یک دنباله‌دار از کل دنباله‌دارهای سامانه‌ی خورشیدی کم کنید، زیرا در روز یکشنبه، ۲۴ نوامبر، یک دنباله‌دار کوچک و بی‌نام به درون خورشید فرو رفت و نابود شد. تاج‌نگارهای رصدخانه‌ی خورشیدی و هورسپهری (سوهو، SOHO) این شیرجه‌ی مرگبار را به تصویر کشیدند.
دنباله‌دار یک گلولهٔ برفی کیهانی است که از گازهای منجمد، سنگ و گرد و غبار ساخته‌شده و تقریباً به اندازهٔ یک شهر کوچک است. ساختار دنباله‌دار شامل سه بخش هسته، گیسو و دم است. هسته بخش مرکزی آن است و از گرد و غبار و گاز و یخ ساخته شده‌است. وقتی که دنباله‌دار نزدیک خورشید می‌شود، یخ‌های موجود در هستهٔ آن تبخیر می‌شود و تبدیل به ابر بزرگی پیرامون دنباله‌دار می‌شود که گیسو نام دارد. نیروی مغناطیسی بسیار قوی است و طناب‌ها، گره‌ها و نوارهایی تولید می‌کند که دم یونی را از دم گرد و غباری جدا می‌کند.
سرچشمه و منشأ دنباله‌دارها، ابر اورت یا کمربند کویپر است. دنباله‌دارها، غیر دوره‌ای و دوره‌ای هستند که غیر دوره‌ای‌ها گرانش محدود به خورشید ندارند و مدار آن‌ها به شکل سهمی است. دنباله‌دارهای دوره‌ای نیز شامل دنباله‌دارهای بلند مدت (بسیار بیشتر از ۲۰۰ سال) و کوتاه مدت (۲۰ تا ۲۰۰ سال) است. در نام‌گذاری دنباله‌دارها، از نام کاشفان آن‌ها –یک شخص یا فضاپیما– استفاده می‌شود. اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی رهنمودی برای نام‌گذاری دنباله‌دارها مشخص کرده‌است.
دنباله‌دارها تفاوت‌هایی با دیگر اجرام منظومهٔ خورشیدی از جمله سیارک‌ها، شهاب‌وارها، شهاب‌ها و شهاب‌سنگ‌ها دارند که مهم‌ترین آن‌ها چیزی است که آن‌ها از آن ساخته شده‌اند. برای نمونه، سیارک‌ها از فلزات و مواد سنگی و دنباله‌دارها از یخ، گرد و غبار و مواد سنگی ساخته شده‌اند. دنباله‌دارها انواع قابل‌توجهی مانند دنباله‌دار بزرگ و مسیر خورشیدی دارند. دنباله‌دارهای بزرگ آنقدر بزرگ نیستند که با چشم غیرمسلح دیده شوند؛ با این حال وقتی به خورشید نزدیک می‌شوند، سطوح یخی آن‌ها تبخیر می‌شود و مقدار زیادی از گاز و گرد و غبار آن‌ها فرار می‌کند و جو و دم‌های بسیار بزرگی شکل می‌گیرد که دیدنی و قابل‌توجه است. این دنباله‌دارها، دنباله‌دارهای بزرگ نامیده می‌شوند. دنباله‌دار مسیر خورشیدی نیز طبقهٔ ویژه‌ای از دنباله‌دارهاست که به هنگام حضیض خود، فاصلهٔ بسیار (حدود ۸۵۰٬۰۰۰ مایل) از خورشید دارند.
در دوران باستان، دنباله‌دارها به عنوان پیامبران خدا در نظر گرفته می‌شدند. در فرهنگ‌های مختلف، آن‌ها عناوینی همچون «پیشروی حکم مجازات» و «تهدید گیتی» به خود گرفته‌اند. برخی مانند کالین هامفریس، ستارهٔ بیت‌اللحم را یک دنباله‌دار می‌دانند که در انجیل متی ذکرشده و راهنمای سه مغ به زادگاه عیسی مسیح است.
رصدخانهٔ خورشیدی و هورسپهری (به انگلیسی: Solar and Heliospheric Observatory SOHO)، یا سوهو یک فضاپیمای ساخته شده توسط یک کنسرسیوم صنعتی اروپا است که رهبری آن را ماترا مارکونی فضا (که اکنون آستریوم نامیده می‌شود) بر عهده دارد. این کاوشگر فضایی در ۲ دسامبر ۱۹۹۵ بر روی یک موشک لاکهید مارتین اطلس ۲ به عنوان وسیلهٔ راه‌اندازی به منظور پژوهش‌گری خورشید به فضا پرتاب شده و تاکنون منجر به کشف بیش از ۳۰۰۰ دنباله‌دار شده‌است. سوهو عملیات عادی خود را از مه ۱۹۹۶ آغاز کرده‌است. این یک پروژه مشترک همکاری‌های بین‌المللی بین آژانس فضایی اروپا (ایسا) و ناسا است که در اصل به عنوان یک مأموریت دو سال برنامه‌ریزی شده بود. سوهو بیش از ۲۰ سال است که در فضا به کار گرفته شده‌است. در ماه ژوئن سال ۲۰۱۳، تمدید مأموریت سوهو به تا دسامبر ۲۰۱۶ به تصویب رسید. در نوامبر ۲۰۱۶ نیز تمدید مأموریت دیگری که کار سوهو را تا دسامبر ۲۰۱۸ ادامه می‌دهد تصویب و اعلام شد.
علاوه بر مأموریت علمی، سوهو خود منبع اصلی داده‌های خورشیدی (نزدیک به زمان واقعی) برای پیش‌بینی هواشناسی فضا است. همراه با ماه‌واره (علوم زمین‌شناسی جهانی GGS) ویند، ترکیب پیشرفته اکسپلورر (ACE) و DSCOVR، SOHO یکی از چهار فضاپیما در نزدیکی نقطه زمین-خورشید L1 است.
فیلمی که از این رشته تصاویر درست شده نشان می‌دهد که این دنباله‌دار به درون خورشید فرو می‌رود، ولی دیگر بیرون نمی‌آید.
این دنباله‌دارِ نابودشده عضو خانواده‌ی کروتز بود. دنباله‌دارهای خورشیدخراش کروتز همگی تکه‌هایی از یک دنباله‌دار غول‌پیکرند که چند سده پیش از هم پاشیده بود. سالانه ده‌ها دنباله‌دار از این خانواده که به درون خورشید فرو می‌روند دیده می‌شود. خورشیدخراشی که در این فیلم می‌بینید چند ده متر بیشتر قطر نداشت، بنابراین بسیار کوچک‌تر از آن بود که از آتش خورشید جان به در ببرد.
کروز (به انگلیسی: Kreutz Sungrazers) گروهی از دنباله‌دارهای خانواده مسیر خورشیدی‌ها (سانگریزرها) است. تصور می‌شود که این دنباله‌دار هاقطعاتی از یک ستاره دنباله‌دار بزرگ باشند که چند قرن پیش نابود شد. نام این گروه به افتخار نام کاشفش کروز هاینریش، کروز گذاشته شد.
یک دنباله‌دار مسیر خورشیدی یا خورشیدگذر، یا دنباله‌دار سانگِریزینگ (به انگلیسی: Sungrazing Comet) وابسته به گروه ویژه‌ای از دنباله‌دارهاست که هنگام حضیض خود، به فاصلهٔ بسیار کمی با خورشید قرار می‌گیرند. حتی بسیاری از آن‌ها به فاصلهٔ چند هزار مایلی خورشید نیز می‌رسند. گذر از این فاصلهٔ کوتاه از خورشید برای ماندگاری دنباله‌دارها بسیار خطرناک است. آن‌ها در معرض تابش شدید خورشیدی قرار می‌گیرند؛ البته فشار فیزیکی تابش خورشیدی است که به شکل‌گیری دُم دنباله‌دارها کمک می‌کند. علاوه بر این، دنباله‌دارها در نزدیکی خورشید، نیروهای جزر و مدی بسیار قوی یا فشار گرانشی را نیز تجربه می‌کنند. در این محیط خصمانه و ناسازگار، بسیاری از دنباله‌دارها با این سفر به پیرامون خورشید از میان می‌روند. حتی اگر آن‌ها به سطح خورشید سقوط نکنند، هنوز خورشید می‌تواند آن‌ها را نابود سازد.
بسیاری از دنباله‌دارها که دارای مدارهای مشابه هستند، «کروز پاس» نامیده می‌شوند و جمعی دیگر متعلق به گروهی به نام «گروه کروز» هستند. نزدیک به ۸۵ درصد دنباله‌دارهایی که توسط رصدگری‌های سوهو شناخته شده‌اند در این بزرگراه مداری دیده شده‌اند.
دانشمندان بر این باورند که صدها یا هزاران سال پیش، یک دنباله‌دار مسیر خورشیدی وجود داشته که فروپاشیده و دنباله‌دارهای کروز پاس باقی‌ماندهٔ آن هستند. در ۲۸ نوامبر ۲۰۱۳، سی/۲۰۱۲ اس۱ که در آن زمان آیسون نام گرفت به حضیض خود (۷۳۰٬۰۰۰ مایل فاصله از خورشید) رسید. مدار این دنباله‌دار نشان می‌داد که در این دیدار می‌تواند تکانهٔ کافی برای گریز از سامانهٔ خورشیدی را به دست آورَد. گمانه‌زنی‌های زیادی در بارهٔ این دنباله‌دار منتشر شده‌بود. برخلاف پیش‌بینی‌ها، آیسون با چشم غیر مسلح دیده نشد. در ۲۸ نوامبر ۲۰۱۳ (روز حضیض خورشیدی) اعلام شد که آیسون ممکن است به طور کامل یا پارهٔ بزرگی از آن متلاشی شده باشد.
در ۸ مه ۲۰۱۴، پس از بررسی دقیق نگاره‌های فروپاشی، اعلام شد که ساعتی پیش از حضیض خورشیدی دنباله‌دار آیسون به طور کامل از هم پاشیده شده‌است.
در سال ۲۰۱۱، دنباله‌دار لاوجوی ناباورانه از آتش خورشید زنده بیرون آمد و دنباله‌داری سیار زیبا را در آسمان نیمکره‌ی جنوبی پدید آورد.
دنباله دار لاوجوی از آتش خورشید زنده بیرون آمد
برای دو هفته، علاقمندان دنباله دارها در سراسر جهان نگران این بودند که آیا گلوله ی یخی با نام C/2011 W3 (دنباله دار لاوجوی) که در حال نزدیک شدن به خورشید بود، با گذشتن از کنار آن، جان به در خواهد برد یا نه. حدس و گمان ها چندان خوب نبود زیرا دنباله دار در حضیض مداریش تنها ۱۸۶,۲۰۰ کیلومتر (۱۱۶,۰۰۰ مایل) از سطح سوزان این ستاره فاصله داشت.
ما هم به همراه دوربین های فضایی، که مهم ترینشان دو تاج نگار C2 و C3 بر روی رصدخانه ی خورشیدی و هلیوسفری (SOHO) بود، چشم به آن دوخته بودیم. این دنباله دار در روزهای منتهی به حضیض مداریش شروع به درخشش کرد و با نزدیک تر شدن به خورشید، دارای دمی بلند و روشن نیز شد.
در یک مقطع زمانی، تصاویر گرفته شده، تکه ی کوچکی را نشان دادند که در کنار جرم اصلی دنباله دار حرکت می کرد. آیا دنباله دار تکه تکه شده بود، یا همدمی داشت که پیش از آن آشکار نشده بود؟ دانشمند SOHO، کارل باتامز: «هر دو — و هیچ کدام.» وی توضیح می دهد که این احتمالن تکه ای از جرم آغازین بود که مدت ها پیش خرد شده و دنباله دار لاوجوی و هزاران جرم داوطلب مرگ دیگر را پدید آورده بود که به نام “خورشیدخراش های کروتز” شناخته می شوند.
این بازدید کننده ی ظاهرن محکوم به مرگ، اواخر روز گذشته در پس ماسکِ پوشاننده ی تاج نگارها پنهان شد. اوایل امروز، لحظه ی حضیض آمد، و رفت (در ۰۰:۳۰ به وقت جهانی). چند ساعت بعد همگی از دیدن این دنباله دار که دوباره از پشت خورشید و از جهت مخالف پدیدار شد مبهوت ماندیم. در حقیقت، سر درخشان آن از یک سوی خورشید بیرون زد و هم زمان به نظر می رسید دمش هنوز در جهت مخالف دیده می شود.
دنباله دار لاوجوی زنده مانده بود! آشکارا دیدیم که بر خلاف تقریبن همه ی خورشیدخراش های دیگر، این یکی یک دنباله دار ناچیز که به معنای واقعی کلمه با نزدیک شدن به خورشید تبخیر می شود نبود. بلکه می‌بایست قطری به بزرگی حدود ۱ کیلومتر می داشت تا بتواند از چنگ خورشید بگریزد.
جان بارتل، که بیش از ۴۰ سال است به رصد و بررسی این اجرام مشغول است گفت: «ما شاهد یکی از خارق‌العاده‌ترین رویدادها در تاریخ دنباله دارها بودیم. تا جایی که من می دانم، روندی که دنباله دار لاوجوی می‌پیماید در تاریخ ثبت دنباله دارها یک روند به کلی یگانه و منحصر به فرد است. ظاهر درخشان و ستاره‌گونی که امروز صبح داشت، زمانی که در فاصله ای بی نهایت اندک از خورشید بود، یک بار دیگر یادآور “ستارگان درخشانی” شد که گاهی در طول تاریخ، نزدیک خورشید دیده می شدند.»
شایان گفتن است، تماشاگران ساکن نیمکره ی جنوبی هنوز می توانند پیش از دمیدن آفتاب نظاره گر ظهور دوباره ی این ققنوس کیهانی باشند. البته هنوز کسی موفق به این کار نشده که نشان می دهد نور سر این دنباله دار بیشتر از قدر ۲ یا ۲.۵ نیست (به گفته ی بارتل). ولی من شرط می بندم در همین زمان که من این را می نویسم، خود تری لاوجوی از خواب برخاسته و برای رصد آماده می شود. کشف C/2011 W3 توسط وی در ۲ دسامبر، نخستین کشف یک خورشیدخراش از روی زمین از سال ۱۹۷۰ بود.
در این تصویر متحرک که از پیوند نماهای ثبت شده توسط رصدخانه ی دینامیک خورشیدی ناسا در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۱ درست شده هم دنباله دار لاوجوی را می بینید که تقریبا سالم از پشت خورشید پدیدار می شود.
توضیح بخش apod سایت ناسا در همین باره:
مانند دیگر دنباله دارهای خورشیدخراش، انتظار نمی رفت دنباله دار لاوجوی (C/2011 W3) نیز از رویارویی نزدیکش با خورشید جان سالم به در برد. ولی او زنده ماند. این تصویر توسط یک تاج نگار فضاپیمای خورشیدنگر SOHO گرفته شده ودنباله ی این دنباله دار درونی و نیز سر یا گیسوی درخشان آن را نشان می دهد که در ۱۶ دسامبر از درون تابش خیره کننده ی خورشید نمایان شدند. خود خورشید که با قرصی پوشاننده پنهان شده تا درخشش شدید آن مزاحم دید نشود، به وسیله ی یک دایره ی سفید نشان داده شده است. سر (گیسوی) لاوجوی که از دمش جدا شده، به قدری درخشان است که پیکسل های دوربین را تحت الشعاع قرار داده و رگه هایی افقی پدید آورده است.
دنباله دارهای خورشیدخراش به دلیل مدارهایشان چنین پنداشته می شوند که به خانواده ی دنباله دارهای کروتز تعلق دارند، خانواده ای که از فروپاشیدن یک تک دنباله دار بزرگ که در سده ی دوازده میلادی از نزدیک خورشید می گذشت پدید آمده اند. اغلب آن ها توسط دوربین های فضاپیمای SOHO یافته شده اند، ولی برخلاف بسیاری از آن ها، این یکی توسط ستاره شناس استرالیایی، تری لاوجوی و در یک رصدخانه ی روی زمین کشف شد.
برآورد می شود دنباله دار لاوجوی از فاصله ی کمتر از ۱۲۰,۰۰۰ کیلومتری سطح خورشید گذشته باشد و احتمالن هسته ی بزرگی داشته که توانسته از چنین حضیض شدیدی جان به در ببرد.
جلوه دنباله دار لاوجوی در آسمان نیمکره جنوبی
دنباله دار خورشیدخراش لاوجوی آنقدر درخشان شده که به گزارش کالین لِگ از ماندورا، باختر استرالیا: «اکنون دیگر می‌توان آن را با چشم غیرمسلح، بیش از یک ساعت پیش از سر زدن آفتاب تماشا کرد.»
بامداد امروز یک نوردهی کوتاه با دوربین دیجیتال لِگ کافی بود تا بازتاب این دنباله دار در آب های خلیج ماندورا آشکار شود. لِگ می‌گوید: «این یک چشم انداز شگفت انگیز بود.» در واقع، به نظر می رسد لاوجوی بهترین دنباله داریست که پس از دنباله دار مک نات در سال ۲۰۰۷ دیده شده.
اکنون چشم انداز بامدادی دنباله دار لاوجوی را در سراسر نیمکره‌ی جنوبی می توان دید. (کجی مدار این دنباله دار باعث شده برای ساکنان نیمکره ی شمالی زمین دید مناسبی نداشته باشد.) بسیاری از تماشاگران، درباره ی “دم دوتایی” این دنباله دار می پرسند. این ها دم های (دنباله های) یونی و غباری هستند. دمی که از گاز یونیده تشکیل شده تقریبن مستقیم و در خط راست توسط باد خورشیدی از دنباله دار بیرون زده است. ولی دم غباری و سنگین تر آن خمیده و منحنی شکل است و بیشتر، در راستای مدار دنباله دار است (این نمودار را ببینید). شکاف میان این دو دنباله را می توان در زمانی که آسمان هنوز کاملن تاریک است با چشم غیرمسلح نیز تشخیص داد؛ تقریبن ۳۰ دقیقه پیش از طلوع آفتاب.
منبع spaceweather، برگرفته از یک ستاره در هفت آسمان
