از نظر پزشکی به کسی پرخواب گفته می‌شود که بعد از هفت ساعت خواب یا بیشتر، با کیفیت خوب باز هم نیاز به خواب احساس کند. این افراد همیشه احساس خستگی می‌کنند و این وضعیت به علت تأثیر بد بر تحصیل و کار شخص می‌تواند مشکل زا شود. حتی خواب‌آلودگی مفرط می‌تواند باعث حوادث رانندگی شود. بر اساس مقاله‌ای که در نشریۀ Psychosomatics منتشر شده، سن متوسط بروز علائم خواب‌آلودگی مفرط ۱۷ تا ۲۴ سالگی است و این وضعیت اگر بررسی و درمان نشود، روی کیفیت زندگی شخص تأثیر می‌گذارد. خواب‌آلودگی مفرط می‌تواند ناشی از یک بیماری زمینه‌ای یا داروها باشد.
- نشانه‌ها و علائم
به خواب فرو رفتن چند بار در طی روز - این افراد برای مقابله با حس خواب‌آلودگی نیاز به چرت‌هایی در طول روز پیدا می کنند، اما بعد از برخاستن از چرت‌ها سرحال نمی‌شوند.
- با وجود اینکه بیش از نه ساعت می‌خوابند، باز هم احساس خستگی می‌کنند.
- در برخاستن از خواب مشکل دارند.
- احساس گیجی یا پرخاشگری، زمانی که برای برخاستن از خواب تلاش می‌کنند.
تقسیم بندی خواب‌آلودگی
- پرخوابی حاد: یک ماه یا کمتر طول می‌کشد.
- پرخوابی تحت حاد: یک تا سه ماه طول می‌کشد.
- پرخوابی مداوم: بیشتر از سه ماه طول می‌کشد.
پرخوابی تا حد زیادی شبیه یک اختلال خواب دیگر به نام فلج خواب یا نارکولپسی است، با این تفاوت که در نارکولپسی خواب به صورت حمله‌ای رخ می‌دهد، ولی در خواب‌آلودگی مفرط میل به خواب به‌صورت تدریجی بر شخص غلبه می‌کند.
دلایل خواب آلودگی مفرط
احتمال دارد که در مغز این اشخاص مواد شیمیایی‌ای که باعث احساس خواب آلودگی می شوند، بیشتر باشد. این ماده تقریباً شبیه قرص‌های خواب عمل می‌کنند. اگرچه هنوز ماده یا مولکول اختصاصی برای خواب آلودگی پیدا نشده، اما گمان می‌رود که این مواد با تداخل و تعامل با گابا (گاما آمینو بتوتیریک اسید) عمل می‌کنند. داروهای خواب‌آور هم دقیقاً با اثر بر این ماده باعث خواب رفتن شخص می‌شوند.
- عوامل احتمال خطر
استرس - مصرف زیاد الکل
- سابقۀ قبلی عفونت ویروسی
- سابقۀ قبلی ضربۀ سر
- سابقۀ خانوادگی پرخوابی مفرط
- سابقۀ افسردگی، سوءاستفاده از مواد، اختلال افسردگی دو قطبی، بیماری آلزایمر و پارکینسون.
البته در موارد زیادی دلیل خاصی برای پرخوابی پیدا نمی‌شود. اصطلاحاً به این موارد پرخوابی ایدیوپاتیک گفته می‌شود. به نظر می‌رسد که یک صدم تا دو صدم درصد کل جمعیت مبتلا به این وضعیت باشند.
تشخیص پرخوابی
پزشک باید نخست این سؤالات را از بیمار بپرسد: اولین بار کی متوجه شدید که خواب آلودگی غیرطبیعی دارید؟ آیا متوجه شده‌اید که چیزی خواب‌آلودگی‌تان را بهتر یا بدتر کند؟ آیا در حال حاضر بیماری خاصی دارید؟ الگوهای خواب شما چگونه‌اند؟ (ساعتی که شخص خوابش را شروع می‌کند، عادت‌های قبل از خواب، آیا در طی شب از خواب بلند می‌شود یا نه؟ زمان برخاستن و چرت‌های روزانه.) محیطی را که در آن می‌خوابید، توصیف کنید. داروهای مصرفی. بعد از همۀ این موارد پزشک ممکن است صلاح بداند که بیمار به آزمایشگاه خواب معرفی شود.
آزمایشگاه خواب چیست؟
از بیمار دعوت می‌شود که یک شب در بخش یا آزمایشگاه خواب بخوابد تا همۀ اطلاعات بدنی او در حین خواب با ابزارهای جانبی با دقت بررسی و پایش شوند. در این حین با دستگاه پالس اکسیمتری غلظت اکسیژن خون بیمار مدام ارزیابی می‌شود، نوار قالب وی ثبت می‌شود و امواج مغزی او پایش می‌شود. با این روش می توان مشخص کرد که آیا علت خواب آلودگی روزانۀ شخص به دلایلی مانند آپنه انسدادی است یا نه. در آپنه حین خواب شخص به‌صورت متناوب در حین خواب دچار قطع شدن موقت تنفس می‌شود، ناخودآگاه از خواب می پرد و بعد از مدت کوتاهی دوباره به خواب می‌رود. در حین روز ممکن است بیمار اصلاً آن حمله‌های آپنه را به یاد نیاورد، اما کیفیت خواب او مختل می‌شود و درنتیجه احساس خواب آلودگی می‌کند.
آیا درمانی برای پرخوابی وجود دارد؟
داروهای محرک مانند آمفتامین، متیل فنیدیت، مودافنیل را می‌توان نام برد. همچنین داروهایی که برای درمان وضعیت پزشکی جانبی ایجادکنندۀ خواب باید مصرف شوند، عبارت‌اند از کلونیدین، لوو دوپا، بروموکریپتین. ضد افسردگی‌ها، از جمله ضدافسردگی‌های گروه MAOI را می‌توان نام برد. درمان غیر دارویی؛ توصیه‌هایی برای رعایت بهداشت خواب یا تغییر سبک زندگی
- پرهیز از محرک‌هایی مانند کافئین یا نیکوتین قبل از خواب
- اعتدال در مصرف الکل
- پرهیز از غذاهایی که سوزش سر دل ایجاد می‌کنند یا باعث سوءهاضمه می‌شوند، مانند غذاهای خیلی چرب، پر ادویه، نوشیدنی‌های پر از شکر و مرکبات قبل از خواب.
- توجه به نور کافی خانه در طی روز و تاریک کردن اتاق خواب هنگام خواب.
- تنظیم یک برنامۀ روزانه برای خواب که در آن شخص سر ساعت مشخصی عادت کند به خواب برود.
- تنظیم دمای مناسب اتاق خواب، پرهیز از منابع نور مصنوعی در محیط خواب و قبل از خواب رفتن، مثلاً استفاده از گوشی و تبلت قبل از خواب.
- رختخواب راحت
این مطلب اولین بار در نشریه هدیه مهر به قلم دکتر علیرضا مجیدی منتشر شده است.
