خبر کوتاه و ترسناک است. شرایط تنوع زیستی و اکوسیستم‌ها در خطرناک‌ترین حالت در طول تاریخ حیات بشر قرار دارند و کاهش تنوع زیستی زمین به سرعت پیش می‌رود. این نتیجه یک تحقیق جامع است که حاصل مطالعه عمیق و گسترده صدها دانشمند است. امید می‌رود نتایج این ارزیابی بی‌نظیر سرانجام حکومت‌ها و دیگران را متقاعد به تغییر مسیر و جلوگیری از آسیب بیشتر به سیستمهای زیست‌محیطی کند که برای حیات انسان لازماند. «رابرت واتسون» از دانشگاه «ایست آنجلیا» ی بریتانیا که سرپرست سازمانی است که این گزارش را تهیه کرده، همه آنچه را این گزارش می‌خواهد بگوید در یک جمله خلاصه می‌کند: «چیزی که اینجا در خطر است، دنیای زنده است».
کرگدن‌هایی که برای شاخشان شکار می‌شوند، فقط یکی از یک میلیون‌ها گونه‌ای هستند که این گزارش هشدار داده در معرض خطر انقراض قرار دارند. این تصویری است از لحظات پیش از مرگ «سودان» آخرین کرگدن سفید شمالی نر که در بهار سال گذشته درگذشت. «جوزف واچیرا» از محافظان او که پیش از مرگ در حال آرام کردن سودان است. با مرگ سودان حالا تنها امید برای احیای نسل کرگدن‌های سفید شمالی، دخالت و باروری مصنوعی و یا شبیه سازی است، اقدامی سخت و پرریسک.
تهیه کنندگان این گزارش معتقدند تنها با تغییرات چشمگیر در سیستمهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است که کشورها می‌توانند به اهدافی که برای حفاظت از طبیعت روی آنها توافق کرده‌اند، دست یابند. پیام اصلی خیلی تندروانه است: «شما باید در هر کاری که انجام می‌دهید، اولویت را طبیعت و منافعی که برای مردم ایجاد می‌کند، قرار دهید». این گزارش را بنیاد سیاست علمی بین دولتی تنوع زیستی و خدمات اکوسیستم واقع در بن آلمان تهیه کرده که نمایندگانی از یکصد کشور دنیا در آن حضور دارند. بیشتر از ۴۵۰ کارشناس در سراسر دنیا در جمع‌آوری این گزارش هزار و ۸۰۰ صفحه‌ای در طول سه سال با هم همکاری کرده‌اند. آنها ۱۵ هزار مقاله علمی و منابع دیگر اطلاعاتی را درباره روند تنوع زیستی و آنچه را می‌توان به مردم ارائه کرد، بازخوانی کرده‌اند، از غذا گرفته تا آب و هوای پاک. یک خلاصه ۴۰ صفحه‌ای از این گزارش منتشر شده است.
انسان در قامت نابودگر
این گزارش تأثیر ویرانگر انسان روی زمین، دریاها و آسمان را نشان می‌دهد. از هشت میلیون گونه جانور و گیاه شناخته شده در دنیا یک میلیون از آنها در معرض انقراض قرار دارند. طبیعت با سرعتی که پیش از این دیده نشده، در حال زوال است و علت اصلی آن هم نیاز هرچه بیشتر ما به غذا و انرژی است. این گزارش نشان می‌دهد که انسان چگونه درصدد نابودکردن اکوسیستمی است که جامعه‌اش را حمایت می‌کند؛ از زنبورهایی که گرده‌افشانی می‌کنند تا جنگل‌هایی که جلوی سیل را می‌گیرند. این گزارش نشان می‌دهد هرچند زمین همواره از رفتارهای انسان رنج می‌برده، اما در ۵۰ سال گذشته خراش‌های انسان روی پوست زمین تبدیل به زخم‌های عمیق شده‌اند. جمعیت انسان‌ها از سال ۱۹۷۰ تا امروز دو برابر، اقتصاد جهانی چهار برابر و تجارت جهانی ۱۰ برابر شده است. برای تهیه غذا، لباس و انرژی برای این دنیای رو به رشد، جنگل‌ها به ویژه در مناطق استوایی با سرعت شگفت‌انگیزی نابود شده‌اند. بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۰ نزدیک به یکصد میلیون هکتار از جنگل‌های استوایی، بیشتر در جنوب آمریکا برای دامداری و در جنوب شرق آسیا برای تولید روغن پالم از بین رفته‌اند. بدتر از وضع جنگل‌ها، وضعیت تالاب‌هاست. در سال ۲۰۰۰ تنها ۱۳ درصد از تالاب‌هایی که در سال ۱۷۰۰ میلادی در دنیا وجود داشتند، هنوز زنده بودند. شهرهای جهان هم دائم در حال گسترش‌اند و از مناطق شهری از سال ۱۹۹۲ تا امروز دو برابر شده‌اند.
قتل عام گونه‌ها
این فعالیت‌های انسان بیش از هر زمان دیگر در حال نابودکردن گونه‌های جانوری است. بر اساس این ارزیابی جهانی ۲۵ درصد از جانوران و گیاهان روی زمین در معرض تهدید قرار دارند. جمعیت حشرات در دنیا به خوبی شناخته شده نیست، اما گزارش‌ها از کاهش سریع جمعیت آنها در برخی مناطق خبر می‌دهند. این احتمال می‌رود که یک میلیون گونه جانوری در چند دهه آینده از بین بروند؛ نرخی که ده‌ها و شاید صدها برابر بزرگتر از میانگین ۱۰ میلیون سال گذشته است. این ارزیابی همچنین نشان می‌دهد که خاک زمین هم به نحوی که پیش از این دیده نشده، در حال تخریب است و همین باعث شده ۲۳ درصد از حاصلخیزی خاک‌های سطح زمین کم کند. اشتهای سیری‌ناپذیر ما هم کوه‌هایی از زباله ایجاد کرده؛ آلودگی پلاستیکی از سال ۱۹۸۰ تا امروز ۱۰ برابر بیشتر شده و هر سال ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تن فلزات سنگین، حلال‌ها و زباله‌های سمی به آب‌های جهان ریخته می‌شود.
چه عواملی باعث این بحران شده‌اند؟
نویسندگان این گزارش می‌گویند عوامل زیادی وجود دارد، اما تغییر کاربری زمین‌ها مهم‌ترین عامل آن است؛ یعنی تغییر کاربری دشت‌ها به زمین‌های کشاورزی، یا جایگزین کردن جنگل‌های باستانی با جنگل‌های کاشت بشر یا تبدیل آنها به مزارع. از سال ۱۹۸۰ بیش از نیمی از محصولات کشاورزی از مزارعی به دست آمده‌اند که از تخریب جنگل‌ها ایجاد شده‌اند. همین اتفاق در دریاها هم میافتد.
در سال ۲۰۱۴ فقط سه درصد از اقیانوس‌های زمین زیر فشار انسان‌ها قرار نداشتند. ماهی‌ها به طرز بی‌سابقه‌ای در دنیا صید می‌شوند، چنانچه ۳۳ درصد از صید ماهی در سال ۲۰۱۵ از گونه‌های با جمعیت ناپایدار بودند. پوشش مرجانی صخره‌ها هم در ۱۵۰ سال گذشته نصف شده است. عوامل دیگر ایجاد این بحران؛ شکار و بهره‌وری مستقیم از جانوران، تغییرات اقلیم، آلودگی هوا و گونه‌های مهاجم‌اند. این تحقیق نشان می‌دهد تعداد زیادی از این عوامل برای ایجاد شرایط بدتر با یکدیگر همکاری می‌کنند.
مطالعه بخش دوم با عنوان «سرعت خیره کننده زوال حیات».
این مطلب اولین بار به قلم حمیدرضا ابراهیم‌زاده در ماهنامه دانشمند منتشر شده است.
