تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی) در رصدخانه‌ی جنوبی اروپا (اسو) نمایی پرجزییات را از یک ساختار شگفت‌انگیزِ مارمانند که در اثر برخورد بادهای ستاره‌ای تراشیده شده ثبت کرده است.
چیزی که وی‌ال‌تی به تصویر کشیده یک سامانه‌ی سه‌ستاره‌ای بزرگ در فاصله‌ی ۸۰۰۰ ال نوری زمینست که تازه یافته شده. این سامانه که به دلیل ساختار مارگونه‌اش به نام ایزد مصر باستان، آپوفیس نامیده شده، می‌تواند نخستین زادارِ انفجار پرتو گامایی باشد که تاکنون یافته شده [زادار یعنی در آینده چنین پدیده‌ای را خواهد آفرید].
تلسکوپ‌های وی ال تی یا VLT (به انگلیسی: Very Large Telescope) چهار تا از بزرگترین تلسکوپ‌های نوری جهان هستند که در رصدخانه پارانال در شیلی بصورت آرایه‌ای قرار گرفته اند. این چهار تلسکوپ مشابه در سال‌های ۱۹۹۸-۲۰۰۱ آغاز به کار کردند، و هر یک از آیینه‌های مقعری با قطر ۸ متر و ۲۰ سانتیمتر تشکیل شده اند. مالکیت این تلسکوپ‌ها با سازمان رصدخانه جنوبی اروپا (ESO) است.
رصدخانه جنوبی اروپا (به انگلیسی: European Southern Observatory) یا ESO سازمانی اروپایی برای پژوهش‌های اخترشناسی در نیمکرهٔ جنوبی است. در میان کشفیان این سازمان می‌توان به کشف ده‌ها سیاره خارج از منظومه شمسی اشاره نمود.
باد ستاره‌ای (به انگلیسی: Stellar wind) به جریانی از گاز که از جوّ ستاره خارج می‌شود می‌گویند. شدت باد ستاره‌ای در ستارگان گوناگون شدیداً متفاوت است و در هر زمانی با اوقات دیگر تفاوت دارد. ستارگان داغ، درخشان، بزرگ، و پرجرم مانند فراغولها و ابرغولها بادهای ستاره‌ای نیرومندی دارند که سرعتشان گاه به هزاران کیلومتر بر ثانیه می‌رسد.
آپپ یا آپوفیس هیولایی شیطانی در اساطیر مصر باستان که در تاریکی مطلق زندگی می‌کرد. آپوفیس تجسم شخصیت هاویه، شیطان و تاریکی می‌باشد و در مقابل ایزد روشنایی رع و ماعت قرار می‌گیرد. این ایزد مار شکل تهدید به نابودی ایزد خورشید رع کرده و بدین منظور در هنگام شب در عالم زیر زمین (یا آسمان) گردش می‌کرد. در ابتدا ست و مِهن (ایزدی با سر مار) مسئولیت محافظت از رع و قرص خورشید او را بر عهده داشتند. آن‌ها یک حفره در شکم مار بوجود خواهند آورد تا رع بدین صورت از چنگال آپوفیس بگریزد. اما اگر در این راه شکست بخوردند، جهان در تاریکی ابدی فرو خواهد رفت. در مبارزهٔ بین روشنایی و تاریکی، هیولا توسط چاقو و نیزه‌های همراهان ایزد رع زخمی می‌شود. یونانیان این هیولا را با نام آپوفیس می‌شناختند بلکه نام دیگر ان (امپوس) است.
این ساختار مارمانند آینده‌ای انفجاری پیش رو دارد: یک سامانه‌ی ستاره‌ای ولف-رایه دارد که نامزد احتمالی گونه‌ای از پرانرژی‌ترین رویدادهای کیهان است، یعنی یک انفجار پرتوگامای بلنددوره (جی‌آربی).
ستارگان ولف-رایه (به انگلیسی: Wolf-Rayet stars) ستارگانی بسیار پرجرم یعنی با جرم بالای ۲۰ جرم خورشید هستند. آنان همچنین بسیار روشن و داغند و از این رو توجّه اخترشناسان را جلب کرده‌اند و به دلیل روشنایی زیاد خود یکی از گونه‌های فراغولها هستند. طیف این ستارگان نیز غیر عادّی است و این خود یکی از عواملی است که آنان را از دیگر ستارگان آسمان جدا می‌سازد.
انفجار پرتو گاما یا فوران پرتو گاما یا GRB (به انگلیسی: Gamma-ray burst) به فوران ناگهانی و شدید پرتو گاما در اعماق کیهان گفته می‌شود. این پدیده ده‌ها سال به عنوان یکی از پدیده‌های مرموز اخترشناسی شناخته می‌شد. امروزه معلوم شده‌است که برخی از این انفجارها مربوط به ابرنواخترها، و برخی دیگر مربوط به مگنتارها هستند.
جوزف کالینگهام، نویسنده‌ی اصلی این پژوهش از بنیاد اخترشناسی رادیویی هلند (آسترون) می‌گوید: «این نخستین نمونه از چنین سامانه‌هاییست که تاکنون در کهکشان خودمان یافته‌ایم. ما انتظار یافتن چنین سامانه‌ای را در حیات خلوت خودمان نداشتیم.»
این سامانه از سه ستاره‌ی بزرگ تشکیل شده که با ساختاری فرفره‌ای از غبار در بر گرفته شده. نام رده‌بندی این ساختار “۲ایکس‌ام‌ام جی۶۰۰۵۰.۷-۵۱۴۲۴۵” است ولی به نام “آپوفیس” هم نامیده شده.
این نام به دلیل ساختار سینوسی آپوفیس به آن داده شده که مانند ماری به گرد ستارگان مرکزی سامانه پیچیده شده. آپوفیس در مصر باستان نام خدایی مارمانند، و نماد بی‌نظمی بود- نامی برازنده‌ی این سامانه‌ی پرآشوب.
جی‌آربی‌ها از نیرومندترین انفجارها در کیهانند. این رویدادها که میان چند هزارم ثانیه تا چند ساعت دوام می‌آورند، می‌توانند انرژی‌ای هم ارز برون‌دهی خورشید درسرتاسر عمرش آزاد کنند. به باور دانشمندان، جی‌آربی‌های بلند-دوره (آنهایی که بیش از ۲ ثانیه می‌پایند) در پی انفجار ابرنواختریِ ستارگان ولف-رایه‌ی سریع‌چرخان رخ می‌دهند.
پرجرم‌ترین ستاره‌های عالم، زندگی خود را با انفجاری عظیم به نام ابرنواختر (به انگلیسی: Supernova) به پایان می‌برند. یک ابرنواختر زمانی رخ می‌دهد که یک ستارهٔ در حال مرگ شروع به خاموش شدن می‌کند. آن گاه به‌طور ناگهانی منفجر شده و مقدار بسیار زیادی نور تولید می‌کند و در پس خود یک هستهٔ کوچک نوترونی به جای می‌گذارد. نوترون سنگین‌ترین ذره در فضا است. مقداری نوترون به اندازهٔ یک سر سوزن می‌تواند هزاران تن جرم داشته باشد. ستاره مادهٔ خود را به سوی فضا پرتاب می‌کند و ممکن است درخشندگی آن چند روزی از کل یک کهکشان هم بیشتر باشد. هنوز هم می‌توان بقایای درخشان ستاره‌های منفجر شده را، که صدها یا هزاران سال پیش از هم پاشیده‌اند، دید. ابرنواخترها نادراند؛ در کهکشان خودمان به‌طور میانگین در هر قرن یک یا دو ابرنواختر رخ می‌دهد که برخی از آن‌ها نیز در پس غبار کهکشان پنهان می‌شوند. آخرین ابرنواختر قطعی که در راه‌شیری دیده‌شد، ابرنواختر کپلر در سال ۱۶۰۴ میلادی بود. اما اخترشناسان، به‌خصوص رصدگران آماتور، تعداد بسیار بیشتری را در دیگر کهکشان‌ها یافته‌اند.
برخی از پرجرم ترین ستارگان در سال‌های پایانیِ زندگی خود وارد گام ستارگان وولف-رایه می‌شوند. این گامی کوتاه است و تنها چند صد هزارسال به درازا می‌کشد- چشم برهم‌زدنی در استاندارد کیهان‌شناختی. ستارگان ولف-رایه مقدار بسیار انبوه و بزرگی از مواد را به شکل بادهای نیرومند ستاره‌ای، با سرعت میلیون‌ها کیلومتر بر ساعت به فضا پس می‌زنند. سرعت بادهای ستاره‌ای در آپوفیس ۱۲ میلیون کیلومتر بر ساعت اندازه‌گیری شده.
این بادهای ستاره‌ای توده‌هایی با پیکره‌های خوش‌تراش به گرد این سامانه پدید آورده‌اند- گفتنی‌ست این سامانه از یک ستاره‌ی دوتایی و یک ستاره‌ی همدم که با نیروی گرانش در کنار آن دو است تشکیل شده. در این تصویر به ظاهر تنها دو ستاره دیده می‌شود، ولی ستاره‌ی پایینی در حقیقت یک سامانه‌ی ولف-رایه‌ی دوتایی است که واگشود (وضوح) تصویر برای جدا دیدنشان کافی نبوده. برخورد بادهای نیرومند همین دو ستاره‌ی ولف-رایه ساختار مارمانند آپوفیس را تراشیده و شکل داده است.
چرخش غبارهای آپوفیس -همان ساختار ماری- رو به بیرون است و نسبت به بادهای ستاره‌ای با سرعت کمتری “می‌خزد”- کمتر از ۲ میلیون کیلومتر بر ساعت. این تفاوت سرعت به یکی از ستاره‌های سامانه‌ی دوتایی نسبت داده شده که هم باد پرسرعت و هم باد کم‌سرعت را در دو جهت مخالف می‌وزاند.
این می‌تواند بدین معنی باشد که این ستاره چرخشی نزدیک به بحرانی دارد: به اندازه‌ای سریع که دیگر کم مانده خودش از هم بپاشد. باور بر اینست که یک ستاره‌ی ولف-رایه با چنین چرخش سریعی، در پایان زندگی با رمبش هسته‌اش یک جی‌آربی بلنددوره پدید خواهد آورد.
منبع eso، برگرفته از یک ستاره در هفت آسمان
