاه اروپا و آسیای جنوب غربی و در کنار دریای خزر است. آذربایجان دارای میراث فرهنگی باستانی و تاریخی است و اولین کشور با اکثریت مسلمان است که دارای اپرا و تئاتر شده است. ۹۵ درصد جمعیت جمهوری آذربایجان مسلمان هستند که ۸۵ درصد آن شیعه می‌باشند. زبان رسمی کشور ترکی آذربایجانی است. از لحاظ آب و هوایی، کشور آذربایجان دارای چندین نوع آب و هوای مختلف است به طوری که از ۱۱ ناحیه آب و هوایی ۹ گونه ناحیه در این کشور وجود دارد. این کشور به عنوان دومین کشور شیعه در جهان، با میراث‌های معماری، آداب و رسوم، تنوع‌های فرهنگی، انواع پوشاک، صنایع دستی، غذاهای سنتی و چشم‌اندازهای جغرافیایی و طبیعی از نظر جهانگردی قابل توجه بوده و همه ساله هزاران گردشگر خارجی از آن دیدن می‌کنند که از نظر اقتصادی تأثیر به سزایی در رشد اقتصادی این کشور داشته است.
باکو (پایتخت جمهوری آذربایجان) سال‌های بسیاری است که به قطب رویدادهای ورزشی، اجتماعی، بازرگانی و تجاری در منطقه دریای خزر و اروپا تبدیل شده است. باکو در سال‌های اخیر میزبان رویدادهایی همچون مسابقات اتومبیلرانی و یا المپیک اروپایی و بازی‌های کشورهای اسلامی بوده است. همچنین پایتخت آذربایجان میزبان نمایشگاه‌های تجاری متعددی بوده و در کنار اینها میزبان یورو ویژن و محلی برای برگزاری کنسرت‌های خوانندگان مشهور جهان بوده است. سفر به باکو بعد از هماهنگی با دوستانم در شرکت خدمات مسافرتی «آیسان پروازتهران» در روز ۲۱ شهریور و با هواپیمای شرکت هوایی آتا از طریق مشهد به باکو آغاز شد. برنامه سفر را برای اقامت چهار شب و پنج روز هماهنگ کرده بودیم.
قرار بود در طول سفر از تورهای یک روزه شهری و دیگر فضاهای تفریحی گردشگری و تاریخی باکو نیز بازدید به عمل آوریم. در بدو ورود به فرودگاه حیدر علی‌اف شهر باکو با ساختمان بسیار شیک فرودگاه مواجه شدم که برای من که تقریباً تمام پایتخت‌های کشورهای به اصطلاح تازه استقلال یافته شوروی سابق را دیده بودم، بسیار جذاب و زیبا بود. بی‌اغراق فرودگاه باکو از فرودگاه مسکو هم زیباتر و شیکتر است. صد البته به بزرگی آن نیست اما همین که بسیار جمع و جور و تمیز و مرتب است، یک نکته متمایز محسوب می‌شود. بعد از طی تشریفات قانونی ورود که در مدت زمان کوتاهی صورت گرفت با استقبال راهنمایان و نمایندگان شرکت «باکو لند» به محل اقامتمان منتقل شدیم. اقامتمان در ایام حضور در شهر باکو در هتل استای بریج (STAYBRIDGE SUITES BAKU) بود که از جمله هتل‌های زنجیرهای استای بریج و وابسته به هلدینگ بزرگ آی اچ جی گروپ (IHG HOTELS) بزرگ شرکت زنجیرهای هتلداری دنیا محسوب می‌شود. صرف‌نظر از مشکلاتی که ناشی از عدم تناسب تعداد میهمانان با فضای صبحانه خوری آن وجود داشت، ایراد دیگری نمی‌توان به این هتل وارد کرد. قرار گرفتن هتل در جوار مراکز تجاری شهر و دسترسی آسان و باصرفه به دیگر مراکز تفریحی و گردشگری باکو و در کنار آن میهمان‌نوازی و مهربانی وصف نشدنی کارکنان و تمیزی مثال‌زدنی آن را از نکات برجسته این هتل می‌توان برشمرد.
برج‌های شعله
اولین نماد و شناسه باکو را می‌توان برج‌های شعله (Fame Towers) دانست. این سه برج شیشه‌ای با انحناهای سینوسی و رنگ آبی، بلندترین آسمان‌خراش‌های شهر باکو و نماد معماری معاصر آن به شمار می‌روند. برج‌های شعله بین ۱۶۰ تا ۱۸۰ متر ارتفاع دارند و آنقدر غول‌آسا هستند که از فاصله‌های دور هم به خوبی دیده می‌شوند. در طراحی این برجها از آتش الهام گرفته شده و نورپردازی شبانه آنها به گونه‌ای است که شعله‌های آتش را به سوی سیاهی آسمان نشان می‌دهد که از داخل هواپیما نیز پیداست و از دورترین نقاط شهر هم می‌توانید شعله این برج‌های سر به فلک کشیده را ببینید. این برجها شب‌ها به رنگ پرچم ملی آذربایجان درمی‌آیند و در زمان اقامت نگارنده به دلیل همزمانی با برگزاری مسابقات و المپیاد جهانی شطرنج علاوه بر پرچم و آتش از نماد مهره‌های شطرنج نیز بر روی آنها استفاده می‌شد.
مرکز حیدر علی‌اف
این سازه حیرت‌انگیز مدرن‌ترین دیدنی باکو است؛ اثر معماری برجسته‌ای از «زاها حدید» طراح و معمار مشهور که با فرم‌دهی به اشکال انتزاعی، موج‌های جالب و انحناهای چشم‌نواز ایجاد کرده است. گفته می‌شود طراحی این بنا، برگرفته از شکل امضای رئیس جمهور و معمار فقید آذربایجان است. طراحی فوق‌العاده بنا در کنار رنگ سفید و شفافش، باعث شده خیلی‌ها فقط برای دیدن نمای ساختمان به آن مراجعه کنند و یکی از توقفگاه‌های عکاسی برای اغلب گردشگران این شهر به حساب می‌آید. داخل آن هم نمایشگاه دائمی از لوازم، هدایا، اتومبیل‌ها و لباس‌های حیدرعلی‌اف، رئیس جمهور محبوب آذربایجان را می‌بینید. در این مرکز، کنسرت و برنامه‌های فرهنگی و هنری مختلف برگزار می‌شود. گفته می‌شود طراحی داخلی آن توسط یک بانوی طراح و معمار ایرانی صورت گرفته است.
شهر قدیم باکو
به طور مشخص برای سفر به گذشته باکو باید به محله شهر قدیم مراجعه کرد که آذریها به آن ری شهر» میگویند. « ایچ این بخش قلب تاریخی باکو است که میان دیوارهای کنگره‌دار محصور شده و قدمتش به قرن دوازدهم برمیگردد. گردش در شهر قدیم، سفر کوتاهی به دل تاریخ است: خیابان‌ها و کوچه‌های باریک، معماری زیبای بناها، رستوران‌های کوچک محلی، سوغات فروشی‌های نقلی و همه و همه در آن دیده می‌شود. در سال ۲۰۰۰ شهر قدیم باکو به همراه دو اثر مهم تاریخی آن یعنی قلعه دختر و کاخ شیروانشاه به لیست میراث جهانی یونسکو اضافه شدند. ورود به شهر مجانی است اما برای بازدید از برج دختر و کاخ و موزه شیروانشاه باید بلیت تهیه کنید.
قلعه دختر
قلعه (برج) دختر که آذریها به آن «قیز قالاسی» میگویند، مهمترین نماد تاریخی شهر باکو است. از بام این برج ۲۹ متری می‌توان دیدنی‌های باکو به خصوص شهر قدیم و خلیج باکو را تماشا کرد. البته هنگام بازدید ما باد شدیدی در باکو وزیدن گرفت به گونه‌ای که این امکان را به سختی میسر ساخت. گفته می‌شود بنای اولیه برج بیشتر از ۱۰۰۰ سال قدمت دارد، اما سازه فعلی به قرن ۱۲برمیگردد. اسم این قلعه باعث شده داستانهای عجیب و غریب و افسانه‌های جالبی در موردش گفته شود که در اغلب آنها رد پای یک دختر شاه پریان دیده می‌شود. برج دختر با ۲۹ متر ارتفاع و ضخامت ۵ متری دیوارهایش، در زمان خودش سازهای باورنکردنی و شگفت‌انگیز به شمار می‌رفته است.
کاخ شیروانشاه
کاخ (قصر) شیروانشاه از دیدنی‌های باکو در شهر قدیم است. در سده‌های میانی، سلسله شیروان‌شاهان بر آذربایجان حکومت می‌کردند و این قصر زیبای ماسه سنگی محل سلطنت آنها بوده است. وارد حیاط اصلی کاخ که می‌شوید، دروازه کوچکی را در سمت چپ خود می‌بینید که به دیوانخانه می‌رود. دیوانخانه ساختمان گنبدی شکل هشت ضلعی است که شیروانشاه خلیل الله اول جلسه دیوان خود را اولین بار در آنجا تشکیل داد. طاق‌های سنگی و کنده‌کاری‌های ظریف قصر را که تماشا می‌کنید، سری هم به مسجد کاخ می‌زنید که سه ورودی مختلف دارد: یکی برای شاه، یکی برای زنان و یکی برای کارکنان قصر. نکته حائز اهمیت در این میان استفاده از آخرین فناوری‌های پیشرفته در امر موزه‌داری است که در این بنا و همچنین قلعه دختر برای بازدیدکنندگان ارائه شده و به صورت خوب و زیبایی این آثار را به نمایش در می‌آورد. حتی استفاده از راهنمای صوتی انگلیسی هم می‌تواند اطلاعات کامل و جالبی در مورد تاریخچه قصر به شما ارائه نماید. همچنین وجود راهنمایانی که به زبان‌های انگلیسی، روسی و آذری مسلط هستند نیز دستیابی به اطلاعات را تسهیل می‌سازد.
بلوار ساحلی- پارک بلوار
بلوار ساحلی باکو، خیابان اصلی شهر به شمار می‌رود؛ بلوار بلندی در امتداد دریای خزر که با کافه‌های ریز و درشت، فواره‌های دیدنی و فضاهای سبزش پاتوق عصرگاهی اهالی باکو است. نسیم خنکی که از روی آب بلند می‌شود، خانواده‌ها، زوج‌های جوان و نوازندگان آماتور را به این بلوار می‌کشاند و فضای دلچسب و صمیمی به وجود می‌آورد که جزو جاذبه‌های دیدنی باکو است.
چند ساختمان مدرن و جذاب هم همان نزدیکی‌ها می‌بینید: مرکز تجارت باکو، مرکز خرید چند طبقه پارک بلوار و مرکز بین‌المللی موغام. در این مکان امکان قایق‌سواری، ترن‌سواری و استفاده از امکانات شهربازی باکو نیز در دسترس شما قرار می‌گیرد.
میدان فواره‌ها
میدان فانتین (فواره‌ها) یکی از شادترین مکان‌های دیدنی باکو است که پاتوق خرید، پیاده‌روی، گپ زدن و غذا خوردن باکویی‌ها است. به خصوص اگر همراه بچه‌ها در باکو باشید، نشستن در کنار مجسمه‌های کودکانه را تجربه خواهید کرد. در این میدان می‌توان در یکی از رستوران‌ها یا کافه‌های روباز بنشینید و در حال تماشای مردم و رهگذران غذا خورده و نوشیدنی بیاشامید. در اطراف میدان فروشگاه‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانید چرخی میان آنها بزنید، خرید کرده و با فروشنده‌ها گپ بزنید. شب‌ها نورپردازی فواره‌ها و سر و صدای بازی بچه‌ها و حرف زدن محلی‌ها میدان را جذاب‌تر می‌کند.
در شهر باکو موزه‌های مختلفی وجود دارد که هر یک مجموعه‌های بی‌نظیری را در معرض نمایش قرار می‌دهند که از آن جمله می‌توان به این موزه‌ها اشاره کرد:
موزه فرش
فرش‌های آذری آوازه جهانی دارند و بی‌دلیل نیست که یکی از جاذبه‌های باکو به حساب می‌آیند. نقش‌ها و رنگ‌ها آنقدر خیال‌انگیزند که چشم انسان را خیره و دهان را باز نگه می‌دارند. مجموعه بی‌نظیری از فرش‌ها و قالی‌های دستباف آذری در این موزه نگهداری می‌شود که می‌تواند چند ساعت مبهوتتان کند. این موزه قبلاً در ساختمان دیگری بوده و از سال ۲۰۱۴ به ساختمان جدید منتقل شده که طراحی‌اش نیز شبیه یک فرش لوله شده است. اینجا چیزهای زیادی هم در مورد تاریخچه فرش آذری و ایرانی فرا می‌گیرید.
این موزه، قبلاً موزه لنین نام داشت، اما در حال حاضر تبدیل به موزه فرش بسیار زیبایی شده و نشان‌دهنده تاریخچه فرش در آذربایجان است. در این موزه بیش از هزار عدد قالیچه دست‌بافت و کمیاب و زیبای آذری، ایرانی و داغستانی نگهداری می‌شود. اگر بخواهید می‌توانید درباره طرح، سمبل‌های استفاده شده و تاریخچه فرش‌ها توضیحاتی را از راهنمایان حاضر در موزه پرسش نمایید.
موزه ملی
اگر موزه‌گردی دوست دارید و دنبال جاذبه‌های تاریخی مقصد هم هستید، یکی از بهترین دیدنی‌های باکو موزه ملی، بزرگ‌ترین موزه آذربایجان است که در عمارت محل سکونت زین‌العابدین تقیاف ساخته شده است. تقیاف، سرمایه‌دار نیکوکار و اهل فرهنگ آذربایجانی بود و چندین مدرسه و روزنامه در آذربایجان تأسیس کرده است. این موزه در سال ۱۹۲۰ ساخته شده و تاریخ و فرهنگ آذربایجان را در چند گالری مختلف نشان می‌دهد: نمایشگاه تاریخ مدرن، نمایشگاه انسان‌شناسی، نمایشگاه تاریخ باستان و میانه آذربایجان و چند گالری و مجموعه دیگر. جدا از اینها ساختمان موزه و طراحی داخلی سالن‌هایش هم بسیار جذاب و دیدنی است.
موزه ادبیات نظامی گنجوی
موزه ادبیات نظامی گنجوی آذربایجان که با مجسمه‌های زیبا تزئین شده، در شهر باکو واقع گردیده است. این بنای عظیم و باشکوه در یکی از معروف‌ترین خیابان‌های این شهر یعنی «ایستقلالیت» قرار گرفته است. نظامی گنجوی، شاعر و داستان سرای ایرانی تبار قرن ششم هجری است که به‌عنوان پیشوای داستان سرایی در ادب فارسی شناخته‌شده است.
موزه ادبیات نظامی گنجوی آذربایجان شامل آثاری از این شاعر و دیگر شاعرانی است که از نظر فرهنگی و قدمت بسیار نفیس و کهن می‌باشند. این موزه در ابتدا در سال ۱۹۴۷ به نیت بنای یادبودی برای نظامی گنجوی ساخته شد. نماد مقبره وی از سنگ مرمر ظریفی تشکیل شده که حدود ۲۰ متر ارتفاع دارد و در پشت آن، یک فضای باز با نمایش صحنه‌هایی از کتاب نظامی و مجسمه فلزی وی وجود دارد.
موزه هنر باکو
موزه هنر آذربایجان یک انبار از آثار هنری دوره باستان تا زمان حاضر را تشکیل می‌دهد. انواع هنر به طور کامل در اینجا نشان داده شده است: هنر آذربایجان، غرب اروپا، روسیه و شرق در سالن موزه نمایش داده می‌شود. این موزه در سال ۱۹۲۰تأسیس گردیده و در حال حاضر در دو ساختمان قدیمی که در پایان قرن نوزدهم ساخته شده‌اند، واقع شده است.
موزه کتاب مینیاتوری
تنها موزه کتاب‌های مینیاتوری دنیا در شهر باکو و در محله شهر قدیم باکو قرار گرفته است. موزه کتاب‌های مینیاتوری باکو تنها موزه کتاب‌های مینیاتوری در جهان به حساب می‌آید. این موزه در کنار کاخ شیروانشاه قرار گرفته است. این موزه فعالیت خود را از تاریخ دوم آوریل سال ۲۰۰۲ آغاز کرده و در تاریخ ۲۳ آوریل سال، ۲۰۰۲ یعنی در روز جهانی کتاب و حق نشر، به طور رسمی برای بازدیدگنندگان افتتاح گردیده است. در این موزه کوچک هزاران کتاب مینیاتوری نگهداری می‌شود که بسیاری از آنها از نظر محتوا و شکل ظاهری در دنیا نظیر ندارند. برخی از این کتاب‌ها به اندازه‌ای کوچک هستند که برای خواندن آنها باید از میکروسکوپ استفاده کرد. تعداد کثیری کتاب مینیاتوری به زبان‌های مختلف نیز از دیگر کشورهای جهان به این موزه اهدا شده است.
مرکز موسیقی مقامی
مرکز موسیقی (موغام ائوی) در ساختمانی به شکل تار (از بالا) واقع شده است، در این ساختمان بسیار زیبا، کنسرت‌های موسیقی موغام برگزار می‌گردد، همچنین مسابقه موسیقی مقام در این مرکز برگزار می‌شود. مجسمه‌ها و شرح حال بزرگان موسیقی مقام به شکل زیبایی در این مرکز ترسیم شده است. این مرکز در پشت ساختمان موزه فرش واقع گردیده است.
پارک مفاخر
این پارک هم یکی از مراکز تفریحی و هم یکی از دیدنی‌های باکو به شمار می‌رود. اینجا در اصل یک قبرستان شهری است که با درخت‌ها و گل‌ها و فضای سبزی که برایش درست کرده‌اند، تبدیل به پارک شده است. تعداد زیادی از مهمترین و بانفوذترین شخصیت‌های آذری از رئیس جمهورها تا دانشمندان و هنرمندان در این قبرستان دفن شده‌اند: حیدرعلی‌اف، رئیس جمهور محبوب آذربایجان؛ عظیم عظی مزاده، نقاش؛ رشید بهبودف، خواننده مشهور اپرا؛ لیلا بدیربیلی، بازیگر؛ المیرا غفورف، وزیر امور خارجه و خیلی‌های دیگر که تعدادشان به ۲۰۰ نفر می‌رسد برای هر یک مجسمه و تندیس خاص نیز ساخته شده است. این قبرستان در سال ۱۹۴۸ ایجاد شده و یکی از مکان‌های مورد احترام آذریها به شمار می‌رود.
پارک آبی باکو
معمولاً یکی از مکان‌های مورد بازدید برای گردشگران عازم باکو استفاده از فضای پارک آبی یا «دالغابیچ» در این شهر است که بیشتر مورد استقبال و توجه کودکان و نوجوانان قرار می‌گیرد. پارک آبی دالغا بیچ باکو در سال ۲۰۱۶ در زمینی به مساحت ۶۸ هزار متر مربع با ۱۲ هزار متر مربع فضای آبی و دارا بودن هفت استخر متصل طراحی شده است. همچنین ۷۰۰ متر مربع استخر اختصاصی کودکان نیز برای آن در نظر گرفته شده است. علاوه بر آن برای ورزش‌های آبی، فضا و استخرهای اختصاصی نیز در مجموعه در نظر گرفته شده است. این مجموعه دارای کلوپ کودکان، کلوپ جوانان، کلوپ شبانه و چند رستوران و کافی شاپ آذری و فرنگی همراه با ساحل اختصاصی دریا و پلاژ می‌باشد.
غذا و خرید در باکو
در سفر به باکو تجربه خوردن غذاهای آذری بسیار عالی و جذابست. خوشبختانه با توجه به نزدیکی فرهنگ دو کشور تقریباً می‌توان ادعا کرد که تمامی غذاهای آذری به مذاق ایرانی‌ها خوش می‌آید. بنابراین در سفر به باکو نباید خوردن غذاهای هوس انگیز آذری مثل آش ماست، دلمه، انواع کباب و حتی غذاهای گرجی مثل خاچاپوری را فراموش کرد. چای و شیرینی‌های باکو هم برای عصرانه و رفع خستگی بین بازدیدهایتان از شهر توصیه می‌شود. برای خرید در باکو هم مراکز خرید مختلفی وجود دارد و همچنین بازارهای سنتی با قالی‌ها و فرش‌های مدهوش کننده که بخشی از فرهنگ آذربایجان را نشان می‌دهد بسیار جذابند. معمولاً خانواده‌های ایرانی علاقه‌مند به خرید هستند. برای خریدن سوغاتی‌های باکو و بردن یادگاری‌هایی از پایتخت آذربایجان هم می‌توانید سراغ شال‌های ابریشمی، کلاه و ظروف مسی را بگیرید و یا از مراکز خرید که در جای جای شهر وجود دارد استفاده کنید.
موقعیت اقتصادی باکو دسترسی آسان به برندهای معتبر کالا و لوازم خانگی و پوشاک را فراهم نموده است هر چند به اعتقاد بسیاری از گردشگران هزینه خرید سوغات به ویژه پوشاک در باکو چندان به صرفه نیست و اصلاً قابل قیاس با کشور ترکیه نمی‌باشد. موسیقی کلاسیک آذری، باله و اپرا هم بخشی از روح شهر هستند؛ پیشنهاد می‌کنم در مدت سفرتان به باکو، یکی از اجراهای تالار ملی اپرا و باله را ببینید و از آن لذت ببرید. در یک کلام باکو مقصدی جذاب، امن و زیبا برای علاقه‌مندان ایرانی به ویژه خانواده‌هاست. مسلماً اگر به دنبال یک مقصد آرام و مناسب با شباهت‌های فرهنگی هستید، باکو می‌تواند مقصد مورد نظر باشد. شرایط و ویژگی‌های مختلف در این شهر می‌تواند آن را به یک مقصد مطلوب برای همه سنین و افراد بدل نماید و آن را برای یک سفر خانوادگی بسیار مفید جلوه‌گر سازد.
