«گرمایش جهانی» اصطلاحی است که چند دهه دانشمندان و فعالان محیط‌زیست نسبت به آن اخطار داده‌اند و مردم مناطق مختلف زمین چند سال اخیر تأثیر این مسئله را در زندگی روزمره‌ی خود حس می‌کنند. همچنین «کمبود آب» که طی سال‌های اخیر به خصوص در کشور ما نه تنها به عنوان یک مشکل محیط زیستی بلکه به یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بدل شده است. این دو مقوله از مهم‌ترین مسائلی هستند که ممکن است حیات بشر را رو به نابودی ببرند. علیرغم توجه رسانه‌ها و گفتگوهای زیادی که راجع به این مسائل می‌گوییم و می‌شنویم، به نظر نمی‌رسد اقدام خاصی در جهت کنترل آن کرده باشیم. طی این مقاله ضمن بررسی و تعریف علمی دو موضوع گرمایش جهانی و کمبود آب، به رابطه‌ی این دو پدیده با هم و اثرات و علل آنها می‌پردازیم.
دانشمندان از سال ۱۸۵۰ در حال اندازه گیری دمای کره‌ی زمین هستند و نتایج آن نشان می‌دهد که طی ۱۰۰ سال گذشته، کره‌ی زمین به طور غیرطبیعی حدود ۰.۷۴ درجه سلسیوس گرم‌تر شده است. دانشمندان با ارزیابی داده‌های دمایی، از دهه‌ی ۱۹۸۰ برای نخستین بار درباره‌ی خطرات تغییر اقلیم هشدار دادند؛ زیرا زمین پیش از آن چیزی حدود ۰.۴ درجه سانتی‌گراد گرم شده بود. از آن پس روند گرمایش شتاب گرفت و زمین سال به سال افت و خیزهای بسیاری را تجربه کرد؛ اما روند کلی تغییر اقلیم در کل به سمت افزایش دما بوده است. برای گرمایش جهانی دلایل زیادی مطرح است که میزان تأثیرگذاری هر کدام به طور دقیق مشخص نیست. بی‌شک انسان در گرمایش جهانی نقش مؤثری داشته است. دخالت در چرخه‌های طبیعی و برداشت بی حد و حصر بشر از طبیعت باعث دگرگونی عظیم و انکارناپذیری شده است؛ اما در طول تاریخ مسکونی شدن زمین این اولین باری نیست که این سیاره‌ی آبی به شدت گرم می‌شود.
دوره‌های بی اندازه گرم یا سرد زمین نتیجه‌ی مستقیم یا غیرمستقیم عوامل متعددی است که از قلب این سیاره آغاز شده و تا عمق فضا پیش می‌رود. از جمله عوامل طبیعی گرم شدن زمین می‌توان به چرخه‌های فعالیت خورشیدی، فوران آتشفشان‌های بزرگ، چرخه‌های میلانکوویچ، گردش دماشوری اقیانوس و برخورد سیارک‌ها یا دنباله دارها اشاره کرد. زمین مقداری از انرژی تابشی خورشید را جذب و باقی آن را منعکس می‌کند. این تابش جذب شده عمدتاً در محدوده‌ی فروسرخ است. مولکول گازهای گلخانه‌ای، نور فروسرخ را بسیار بیشتر از سایر گازها جذب می‌کند. جذب انرژی توسط مولکول‌های گاز سبب جنبش مولکول و افزایش انرژی آن می‌شود.
وقتی این اتفاق در مقیاس بزرگ رخ دهد، مانند این است که زمین را با یک پتو پوشانده‌ایم و دمای کل نواحی زمین افزایش می‌یابد. این پدیده اثر گلخانه‌ای و گازهایی که در آن مؤثرند گازهای گلخانه‌ای نامیده می‌شوند. بشر از طریق نابودی گیاهان و جنگل‌ها، سوزاندن جنگل‌ها، افزایش دامداری صنعتی، افزایش آلاینده‌های صنعتی و سوختی، باعث افزایش میزان کربن دی اکسید در جو شده است. شواهد اصلی این تغییرات اقلیمی ناشی از گرم شدن زمین، شامل بالا آمدن سطح دریا و کاهش پوشش برف در نیم کره‌ی شمالی به همراه درجه حرارت‌های بالا است؛ به طوری که پیش‌بینی می‌شود بسیاری از نقاط پست کره‌ی زمین با آب شدن یخ‌های قطبی و افزایش سطح اقیانوس‌ها به زیر آب می‌روند. از طرف دیگر وقتی آب گرم می‌شود، حجم بیشتری را اشغال می‌کند. باوجود این اثرات کامل گرمایش در درازمدت مشخص خواهد شد؛ یعنی قرن‌ها یا شاید حتی بیش از آن لازم است که همه‌ی اثرات خودشان را نشان دهند.
درجه حرارت اقیانوس‌ها در حال افزایش است، در نتیجه می‌توان انتظار طوفان‌های حاره‌ای با قدرت بیشتری را در آینده داشت. همان‌گونه که طوفان کاترینا در سال ۲۰۰۵ بیشترین تلفات را داشت و طوفان سندی نیز در سال ۲۰۱۲ سواحل شمالی آمریکا را درنوردید و خسارات زیادی بر جای گذاشت. افزایش دمای زمین دسترسی به آب شیرین و آشامیدنی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از طرفی به علت بالا آمدن سطح آب دریاها و افزایش میزان رواناب‌ها، آب شور به منابع آب شیرین ساحلی نفوذ می‌کند و باعث تغییر کیفیت آن می‌شود. همچنین رواناب‌ها با ورود به رودخانه و دریاچه‌ها همراه با شستشوی املاح و مواد مغذی در مسیر حرکت و آلوده شدن به زباله‌ها و فضولات حیوانی و انسانی، ضمن پایین آوردن کیفیت آب و آلوده‌سازی آن، مشکلات زیادی را در تصفیه ایجاد خواهند کرد. مشکل دیگر آن است که تبخیر سطحی ناشی از گرم شدن زمین، سبب خشک شدن رودخانه‌ها و پایین آمدن کیفیت آب می‌شود.
این موضوع به ویژه در مناطق کم آب‌تر مثل مناطق بیابانی و نیمه بیابانی مشهودتر است. افزون بر این، افزایش املاح آب‌های شیرین در اثر تبخیر سبب افت کیفیت آن می‌شود. با گرم شدن زمین مقادیر زیاد کربن دی اکسید جو می‌تواند باعث اسیدی شدن اقیانوس‌ها، دریاها و رودخانه‌ها و تغییر pH آب شود که نیازهای تصفیه‌ای را افزایش خواهد داد. گرمایش جهانی باعث کاهش میزان اکسیژن محلول در آب اقیانوس‌ها می‌شود که این کاهش می‌تواند حیات آبزیان را به خطر اندازد. با توجه به آنچه گفته شد به نظر می‌رسد روند تأثیرگذاری تغییرات آب و هوایی بر زمین ادامه داشته باشد و باید منتظر عصر جدیدی بود که در آن انسان با توجه به الگوهای جدید آب و هوایی، کشاورزی، کوچ حیوانات، گرم شدن اقیانوس‌ها و غیره برای بقای خود تلاش می‌کند.
در پایان باید به این نکته توجه کرد که به عقیده‌ی بسیاری از دانشمندان با افزایش آگاهی‌های عمومی، مصرف بهینه‌ی سوخت و انرژی، افزایش سطح فضای سبز و جلوگیری از تخریب جنگل‌ها، بازیافت مواد و استفاده از سوخت‌های فسیلی مانند انرژی‌های جایگزین باد و خورشید می‌توان این پدیده و اثرات منفی آن بر زندگی بشر را کنترل کرد. بی‌شک انسان در گرمایش جهانی نقش مؤثری داشته است. دخالت در چرخه‌های طبیعی و برداشت بی حد و حصر بشر از طبیعت باعث دگرگونی عظیم و انکارناپذیری شده است.
این مطلب اولین بار در ماهنامه ساروس به قلم محمود میاحیون منتشر شده است.
