شماری از دانشمندان دیرینه شناس در سراسر دنیا مشغول تحقیق بر روی گذشته سیاره زمین و موجودات زنده آن زمان (به ویژه دایناسورها) هستند. اگر علاقه‌مندید با این تحقیقات آگاه شوید پیشنهاد میکنیم ادامه این مطلب و صحبت‌های دکتر نصراله عباسی، دیرینه شناس و استاد دانشگاه زنجان را حتما بخوانید. او تحقیقات گسترده ای بر روی بقایای دایناسورهای ایران دارد و به تازگی هم ردپای دایناسورهای پردار را در منطقه البرز مرکزی کشف کرده است.
اجازه دهید یک راست برویم سراغ موضوع اصلی بحث، یعنی دایناسورها! اولین کشف دایناسور در ایران چه زمانی اتفاق افتاد؟
نخستین بار مهندس مصطفی شهرابی و همکارانشان در سال ۱۳۴۷ موفق به کشف آثار دایناسور در ایران شدند که در زمان خودش کشف عجیب و جذابی بود. برخلاف تصور عامه مردم که همیشه میپرسند: «مگر ایران هم دایناسور دارد؟!» و دایناسور را هم مثل خیلی چیزهای دیگر فقط متعلق به خارجیها میدانند ، باید بگویم در ایران آثار بسیار زیادی از حضور دایناسورها کشف شده است.
چه دایناسورهایی در ایران شناسایی شده‌اند؟
اولین گروه از دایناسورها که در ایران شناسایی شد دایناسورهای تروپود گیاهخوار بود. پس از آن آثار بسیار زیادی از دایناسور گیاهخوار دیگری به اسم سوروپود در منطقه بلده مازندران شناسایی شد. در تحقیقات بعدی نیز آثاری از اُرنیتوپود، استیگوسور و گروههای پردار شناسایی شدند که همه اینها نشان دهنده تنوع بسیار زیاد دایناسورها در ایران است.
اندازە‌ی این دایناسورها چقدر بوده است؟
اندازه آنها تخمینی از روی اندازه رد پاهاست. به عنوان مثال برای نمونه های ایران سوروپودها کمتر از ۳ متر ارتفاع، برای تروپودها حدود ۱.۲ متر و برای اُرنیتوپودها حدود ۱.۶ متر تخمین زده می شود. ردپای دایناسورهای دوره کرتاسه در ایران کوچک بوده و دایناسورهای ایجاد کننده آنها در حدود یک متر ارتفاع داشته اند.
آیا فسیل کاملی از دایناسور در ایران پیدا شده است؟
اسکلت کامل نه، اما تکه هایی از استخوان و دندان پیدا شده است.
آثار دایناسورها در کدام مناطق ایران یافت میشود؟
تقریبا در همه جای ایران آثاری از دایناسور یافت میشود در این زمینه جغرافیای دیرینه مناطق از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مثال مناطق کرمان، طبس و البرز بهترین نقاط برای یافتن آثار دایناسورهاست.
در مورد کشف جدیدتان یعنی شناسایی رد پای دایناسور پردار برای اولین بار در ایران بگویید.
البته دادههای ما هنوز کامل نشده و به این قطعیت نرسیده ایم که دایناسور پردار باشد. به همین دلیل به دنبال رد پاها و آثار بیشتری هستیم. اما اگر نشانه های یک دایناسور پردار باشد که احتمالش خیلی زیاد است، نشان خواهد داد که ایران در آن زمان جزو اولین مکانهای ظهور و پیدایش دایناسورهای پردار در جهان بوده است.
آیا دایناسور پردار پرواز هم میکرده است؟
دایناسورهای پردار چون از نظر زمانی خیلی قدیمی‌تر از پرندگان واقعی ظاهر شدند، بعید است که قابلیت پرواز را به صورت پرندگان امروزی داشته باشند. نظریه های مختلفی درباره منشاء پرواز هست ولی با توجه به محدود بودن اطلاعات ایران به طور قطع و یقین نمی توان اظهار نظر کرد.
دایناسورها بیشترشان بزرگ هستند، اما بزرگترین دایناسوری که تاکنون شناسایی شده است اسمش چیست؟
بزرگترین دایناسور شناسایی شده گونه ای گیاهخوار به اسم آرژنتینوسوروس است که آثار آن در کشور آرژانتین کشف شده و اولین بخشی از بدنش که پیدا شد، مهرهای بود به قطر تقریبی ۵/۱ متر. طول بدن این دایناسور به ۹۳.۷ متر میرسیده است.
بعضیها میگویند پرندگان از نسل دایناسورها هستند، واقعیت دارد؟
اینکه پرندگان از نسل خزندگان هستند یا نه به روش رده بندی مورد استفاده بستگی دارد. از لحاظ رده بندی تکاملی پرندگان از گروههای وابسته به خزندگان تکامل یافته اند. اگر به آناتومی یا استخوان بندی آنها به دقت بنگریم متوجه میشویم که در شجره نامه پرندگان ردی از دایناسورها وجود دارد.
بعضی فیلم ها و کارتونهای تلویزیونی انسان و دایناسور را در یک دوره زمانی به تصویر میکشد. آیا اجداد ما و دایناسورها به طور همزمان زندگی میکرده اند؟
خیر، نزدیک به ۶۰ میلیون سال پیش، یعنی خیلی قبل از آنکه انسانها پا روی زمین بگذارند، دایناسورها منقرض شده بودند.
چگونه منقرض شدند؟
خیلی‌ها میگویند در اثر برخورد شهاب سنگ با زمین این اتفاق افتاده است. دلایل مختلفی بیان شده است، از جمله برخورد شهاب‌سنگ، فعالیتهای گسترده آتشفشانها، تغییر اقلیم و نابودی برخی از جانداران به دلیل شرایط نامساعد محیطی و ایجاد اختلال در زنجیره غذایی که باعث نابودی جانداران دیگر از جمله دایناسورها شد.
این درست است که همۀ دایناسورها منقرض شده اند؟
آن گروه از جانورانی که طبق رده بندی علمی در دسته دایناسورها قرار میگرفتند به طور کامل منقرض شدند اما خزندگانی مثل تمساح ها و کروکودیل ها که همزمان با دایناسورها زندگی میکردند ولی جزو دایناسورها نبودند، امروز هم وجود دارند. البته خزندگان شناگری مثل پلیوسوروس هم بودند که در آب ها زندگی میکردند و اکنون منقرض شده اند. اما بعضی ها به اشتباه تصور میکنند که پلیوسوروس هم گونه ای دایناسور بوده است.
شاید خیلی از مخاطبان نوجوان علاقه مند باشند در مورد دایناسورها بیشتر بدانند، یا در تعطیلات تابستان به صورت کارآموز در این زمینه فعالیت کنند. پیشنهاد شما به آنها چیست؟
به نظر من بهترین روش برای محک زدن میزان علاقه به دیرینه شناسی، به ویژه مطالعه دایناسورها، همسفر شدن با اکیپهای دیرینه شناسی است. در این شرایط شما میتوانید با شرایط کار یک پژوهشگر که روی دایناسورها مطالعه میکند آشنا شوید و شرایطی مانند مسافت سفر، محل اسکان، پیاده رویها، کوهنوردی ها، شرایط مختلف آب و هوایی، و خطرات احتمالی را تجربه کنید. جالب است بدانید دختر و پسر من در بسیاری از سفرهای تحقیقاتی ام همراهم هستند و در این زمینه تجربه های فراوانی به دست آورده اند. کسانی که بخواهند به صورت دانشگاهی این رشته را دنبال کنند، در مقطع کارشناسی باید رشته زمین شناسی و در مقاطع بالاتر گرایش چینه نگاری و دیرینه شناسی را دنبال کنند.
آیا ممکن است روزی به جای رفتن به باغ وحش حیوانات امروزی، به باغ وحش دایناسورهای زنده برویم؟!
مثل چیزی که در فیلم سینمایی پارک ژوراسیک دیدیم. احتمالش هست. اگر بخشی از دی. اِن. اِی این موجودات باقی مانده باشد این احتمال وجود دارد که با استفاده از فناوریهای نوین بتوانیم آنها را دوباره زنده کنیم و علاوه بر جنبه پژوهشی و تفریحی بتوانیم به لحاظ اقتصادی هم از آنها بهره مند شویم. هرچند عوامل بسیار زیادی در موفقیت این کار تأثیرگذار است، از جمله اینکه شرایط اقلیمی امروز با ویژگیهای فیزیولوژیک دایناسورها که مربوط به چندین میلیون سال پیش و در شرایطی متفاوت با امروز میزیسته‌اند، تفاوت دارد.
چه نظری در مورد دوران نوجوانی خودتان دارید؟
من هر چیزی که الان دارم از دوره نوجوانی است. در دوره نوجوانی دفترچه ای داشتم به اسم دفترچه اختراعات و در آن طرح های مختلفی را کشیده بودم؛ مانند روش ساخت ماشین لباسشویی، ساعت بدون کوک، حمام اتوماتیک و غیره. من معتقدم که باید به این خیال پردازیها بها داده شود، زیرا همین تفکرات شالوده شکل گیری آینده نوجوان خواهد شد. به ویژه در دوران جوانی.
چرا دیرینه شناسی اهمیت دارد؟
دیرینه شناسی کمک به شناخت هرچه بهتر آینده است. مثلا مطالعه پنج دوره انقراض اصلی که در گذشته اتفاق افتاده میتواند در شناخت و پیشبینی آینده زمین به ما کمک کند. دیرینه شناسی از چند جنبه اهمیت دارد. یکی از کاربردهای اصلی آن در صنعت است، به این معنی که گام اول برای مطالعه دربارۀ هر موضوع زمین است. اینکه سن زمین و تاریخچه زمینً شناسی آن منطقه چیست. مثلا پیش از ایجاد یک شهرک صنعتی نیاز به نقشه زمین شناسی آن منطقه است. نقشه ای که واحدهای سنگی و سن آنها در آن مشخص شده باشد تا مهندسان بتوانند در مورد ویژگی های زمین ها اطلاعاتی داشته باشند و در مورد هریک از واحدهای سنگی تصمیم درست مهندسی بگیرند.
این مطلب اولین بار در نشریه داروگ منتشر شده است.
آیا تی رکس خطر ناک ترین دایناسور بوده؟
درود ابوالفضل عزیز
تیراناسوروس رکس بی شک معروف ترین و البته قدرتمندترین دایناسورهای شناخته شده هست اما این موجود در پاره ای مواقع مثل همراهی جفت و فرزندان از حمله و مبارزه خودداری میکرده اما دایناسور کله خرابی بوده به نام رپتور ! این با جثه خیلی کوچکتر از رکس اما بسیار خطرناک تنها حسی که در این موجود وجود داشته حمله و درندگی بوده .بسیار باهوش و البته گروهی شکار میکرده … نشانه هایی از حمله این موجود به انواع دایناسور ها موجود هست که نشان از خوی وحشی و عطش خشونت در این دایناسور بوده..
پیشنهاد میکنم مستند سیاره ی دایناسور که اتفاقا دوبله هم شده نگاه کنید.
موفق باشید