کوه، به عنوان نماد بزرگی و مقاومت، نه تنها در ادبیات و افسانه‌ها و فرهنگ عامه مردم، بلکه در ادیان توحیدی و حتی آئین‌های غیرتوحیدی نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. انسان‌ها از روزگارانی کهن با کوه‌ها ارتباط داشته‌اند و برای در امان ماندن از باد، باران، گرما، سرما و حمله حیوانات به غارهای کوه‌ها پناه برده‌اند. به عبارت دیگر کوه‌ها اولین مأمن و سکونتگاه‌های بشر محسوب می‌شوند. از طرفی کوه از اولین پدیده‌های طبیعت است که با پژواک خود به ندای انسان جواب داده و به صورت ویژه‌ای با وی تکلم نموده است. قله هر کوه مرتفع‌ترین نقطه در پیرامون آن و محل تلاقی آسمان و زمین است و صعود به آن همواره وسوسه انگیز است. از نظر معماری هم که بنگریم اهرام، مقابر بزرگ، بناهای برجی شکل، گنبدها و معابد بلند چندین طبقه، در همه جای جهان، به نحوی نمادی از بلندای کوه هستند که رو به آسمان دارند و این موضوع در سرزمین‌هایی که به طور طبیعی فاقد کوه هستند بیشتر مشهود است: بین‌النهرین، مصر، جنگل‌های مکزیک و پرو. در بین‌النهرین باستان، سومریان و بابلیان چون کوه مهمی نداشتند، زیگورات‌ها عبادتگاه‌های خود را شبیه کوه می‌ساختند و با این کار وجود کوه را تداعی می کردند. اصلاً «زیگورات» واژه‌ای سومری و به معنای کوه است. این شیوه معماری مذهبی نه تنها در آسیای غربی، بلکه در آمریکای مرکزی و جنوبی و در سایر نقاط دنیا هم رواج داشته است.
احترام و قدرشناسی انسان نسبت به کوه تا جایی پیش رفته که برخی کوه‌ها نامی مقدس و برخی دیگر جایگاهی مقدس پیدا کردند. حضور برخی پیامبران الهی در پارهای از کوه‌ها نیز جنبه مقدس گونه‌ای به آن کوه داده است. قله آدم (Adam’s pesk) در کوه ۲۳۰۰ متری راهون واقع در جنوب سریلانکا، یا همان سراندیب که در قصه‌ها گفته شده، از کوه‌های مقدسی است که بین پیروان مذاهب مختلف جایگاه ویژه‌ای دارد. سریلانکا خود جزیره‌ای است با مساحت ۶۵۶۱۰ کیلومتر مربع در اقیانوس هند و در جنوب شبه قاره هند در منتهی‌الیه آسیای جنوبی، که تنگه پالک (palak) آن را از شبه قاره جدا می‌سازد. به گفته بسیاری از جغرافیدانان، این جزیره زیبا و با شکوه گوشواره اقیانوس هند است. سریلانکا بین ۵/۵۵ و ۹/۵ درجه عرض شمالی و ۷۹/۴۲ و ۸۱/۵۲ درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. سریلانکا کشوری مستقل و پایتخت آن کلمبو است.
اعتقاد چهار گروه مذهبی نسبت به قله آدم (ع)
بوداییان این کوه را به‌عنوان سری پادا، یعنی جای پای بودا، ستایش می‌کنند و معتقدند که بودا در سومین و آخرین دیدارش از سریلانکا به این نقطه آمده است. هندوها نیز معتقدند که این محل جای پای شیوا، یکی از خدایان مهم آنها است و لذا به آن احترام می‌گذارند. مسیحیان آن را جای پای یکی از حواریون حضرت عیسی (ع) به نام توماس قدیس (Thomas) می. بالاخره مسلمانان محلی سریلانکا اعتقاد دارند که خداوند حضرت آدم (ع) را پس از رانده شدن از بهشت و هبوط به زمین در این مکان بر روی یک پا ایستانید تا توبه‌اش پذیرفته شود، لذا این اثر جای پای حضرت آدم (ع) است. ظاهراً در همه قصه‌های عوامانه حضرت آدم به تبعید او و همسرش حوا به سراندیب اشاره شده است. حقیقت اعتقادات این ادیان چهارگانه، که هر کدام نیز در سریلانکا پیروانی دارند، هر چه باشد، این کوه محل تلاقی اعتقاد مشترک آنان مبنی بر قداست این محل است.
فرورفتگی صخره در قله آن، نمایانگر جای پای بزرگی به ابعاد حدود یک متر در دو متر است و از روزگاران کهن این محل به‌عنوان زیارتگاه مردم محلی به شمار می‌رفته است و امروز هم، همه ساله، ده‌ها هزار نفر از اقشار مختلف مردم با اعتقادات گوناگون به دور از اختلاف‌های عقیدتی، با قلبی آکنده از عشق و ایمان و محبت، ذکرگویان از دامنه کوه به سمت قله ره می‌پیمایند.
یک کوه‌پیمایی مذهبی!
به علت کوهستانی و جنگلی بودن مسیر حرکت و مه غلیظ و باران‌های شدید موسمی، ایام زیارتی قله آدم (ع) فقط فصل خاصی از سال است که معمولاً از ماه دسامبر (آذرماه) آغاز و تا اوایل آوریل (فروردین‌ماه) ادامه می‌یابد. میگویند در ابتدا راه رسیدن به قله خیلی ناهموار بوده، ولی در اثر رفت‌وآمدهای بسیار مسیرهای بهتری نیز شناخته شده است. بهترین راهی که در حال حاضر اغلب زائرین از آن استفاده می‌کنند مسیری است که عموماً از میان باغ‌های چای و جنگل‌های سبز عبور می‌کند و قسمتی از آن نیز از کنار «جنگل باران» (virgin Rain) میگذر که معروفیت خاص دارد. این راه اگرچه دارای استراحتگاه‌های متعدد است ولی راه دشواری است. طبیعت سبز و جادویی منطقه، موسیقی افسونگر آبشارها و جویبارها، نغمات آسمانی و گوش‌نواز پرندگان، هر زائر و مسافری را مسحور می‌کند. زائرانی که از این مسیر صعود می‌کنند، در مسیر خود از کنار معبدی ژاپنی، بهنام «معبد صلح» عبور می‌کنند که هر روز صبح با طلوع خورشید، یک روحانی ژاپنی همراه با خواندن سرودهای مذهبی طبل بزرگ خود را به صدا در می‌آورد و در کنار او روحانی دیگری با کوبیدن طبل‌های کوچک‌تر او را همراهی می‌کند.
صدای طبل از پایین کوه و صدای زنگ معبد قله آدم (ع) از بالای کوه، درهم می‌آمیزد و در کوهستان‌های اطراف می‌پیچد و پژواک آن هارمونی شنیدنی و زیبایی را به وجود می‌آورد که هر شنونده‌ای را مبهوت می‌سازد. امروزه زائرها با استفاده از وسیله نقلیه، خود را به معبد صلح می‌رسانند، ولی از آنجا به بعد مجبورند با پای پیاده عازم قله شوند و در طول مسیر، پله‌های متعددی را طی کنند که در دل سنگ‌ها و صخره‌ها کنده شده‌اند. تعداد پله‌ها را از چهار تا هشت هزار ذکر کرده‌اند. در بین راه گروهی از مردم بومی در قسمت‌های مختلف مسیر به فروختن غذاهای تند با رایحه ادویه‌های گوناگون مشغول بودند. جایگاه بعدی محلی به نام سیتاگانگولا (Seetha Gangula) است که در آن چشمه آب زلال و سردی وجود دارد که زایرین در آن شست‌وشو می‌نمایند. لباس پاکیزه و سفید می‌پوشند و سکه‌هایی را که برای نذر آورده‌اند در آب چشمه می‌شویند و آماده زیارت جای پای حضرت آدم (ع) می‌شوند. در ادامه، پس از طی مسافتی به محل باریک و شکاف مانندی می‌رسند که فقط یک نفر می‌تواند از آن عبور کند. بعد از آن شیب تندی وجود دارد که بالا رفتن از آن کار سخت و طاقت‌فرسایی است. طول مسیر پیاده‌روی حدود ۶/۵ کیلومتر است و زائران هر چه به مکان مقدس نزدیک‌تر می‌شوند حالت معنوی بیشتری به خود می‌گیرند. در آخرین نقطه مسیر و در نوک قله یک سکوی بزرگ و هموار وجود دارد. در یک طرف سکو چراغی است که در تمام طول سال با استفاده از روغن نارگیل روشن می‌شود. روغن این چراغ از محل نذر و نیازهای زائرین تأمین می‌شود. اغلب مردم برای ادای مناسک مخصوص گرد این چراغ جمع می‌شوند و پس از پایان زیارت با به صدا در آوردن زنگ بزرگی پایان مراسم را اعلام می‌کنند.
زیارت کنندگان، برای در امان بودن از گرمازدگی، اغلب شبانه به سمت قله صعود می‌کنند و پس از زیارت نیز حدود دو ساعت در بالای کوه به انتظار طلوع خورشید که منظرهای بدیع، زیبا و وصف ناپذیر دارد می‌نشینند. باد شمال شرقی که در این فصل می‌وزد منظره زیبایی از حرکت ابرهای سفید را در پایین قله به وجود می‌آورد. به هنگام تابش اولین اشعه خورشید ابرها به صورت مثلثی شکل مشاهده می‌شوند. این منظره زیبا در سه مرحله تکامل یافته و تا حدود نیم ساعت در افق نمایان است به طوری که هر بیننده‌ای تصور می‌کند خورشید سه بار طلوع می‌کند. چون ابتدا خورشید به رنگ صورتی کمرنگ است و پس از چند دقیقه به صورت یک گوی آتشین قرمز رنگ در می‌آید و در نهایت به رنگ طلایی تبدیل می‌شود. پس از طلوع کامل خورشید سایه آبی رنگ کوه مقدس بر روی کوه‌های مجاور می‌افتد. مردم عادی این پرتوافکنی و تشعشعات زیبا را ناشی از سنگ‌های گران‌بهای زیادی می‌دانند که در دل این کوه نهفته است.
قله حضرت آدم (ع) در روایات و کتب تاریخی
همان‌گونه که اشاره شد اکثر مسلمانان محلی نسبت به این کوه احترام خاصی قائلند و در فصل زیارت همراه با پیروان ادیان دیگر برای زیارت جای پای حضرت آدم (ع) راهی این قله می‌گردند. در بسیاری از روایات کوه سراندیب (سیلان یا سریلانکا) در جنوب هندوستان به‌عنوان محل هبوط و اقامتگاه اولیه آدم (ع) ذکر شده است. (ابن‌بطوطه، ج ۱۸۱:۴ و۱۸۲) در این جزیره کوهی است که پرتغالی‌ها آن را کوه آدم نامیده‌اند و گفته می‌شود در آن کوه جای پای آدم است. (مجله الهلالف،،۱۳۵۲ شماره۹۶۴:۷) ارتفاع این کوه ۷۴۲۰ است.
میگویند گیاهی که در این جزیره می‌روید از برگ‌هایی است که آدم با خود از بهشت حمل کرد. (تاریخ طبری، ج ۱۲۱:۱ ۱۲۶،۱۲۵) مسلمانان، مسیحیان و بودائیان به زیارت جای پای آدم که بر روی سنگی بر فراز کوه آدم حک شده، می‌روند. ابن بطوطه، ج ۱۸۱:۴ و۱۸۲). آنان با استناد به روایات و کتب تاریخی بر صحیح بودن جای پای حضرت آدم تأکید می‌ورزند. مرحوم سید اختر امام، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه «پرونیا» در مقاله‌ای تحت عنوان «روابط تاریخی بین ایران و سیلان» با استناد بهروایتی از تاریخ ابناثیر نقل می‌کند که حضرت علی (ع) فرمودند: حضرت آدم (ع) در قله سیلان فرود آمد. مسعودی نیز در مروجالذهب نقل می‌کند که: آدم ابوالبشر در کوه راهون در جزیره سراندیب هند فرود آمد. خاقانی شاعر معروف فارسی زبان در مدح پیغمبر اسلام (ص) می‌گوید: گر مدحتش به خاک سراندیب ادا کنم گوهر ز خاک آدم و حوا برآورم در جای دیگر سروده است که: آنجا که دم گشاد اسرافیل دعوتش جان بازیافت پیر سراندیب در زمان در لغتنامه برهان قاطع شرح سراندیب را این چنین می‌خوانیم: «نام کوهی است مشهور که حضرت آدم علیه‌السلام از بهشت بدان جا فرود آمد و مقام کرد و نقش قدم او در آنجا هست، و بعضی گویند نام شهری است بزرگ بر لب دریا و آن کوه منسوب به آن شهر است، و گویند قبر ابوالبشر در آنجا است». نظامی هم از آن این‌گونه یاد می‌کند: سراندیب را کار بر هم زدم قدم بر قدمگاه آدم زدم ابن‌سینا نیز در کتاب «جواهرنامه» خود در خلال تشریح کیفیت سنگ‌های قیمتی موجود در سریلانکا به مسئله جای پای حضرت آدم (ع) در آنجا اشاره کرده است.
ابن‌بطوطه در کتاب خود شرح مفصلی از زیارت جای پای حضرت آدم (ع) در کوه راهون آورده و در پاسخ پادشاه سیلان که هدف از سفر وی به سیلان را سؤال کرده بود، جواب می‌دهد که برای زیارت جای پای حضرت آدم (ع) آمده‌ام، لذا پادشاه سیلان مقدمات سفر وی به قله را فراهم می‌سازد. همچنین مارکوپولوی ونیزی و صدها ماجراجوی دیگر در طول قرن‌ها از این قله دیدن کرده‌اند این درحالی است که هزاران سریلانکایی حداقل یک بار در عمرشان به این کوهستان مقدس می‌آیند. بر اساس اعتقاد برخی مسلمانان و روایت‌های اسلامی سریلانکایی سنگ‌های گران‌بهای یاقوت، زمرد، زبرجد و… موجود در سریلانکا که اغلب در دامنه‌های کوه راهون یافت می‌شوند. از قطره‌های اشک چشم حضرت آدم علیه‌السلام است که جهت قبولی توبه‌اش به درگاه خداوند متعال افشانده است. قله آدم از سال ۱۰۴ قبل از میلاد به دستور شاه والاگامباهو (ValaGambahu) محافظت و نگهداری شد. به هر حال بنای این اعتقادات هر چه که باشد، در حال حاضر قله حضرت آدم (ع) به‌عنوان یکی از اماکن زیارتی نه‌تنها برای مردم سریلانکا قابل احترام است، بلکه یکی از جاذبه‌های توریستی این کشور محسوب می‌شوند که با وجود دشواری راه، سالانه هزاران جهانگرد و مسافر از این مکان مقدس بازدید می‌کنند.
این مطلب اولین بار در فصلنامه رشد آموزش تاریخ به قلم سکینه سلیقه دار منتشر شده است.
