بیابان لوت به عنوان اولین میراث طبیعی ایران در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو در تیر ماه سال جاری در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید. قبل از آن این اثر طبیعی ارزشمند با قدمت مربوط به دوره پلیستوسن (۱/۶ میلیون سال قبل) در ۲۹ مرداد ماه ۱۳۹۳ به شماره ۲۰۳ در فهرست میراث طبیعی ملی قرار گرفت. بیابان لوت، در جنوب شرق ایران و در شرق کوه‌های مرکزی و رشته کوه‌های زاگرس قرار دارد. این منطقه میزان بارش بسیار کمی دارد و به عنوان خشک‌ترین مناطق ایران و جهان محسوب می‌شود. اصطلاحات جغرافیایی متنوعی به این پدیده پهناور طبیعی نسبت داده شده است که از آن جمله می‌توان به چاله لوت، دشت لوت، کویر لوت، بیابان لوت اشاره کرد. آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد این است که بیابان واژه‌ای اکولوژی و اقلیمی است که پوشش گیاهی و حیات و میزان بارندگی در آن کم است و کویر به پست‌ترین نقاط داخلی مناطق بیابانی اطلاق می‌شود یعنی جایی که میزان نمک در آن بسیار زیاد است. بنابراین بیابان واژه جامع‌تری برای این پدیده به شمار می‌رود. به لحاظ تکامل زمین شناسی، بیابان لوت بخشی از بلوک لوت است.
دشت لوت به سه واحد جغرافیایی تقسیم شده است
لوت شمالی، لوت مرکزی و لوت جنوبی که غنی‌ترین قسمت چاله لوت از نظر پوشش گیاهی است. از جاذبه‌های شگفت انگیز بیابان لوت می‌توان به کلوت ها، تپه‌های یا هرم‌های ماسه‌ای، نبکاها یا گلدان‌های صحرا و رودخانه شور اشاره کرد. دشت لوت محدوده وسیعی است که بخش‌هایی از استان‌های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان را در بر می‌گیرد. این محدوده بین دو گسل نهبندان در شرق و نای بند در غرب قرار دارد. وسعت حوضه آبگیر دشت لوت، حدود ۱۷۵ هزار کیلومتر مربع (یک دهم مساحت کشور) است. در پای کوه‌های مشرف به کویر بزرگ لوت آثاری از سکونت انسان از هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح مشاهده شده است.
در بیابان لوت ویژگی برترین‌ها کاملاً مشهود است
بلندترین تپه‌های ماسه‌ای دنیا با ارتفاع بیش از ۴۷۵ متر ارتفاع در ریگیان، بلندترین کلوت ها با ارتفاع بیش از ۱۵۵ متر ارتفاع طویل‌ترین کلوت ها با بیش از ۴۰ کیلومتر طول. گرم‌ترین نقطه شناخته شده در سطح زمین (از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۹گرم‌ترین نقطه در زمین که بالاترین آن در سال ۲۰۰۵ با دمای ۷۰/۷ درجه سانتیگراد). بلندترین نبکاها (گلدان صحرا) با ارتفاع ۱۲ متر. همچنین در بخش‌هایی از این بیابان گونه‌های با ارزش جانوری نظیر گربه و روباه شنی، انواع مار و عقرب و گونه‌های خاص پرندگان مانند زاغ بور -که پرنده آندمیک ایران است و مشاهده می‌شود. پوشش گیاهی ارزشمند بیابان لوت شامل: درختان و درختچه‌های گز در گلدان‌های بیابانی و درختچه‌های تاغ هستند. سه پایگاه استانی زیر مجموعه پایگاه جهانی بیابان لوت در روستای دهسلم استان خراسان جنوبی، شفیع آباد کرمان و نصرت آباد سیستان و بلوچستان تشکیل شده است. روستای دهسلم در ۲۸۵ کیلومتری بیرجند و ۸۵ کیلومتری جنوب غرب نهبندان در مسیر جاده نهبندان به شهداد قرار دارد. دهسلم آخرین روستای حوزه استحفاظی نهبندان است. در این روستا ویژگی‌های بارز مناطق کویری متبلور شده و خانه‌های گنبدی و گلی و نخلستان خرما جلوه‌هایی از زیبایی‌های این روستا هستند. این روستا به عنوان یکی از روستاهای توسعه یافته مرزی در استان و روستای هدف معرفی گردیده است. کویر همیشه برای مردم مانند یک راز بوده است، زیرا که از مراکز سکونت گاهی و جمعیتی جمعیت فاصله داشته و از شبکه حمل و نقل مناسبی برخوردار نیست. همین خصوصیت، کویر را جذاب‌تر کرده. در کویر تراکم جمعیت بسیار کم است و مردم در حاشیه کویر زندگی می‌کنند. یکی از زیباترین مناظر در بیابان، رصد آسمان شب در کویر است به دلیل نبود نورهای مصنوعی، نبود گرد و غبار و نبود ابر و… در آسمان، مناظر زیبایی از آسمان، سیارات، ستارگان و شهاب سنگ‌ها را به نمایش می‌گذارد.
آثار طبیعی ارزشمند شهرستان نهبندان که در فهرست میراث طبیعی- ملی ثبت شده‌اند بدین شرح‌اند: نخلستان دهسلم با وسعت تقریبی ۴۰۰ هکتار، چون نگینی در دل بیابان می‌درخشد. در این نخلستان به‌طور متوسط حدود ۶۰۰۰۰ نخل وجود دارد. این نخلستان زیبا با قدمت تقریبی ۲۰۰ سال در اردیبهشت سال جاری به شماره ۳۱۲ در فهرست میراث طبیعی- ملی به ثبت رسید. کوه‌های مریخی یا مینیاتوری نهبندان دارای یک کیلومتر عرض و ۲۵ کیلومتر طول بوده و از بهترین زیبایی‌های زمین شناسی در شرق ایران به شمار می‌روند. قدمت این مجموعه منحصر به فرد در حدود ۶۵ میلیون سال (دوره نئوژن) می‌باشد. جنس این تپه‌ها رسوبی با ترکیبات مارن، میکا، رس، آهک، ماسه و …. بوده و این حوزه آبرفتی حدفاصل بین دو بلوک لوت و هلمند و در محدوده‌ی گسل نه باختری واقع شده است. کوه‌های مریخی به شماره ۲۶۱ در مهرماه سال ۹۴ در فهرست میراث طبیعی ملی ثبت شدند. در ۶۵ کیلومتری شمال شرق نهبندان در منطقه‌ای مشهور به تگ احمد شاهی جنگل بنه‌ای با مساحت ۵۵۰۰ هکتار واقع شده که یکی از ذخیره گاه‌های مهم جنگلی استان به شمار می‌آید و ۵۰۰ هکتار آن به عنوان هسته مرکزی ذخیره‌گاه توسط اداره منابع طبیعی قرق شده است. جنگل بنه بی بی مریم یکی از ۵ دشت شهرستان نهبندان و حوزه آبریز دریاچه هامون بنام حوزه آبخیز بندان می‌باشد. جنگل بنه بی بی مریم با قدمت تقریبی ۲۵۰ تا ۳۵۰ سال در دی ماه سال ۹۴ به شماره ۲۸۷ در فهرست میراث طبیعی- ملی به ثبت رسید. کمک و همکاری جوامع محلی در جهت حفاظت و نگهداری از آثار طبیعی بسیار حائز اهمیت بوده که این امر با فرهنگ سازی و توجیه مردم بسیار مؤثر است.
ویژگی‌های اثر طبیعی که در فهرست میراث جهانی ثبت می‌گردد به شرح ذیل است: ۱- پدیده بی نظیر طبیعی با زمینه‌های استثنایی و زیباشناسی باشد. ۲- نمونه برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین شناسی باشد. ۳- نمونه برجسته از فرایندهای زیست محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامعی از گیاهان و حیوان‌ها باشد. ۴- شامل زیستگاه‌های طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونه‌های در خطر باشد. بیابان لوت با دارا بودن دو ویژگی (۱ و۲) واجد شرایط ثبت در فهرست میراث جهانی شد. خراسان جنوبی با اقلیم خشک و بیابانی دارای نواحی کوهستانی در شمال و شمال غربی و دشتی و کویری در نواحی جنوبی استان از طبیعت متنوع و در برخی موارد منحصر به فرد برخوردار می‌باشد. رشته کوه‌هایی همچون باغران، آهنگران، شاسکوه، نایبندان، شاه کوه و مؤمن آباد در حاشیه کویر تنوع جالب زیست محیطی را در منطقه به وجود آورده. در رشته کوه‌های استان آبشارهای فصلی فراوانی همچون چهارده، سبز رود، عشاق، گیوک و رزگ علاقه مندان به دره نوردی را به سوی خود می‌کشاند. وجود تالاب‌ها و آبگیرهایی همچون تالاب کجی نمکزار، تالاب خور و خوسف، سد نهرین، سد رزه، آبگیر موشین و …محل گذر بسیاری از پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی می‌باشد و هرساله علاقه‌مندان فراوان در فصل آبگیری تالاب‌ها که معمولاً از اواسط پاییز تا اواسط بهار هست از این مناطق دیدن می‌کنند و مکان مناسبی برای پرنده نگری محسوب می‌شود.
وجود قسمتی از بیابان سحر انگیز لوت و رمل‌هایی با ارتفاع حدود ۵۰۰ متر از سطح دریا در کنار روستای زیبا و بکر دهسلم در شهرستان نهبندان با نخلستان‌های قدیمی و مردمانی خون گرم و مهمان نواز سفر به این دیار را خاطره انگیز خواهد نمود. منطقه همچون نایبندان برای فعالیت‌های ژئوتوریسم یکی از بهترین مناطق استان محسوب می‌شود و در واقع نایبندان را باید موزه طبیعی فسیل نامید. یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی استان خراسان جنوبی دره کال جنی است. این دره آبرفتی از خصوصیات ریخت شناسی منحصر به فردی برخوردار می‌باشد که داخل دیواره‌های آن دست کندهایی از دوران مادها وجود دارد. روستاهای زیبا و سر سبز با پوشش گیاهی خاص کویری همچون درخت عناب، زرشک، بادام با کشت دیم ونخل می‌باشند مانند نگینی در قلب کوهستان‌های منطقه می‌درخشند. از جمله این روستاها می‌توان درخش و آسیابان، نایبند، زردگاه، دهسلم، پیرحاجات، اسفندیار، افین، تجنود و کریمو را نام برد.
چشمه‌هایی که سلامت از آن می‌جوشد
گردشگری سامت به عنوانی یکی از بزرگترین صنایع گردشگری حاصل از به هم پیوستن دو صنعت پر درآمد سفر و پزشکی در جهان است که کشور ما با دارا بودن سابقه طولانی در پزشکی و طب سنتی می‌تواند به جایگاه قابل قبولی در این زمینه دست یابد. جالب است بدانیم توریسم سامت در ایران به سال ۸۲ باز می‌گردد که برای اولین بار توریسم درمانی در گردشگری ایران از سوی وزارت بهداشت مورد توجه قرار گرفت؛ البته وزارت بهداشت بیشتر با هدف اشتغال‌زایی برای دانش آموختگان پزشکی به این مبحث پرداخت و نه رونق توریسم درمانی.
اما کم کم از سال ۸۳ و درست پس از ادغام سازمان میراث فرهنگی و سازمان ایران‌گردی و جهانگردی توریسم درمانی به صورت مستقل در ایران ایجاد شد و مورد توجه بیشتری قرار گرفت. اکوتوریسم، توریسم ورزشی، توریسم مذهبی و دینی، توریسم حادثه جویی، توریسم سفر به روستاها، توریسم سامت، توریسم درمانی و… از جمله شاخه‌های مختلف این صنعت است. براساس پژوهش‌های انجام شده در حال حاضر در کشور بالغ بر ۲۳۱ چشمه معدنی و آب گرم شناخته شده وجود دارد که در سراسر استان‌های کشور پراکنده شده است که خراسان جنوبی از جمله این استان‌ها بوده و در آن ۵ چشمه آب گرم معدنی وجود دارد که زیبایی بکر و خلقت بی نقص طبیعت را به انسان نشان می‌دهد و به آدمی گوش زد می‌کند که خداوند نه تنها آب را مایه حیات بلکه مایه شفای دردهای آدمی نیز قرار داده است. چشمه‌های آب گرم کویر به دلیل داشتن نمک نقش منحصر به فردی در شادابی و سامت پوست و جوان نگه داشتن اندام انسان‌ها دارند. چشمه‌های آب گرم لوت، دیگ رستم، چشمه مرتضی علی، چشمه آب گرم فردوس، چشمه آب‌ترش سربیشه از چشمه‌هایی شناخته شده در زمینه درمان بیماری‌های گوارشی، رماتیسم، سیاتیک، نقرس، درمان بیمارهای کلیه و درمان بیماری‌های پوستی در استان هستند.
حیات وحش و گیاهان یک استان
خراسان جنوبی با برخورداری از اقلیم گرم و خشک دارای گونه‌های گیاهی و جانوری است که بیشترین تطبیق را با این محیط دارند. گیاهانی همچون عناب، زرشک و زعفران از محصولات استراتژیک این استان محسوب می‌شوند. قیچ، نسترن وحشی، اورمک، اسپند، گز، کما، زول، کاه میر حسن، پرند، خارشتر، نخود وحشی، گون، گل ماهور، گل میمون، زنبق، آویشن، سالویا، یال اسبی، پوا، چوبک، خارگونی، کاهوی وحشی، چرخف، کنگر، شکر تیغال، گل گندم، درمنه و تلخه به عنوان گیاهان شاخص مناطق کوهستانی این استان است. در بیابان‌های استان گیاهانی همچون ارمک، اشنان، تاغ، خارشتر، درمنه، سبط، شور، قیچ، گز، گل جالیز، اسپند، هندوانه ابوجهل، اسکنبیل، پرند و رمس وجود دارد. مساحت مناطق تحت مدیریت محیط زیست خراسان جنوبی دو میلیون و ۳۱۷ هزار و ۵۴۸ هکتار است که در این مساحت انواع گونه‌های مختلف جانوری و زیستی یافت می‌شود. خراسان جنوبی دارای چهار منطقه حفاظت شده درمیان، آرک، گرنگ و مظفری، شاسکوه و سه پناهگاه شامل حیات وحش تالاب کجی نهبندان، ربط شور و پناهگاه حیات وحش نایبندان است. خراسان جنوبی دارای گونه‌های متنوع و متعدد جانوری از جمله قوچ وحشی و میش اوریال، کل و بز، هوبره، گربه شنی و پوزپلنگ آسیایی است که قابلیت جذب گردشگر طبیعی را در استان بیشتر کرده است. طبس بزرگترین پناهگاه حیات وحش ایران و از زیستگاه‌های اصلی یوزپلنگ ایرانی است، افزود: طبق آخرین بررسی بالغ بر ۲۰۰ گونه جانوری مهردار اعم از پستاندار، خزنده و دوزیست در اکوسیستم‌های خراسان جنوبی شناسایی پرندگان با ۱۵۳ گونه، پستانداران با ۵۰ گونه، خزندگان و دوزیستان بالغ بر ۴۰ گونه بیشترین گونه‌های جانوری حیات وحش خراسان جنوبی را شامل و حفاظت می‌شوند.
گردشگری ورزشی در دل طبیعت بکر
تلفیق صنعت گردشگری به عنوان یکی از صنایع مهم و برتر جهان و ورزش به عنوان یکی از عوامل جذاب و با اهمیت دنیا، موجب آن شد تا یکی از شگفت‌انگیزترین صنایع خدماتی، به نام صنعت گردشگری ورزشی پدید آید، به طوری که کشورهای مختلف دنیا، همواره در تلاشند تا با تدوین استراتژی‌های مختلف، بیشترین بهره برداری را از این صنعت بزرگ و ارزشمند کسب کنند. هم اکنون صنعت گردشگری ورزشی، به عنوان یکی از بزرگترین و متنوع ترین صنایع گردشگری در دنیا به شمار می‌آید و کارشناسان امر، این صنعت را به عنوان منبع اصلی در اشاعه فرهنگ ملل – اشتغال زایی – رشد اقتصادی … و توسعه زیر ساخت‌ها می‌دانند. گردشگران ورزشی کسانی هستند که انگیزه و هدف اصلی آنان مشارکت فعال یا غیر فعال در ورزش‌های رقابتی یا تفریحی یا حتی حضور در رویدادهای ورزشی به منظور لذت بردن و تشویق نمودن ورزشکاران است.
قابلیت‌های خراسان جنوبی برای انجام ورزش‌های درون طبیعت
– کوهنوردی- کوهپیمایی- دره نوردی: قله نایبند طبس، رشته کوه باغران، شاه کوه نهبندان، شاسکوه قاین، مؤمن آباد درمیان، آهنگران قاین، … .
– کویرنوردی: قسمتی از بیابان لوت که داخل استان قرار دارد در نزدیکی روستای دهسلم و حیدرآباد، کویر همت آباد قاین، نیزار خور، کویر مظفری فردوس، کویر بشرویه، کویر سه قله درمیان، کویر حلوان طبس، … .
– ورزش‌های کویری: اسکی روی شن، موتور سواری، خودرو دو دیفرانسیل (آفرود)، دو صحرانوردی، پیمایش کویر با پای پیاده، … .
– ورزش‌های هوایی و پاراموتوری در دشت فوداج بیرجند
– شترسواری
گردشگران خراسان جنوبی در این اماکن اقامت کنند
– مهمانپذیر آرین در شهرستان بیرجند واقع در میدان امام خمینی بین جمهوری ۱۳ و ۱۵ با مدیریت علی اصغر مهیمنی می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۲ و دارای ۱۲ اتاق است.
– مهمانپذیر زمرد در شهرستان بیرجند واقع در خیابان جمهوری اسلامی پلاک ۱۳ با مدیریت حسن مددی پور می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۲ و دارای ۱۹ اتاق است.
– مهمانپذیر صفا در شهرستان بیرجند واقع در خیابان جمهوری اسلامی– جمهوری ۱۹ پلاک ۱۲ با مدیریت آرمان یوسفی می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۱ و دارای ۱۲ اتاق است.
– مهمانپذیر کلبه در شهرستان بیرجند واقع در خیابان جمهوری اسلامی مقابل هتل مقدم با مدیریت مصطفی حسین پور می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۲ و دارای ۱۲ اتاق است.
– مهمانپذیر نوید در شهرستان بیرجند واقع در خیابان حکیم نزاری جنب بازارچه الامی با مدیریت غلامرضا چاجی می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۳ و دارای ۱۳ اتاق و ۱۰ سوئیت است.
– مهمانپذیر موحدی در شهرستان بیرجند واقع در خیابان جمهوری اسلامی– جمهوری ۱۳ با مدیریت علیرضا موحدی می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۳ و دارای ۴ اتاق و ۱۱ سوئیت است.
– مهمانپذیر آبگرم فردوس در شهرستان فردوس واقع در روستای برون – مجموعه آبگرم فردوس با مدیریت خزاعی می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۲ و دارای ۸۵ اتاق و ۱ سوئیت است.
– مهمانپذیر سجاد در شهرستان فردوس واقع حاشیه میدان جهاد ابتدای خیابان امام با مدیریت احمد پهلوان می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۱ و دارای ۱۳ اتاق و ۵ سوئیت است.
– مهمانپذیر فردوسی در شهرستان فردوس واقع در خیابان رسالت با مدیریت محمد علی مرحبی می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۱ و دارای ۱۱ اتاق است.
– مهمانپذیر گلستان در شهرستان فردوس واقع در خیابان امام خمینی با مدیریت مجتبی جلیلی پروانه می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۲ و دارای ۱۷ اتاق است.
– مهمانپذیر سعید در شهرستان قائن واقع در میدان مهدیه ۱ با مدیریت محمد حسین رجب زاده می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۱ و دارای ۱۴ اتاق است.
– مهمانپذیر سعادتی در شهرستان سربیشه واقع در خیابان مطهری ۶ با مدیریت اسحاق سعادتی می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۲ و دارای ۷ اتاق است.
– مهمانپذیر اندیشه در شهرستان سربیشه واقع در خیابان شهید گرکانی ۵ پلاک ۶ با مدیریت حسین درکی می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۱ و دارای ۷ اتاق است.
– مهمانپذیر آبگرم لوت در شهرستان خوسف واقع در ۷۰ کیلومتری جنوب شهر خوسف با مدیریت داریوش خسروی می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۱ و دارای ۳۰ اتاق است.
– مهمانپذیر حسام در شهرستان خویف واقع در بلوار امام رضا پلاک ۴۶ با مدیریت علیرضا چوپانی می‌باشد که این مهمانپذیر درجه ۳ و دارای ۴ اتاق و ۱ سوئیت است.
– مهمانپذیر جهانگستر در شهرستان نهبندان واقع در میدان شهدا با مدیریت مسعود جهانی باشد که این مهمانپذیر درجه ۱ و دارای ۱۰ اتاق است.
این مطلب اولین بار در دو ماهنامه طبیعت گردی و گردشگری به قلم زهرا رضایی ملکوتی و مهران مقصودی منتشر شده است.
