مهمترین بحث در فرآیند سیاست‌گذاری یک پدیده نوظهور، شناخت چالش‌های ناشی از آن است لذا قانون‌گذار و سیاست‌گذار باید تسلط جامعی بر روی تمامی ابعاد چالشی ارز مجازی داشته باشد. در ادامه تمامی چالش‌های مستخرج از پژوهش‌های علمی، گزارش‌های نهادهای بین‌المللی و یافته‌های نویسندگان با توجه به شرایط اقتصاد ایران به همراه بهره گیری از تجزیه و تحلیل غلطان (متحرک) آورده می‌شود. شایان ذکر است این چالش‌ها مربوط به ارز رمزینه بیتکوین است. با تغییر قوانین رمز ارز، به عنوان مثال در رمز ارز ملی، می‌توان قسمت قابل‌توجهی از این چالش‌ها، خصوصاً چالش‌های سیاست‌گذاری و امنیتی را مرتفع نمود.
نوسانات قیمتی و عدم ثبات
قیمت بیتکوین در طول دوره خود با فراز و نشیب‌های زیادی مواجه بوده است به طوری که در طی چند سال از کمتر از یک دلار به بالای ۱۵ هزار دلار رسید (نمودار ۱).
به منظور بررسی دقیق‌تر نوسانات قیمت بیتکوین از روش تجزیه و تحلیل غلطان برای سری‌های زمانی استفاده‌شده است. این روش نسبت به روش‌های مرسوم، اطلاعات بیشتری از داده‌ها در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد. بر اساس رابطه (۱) و (۲) میانگین، واریانس و انحراف معیار متحرک (غلطان) برای سری زمانی قیمت بیتکوین محاسبه شده است.
برای محاسبه هرکدام از روابط، پنجره‌ای متحرک از n مشاهده که در طول نمونه تغییر می‌کند، استفاده می‌شود تا ویژگی‌های سری زمانی به صورت پویا نمایان شود. در این شرایط به جای یک میانگین و یک واریانس برای کل دوره، به ازای هر زمان یک میانگین و واریانس خواهیم داشت. میانگین غلطان (متحرک) قیمت بیتکوین در نمودار (۱) به همراه قیمت آن مشاهده می‌شود و نمودار (۲) انحراف معیار غلطان (متحرک) را در طی زمان نمایش می‌دهد.
همچنین مطابق این نمودار در برخی از روزهای سال به طور خاص در یک سال اخیر، نوسانات چند هزار دلاری در ارزش بیتکوین وجود داشته است که این مطلب منجر به بی‌اعتمادی به این ارز می‌شود چرا که خطر عدم ثبات در آن احساس می‌شود.
فقدان قوانین و مقررات مشخص
پول مجازی برعکس پولهای سنتی از قوانین و مقررات شفاف برخوردار نبوده و این می‌تواند تبدیل به یک چالش جدی برای هر دولتی شود، چرا که راه را برای انجام کارهای مجرمانه، پولشویی و غیره باز می‌کند و این مشکل به خاطر ماهیت رمزگذاری شده این پول است که در آن هویت واقعی فرستنده و گیرنده ناشناخته می‌ماند.
تهدید اقتصاد واقعی
جایی که پول حقیقی و مجازی ارتباط پیدا می‌کنند، پول مجازی مقدار تقاضا را در دنیای حقیقی می‌تواند تحریک کند. همچنین دیگر عوامل اثرگذار بر سیاست پولی نیز از این طریق می‌تواند تحت تأثیر قرار دهد.
مشخص نبودن هویت فرستنده و گیرنده
همان‌گونه که بیان شده این پول از سازوکار رمزنگاری شده برای ایجاد امنیت در شبکه استفاده می‌کند، لذا هیچ فرستنده و گیرنده‌ای قابل شناسایی نیست و این منجر به اقدامات مجرمانه خواهد شد. به طور نمونه، باج افزارها وجود دارند بدین صورت که سیستم یک مقام ارشد را هک و اطلاعاتش را قفل می‌کنند، مشروط به واریز مقدار معینی بیتکوین. در اینجا فرد مجرم پول را دریافت می‌کند، بدون آنکه قابلیت پیگیری وجود داشته باشد. البته لازم به ذکر که این مورد می‌تواند برای ایران در دوران تحریم یک مزیت و فرصت محسوب شود و تبادلات مالی خود را از این طریق بدون آنکه شناسایی شود، صورت دهد.
تضعیف بانک مرکزی و نهادهای واسط
با رواج پولهای مجازی، نقش نهادهای واسط و بانک مرکزی در تراکنش‌های کشور کمرنگ می‌شود و این می‌تواند یک خطر بسیار جدی برای سیستم پولی و مالی یک کشور باشد، چراکه در این صورت جایی برای اعمال سیاست‌های پولی نمی‌ماند و هیچ نظارتی بر تراکنش‌های روزانه وجود نخواهد داشت.
امکان فرار مالیاتی، پولشویی و گسترش بخش غیررسمی اقتصاد
به دلیل ماهیت رمزنگاری شده این پول و عدم شناسایی طرفین معامله، انگیزه برای انتقال بخشی از معاملات و نگهداری درآمد و ثروت توسط این سیستم وجود داشته و در نتیجه فرار مالیاتی امکان‌پذیر خواهد بود. این فرار مالیاتی منجر به کاهش درآمدهای دولت‌ها شده و زمینه را برای گسترش اقتصاد غیررسمی فراهم می‌کند. علاوه بر این با توجه به ساز و کار پول مجازی این امکان برای متخلفین فراهم است تا پول غیر مشروع را از طریق فرآیند پولشویی وارد سیستم مالی کشور کنند.
بروز مشکلات امنیتی
الکترونیکی بودن پول مجازی چالش‌های امنیتی مانند گم شدن، هک شدن حساب کاربر و سرقت را به همراه دارد. به علاوه اگر کاربر اطلاعات حساب و رمز عبور خود را فراموش کند، پولهای او برای همیشه از بین می‌رود. در سیستم بانکداری متداول کنونی اگر چنانچه فردی کارت عابر بانک خود را گم کند و یا رمز آن را فراموش کند، می‌تواند به راحتی با مدارک شناسایی خود به بانک مراجعه کرده و کارت و رمز خود را بازیابی نماید؛ اما در ارز مجازی اگر فردی کلید خصوصی یا عمومی خود را فراموش نماید، به هیچ عنوان قابل بازیابی نیست، چراکه حساب او نزد هیچ نهادی ثبت نیست که بتواند به آن مراجعه نماید. لذا سرمایه او کاملاً از بین می‌رود. به این مساله اصطلاحاً «گم‌شدن» میگویند.
مشکل وراثت
در نظام بانکی موجود درصورتی‌که صاحب حساب فوت نماید، این امکان برای ورثه وجود خواهد داشت که بعد از طی مراحل قانونی، دسترسی به حساب فرد متوفی داشته باشند. درحالی‌که در سیستم بیتکوین دسترسی به حساب شخص صرفاً با داشتن آدرس کیف پول و رمز عبور امکان‌پذیر است. درصورتی‌که این اطلاعات تنها در اختیار متوفی باشد، هیچ مکانیسمی برای دستیابی ورثه به ارث خود وجود نخواهد داشت.
نامشخص بودن نظر فقهی
یکی از چالش‌های مهم هر پدیده نوظهور در اقتصاد ایران، نظر شریعت در خصوص آن است که آیا آن را مشروع می‌داند یا خیر؟ درخصوص پول مجازی نیز چنین است. تاکنون هیچ نظر قطعی از سوی فقهای شیعه درخصوص استفاده از پول مجازی اعلام نشده است و لازم است هر چه سریع‌تر در این رابطه اقدامی صورت پذیرد. البته ناگفته نماند که برخی از فقهای فرق دیگر اسلامی نظر خود را در رابطه با پولهای مجازی اعلام نمودند. همچنین برخی از محققین معتقدند این پول به دلیل عدم امکان خلق پول نسبت به اسکناس‌های بانکی تطابق بیشتری با ممنوعیت ربا دارد.
ابهام در ماهیت ارزهای مجازی
یکی از مهمترین چالش‌های ارز مجازی در سراسر جهان ابهام در ماهیت حقیقی آن است. آیا ارز مجازی می‌تواند نقش پول را مطابق با تعریف آنچه عبارت است از «هر چیزی که مورد قبول عامه مردم جهت پرداخت برای خرید کالا، خدمات و پرداخت بدهی واقع شود» ایفا نماید؟ با توجه به تفاوت تفسیر از ماهیت و سازوکار ارز مجازی برخی از کشورها آنها را جزو «کالا» دسته بندی نموده‌اند. برخی دیگر جزو «دارایی نامشهود» محسوب کرده‌اند و دسته دیگر از کشورها ارز مجازی را تحت عنوان «پول» پذیرفته‌اند. همان‌گونه که بیان شد، برخی از دولت‌ها ارز مجازی را «پول» محسوب نموده‌اند و به عبارتی اعتقاد دارند که ارز مجازی سه کارکرد اصلی پول را که عبارت‌اند از: وسیله مبادله، واحد محاسبه و ذخیره ارزش داراست را ندارد. به گفته‌ی برخی از صاحب‌نظران اقتصادی، فقط اشیایی می‌توانند به عنوان پول در نظر گرفته شوند که به طور گسترده در جوامع فراگیر شده و مورد استفاده قرارگیرند. تنها در این صورت است که می‌توانند سه کارکرد اصلی پول را ایفا نمایند. درنتیجه ارز مجازی زمانی می‌تواند به عنوان پول مطرح شود که در گستره وسیعی مورد استفاده قرارگیرد و این مسئله تا به امروز به دلیل نوسانات شدید قیمت ارزهای مجازی و عدم حمایت دولت‌ها محقق نگردیده و نتوانسته است اعتماد عامهی جامعه را به خود جلب نماید.
ادامه مطلب
کاربردهای بلاکچین در اقتصاد ایران و دیگر کشورها – بخش اول
کاربردهای بلاکچین در اقتصاد ایران و دیگر کشورها – بخش دوم
مزایای ارز دیجیتال در اقتصاد ایران و دیگر کشورها – بخش سوم
چالش‌ها و ریسک‌های رمز ارز (مطالعه موردی بیتکوین) – بخش چهارم
کاربردهای بلاکچین، بیتکوین و رمزارزها در اقتصاد – بخش پنجم
این مطلب اولین بار در فصلنامه امنیت الکترونیک به قلم محمد قلم‌چی منتشر شده است.
