دلفین‌ها پستاندارانی دریازی از راسته آب‌بازسانان هستند که رابطه نزدیکی با نهنگ‌ها و گراز ماهیها دارند. اجداد این جانوران جفت سمانی بودند که نزدیک به ۵۰ میلیون سال پیش برای پیدا کردن غذا از خشکی به دریا وارد شدند. بدن دلفین‌ها در طی میلیون‌ها سال به تدریج برای زندگی در آب تطابق یافته است. دلفین‌ها و دیگر آب‌بازسانان برای حرکت در آب باله دارند و دمشان همچون ایجادکننده پیشرانش کار می‌کند. بدنشان نیز به گونه‌ای است که برای شنای هر چه سریع‌تر در آب و ماندگاری برای مدت زمان بیشتر در آن با یک بار نفس‌گیری مناسب است. دلفین‌ها از توانایی‌هایی چون تولید سونار و شنوایی بسیار قوی برای یافتن طعمه‌هایشان بهره می‌گیرند. غذای این جانوران را ماهی و سرپایان تشکیل می‌دهند. نهنگ قاتل تنها دلفینی است که پستانداران بزرگ دریایی را نیز شکار می‌کند. اعضای دو تیره عمده دلفین‌های اقیانوسی و دلفین‌های رودخانه‌ای در همه آب‌های آزاد جهان و همچنین در بعضی رودخانه‌های در امتداد آب شیرین یافت می‌شوند. آنها از جمله باهوش‌ترین جانوران روی زمین هستند و روش‌های منحصر به فردی برای شکار و برقراری ارتباط دارند. شکل‌های گوناگون ارتباطی در میان اعضای گروه‌های بعضی نژادهای دلفین به عنوان نوعی فرهنگ شناخته شده‌اند. به دلیل توانایی‌های هوشی بالا، ظاهر دوستانه، و جنب و جوش همیشگی‌شان، دلفین‌ها از گذشته در طول تاریخ توجه انسانها را به خود جلب کرده‌اند. دلفین‌ها حیوانات باهوش و شادی هستند.
آنان بسیار بازی گوش هستند و البته گاهی اوقات می‌شنویم که کمک‌های بسیار مهمی به انسان‌هایی که در دریا گرفتار شده‌اند می‌کنند. دانستنی‌های بسیار جالبی درباره مغز، ویژگی جسمی و رفتار این موجود بامزه (از نظر رفتار) وجود دارد که در متن زیر به نمونه‌هایی اشاره شده است. کوچک‌ترین دلفین دریاها پرپیز در دریای کرتز زندگی می‌کند که طولش ۱/۵ متر و وزنش ۵۰ کیلوگرم می‌باشد. بزرگترین نوع دلفین در اُرکا وجود دارد که جنس نر آن تا ۸ متر رشد می‌کند و وزنش تا ۶ تن هم می‌رسد. دلفین‌ها گوش‌هایی با سنسورهای شنوایی بسیار قوی دارند به‌طوری که می‌توانند فرکانس‌های خیلی ضعیفی را دریافت کنند که از انسان و یا هر موجود دیگری بعید است.
دلفین‌های آزاد تنها نیمی از مغز خودشان را مورد استفاده قرار می‌دهند و این در مورد دلفین‌هایی که در باغ‌وحش متولد می‌شوند هنوز ثابت نشده است. دلفین‌ها به‌صورت گروهی کوچک و بزرگ زندگی می‌کنند، که برخی از این گروه‌ها شامل ۱۰۰۰ تا ۸۰۰۰ دلفین می‌باشد و در هر گروه دلفین‌های ماده در مرکز قرار می‌گیرند و توسط دلفین‌های نر محاصره می‌شوند. دلفین‌ها از دسته پستانداران می‌باشند و برای قدرت ماهیچه‌هایشان به اکسیژن جو نیاز دارند. جالب اینکه که آنها فقط ۰/۵ ثانیه از اکسیژن هوا تنفس می‌کنند و می‌توانند ۱۵ دقیقه نفس خود را حبس کنند. دلفین‌های باتل نوز (نوع خاصی از دلفین‌ها) ۲ تا ۳ دقیقه بینی خود را از آب بیرون می‌آورند تا بتوانند نفس خود را بیشتر حبس کنند. دلفین‌ها با ایجاد صداهایی به شکل تلگراف یا موسیقی با هم ارتباط برقرار می‌کنند. سنسورهای شنوایی آنها می‌توانند صدایی با بسامد ۲۵۰-۲۰۰ کیلو هرتز را دریافت کنند با این توانایی آنان قادرند تصویر دقیقی از جزئیات زیر دریا را به دقت نقشه یا عکس به هم ابلاغ کنند هرچند فاصله آنها خیلی زیاد باشد. ماهی، هشت پا و صدف از غذاهای مورد علاقه دلفین‌ها هستند. هرگاه هر کدام از آنان به منبع غذایی می‌رسد با ایجاد صداهایی دیگر دلفین‌ها را باخبر می‌کند تا شکاری دسته‌جمعی داشته باشند، این نوع شکار دلفین‌ها بسیار مفید برای ماهیگیران و دیگر شکارچیان دریا نیز می‌باشد.
دلفین‌ها شناگران، غواصان، شیرجه زنان خیلی ماهری هستند. برخی می‌توانند ۴۰ کیلومتر را در نیم ساعت طی کنند و ۳۰۰ متر به عمق دریا بروند و ۶ متر به بیرون از سطح آب بپرند و البته نوع خاصی از آنان (باتل نوز) می‌توانند ۳۰ دقیقه نفس خودشان را حبس کنند. دلفین‌ها کمک‌های زیادی به انسانها می‌کنند. آنها به ماهیگیران کمک می‌کنند تا ماهی بیشتری را صید کنند، به غواصان کمک می‌کنند تا کشتی‌های غرق شده را پیدا کنند، از غرق شدن شناگران در دریا جلوگیری می‌کنند و حتی به پزشکان کمک می‌کنند تا خیلی از مشکلات رفتاری کودکان را درمان کنند. در اولین نگاه یک دلفین بسیار شبیه یک ماهی می‌باشد. اما دلفین‌ها همانند ما پستاندار هستند، خونگرم (homoeothermic) بوده و به بچه‌های خود شیر می‌دهند. اجداد دلفین‌ها و به‌طور کلی وال‌ها پستاندارانی شبیه کفتار بنام mesonychids از دسته زوج ثمان بودند، آنها مصبها را تحت تسلط خود درآوردند.
گروه معینی از cetaceas نامشان از لغت یونانی Ketos به معنی هیولاهای دریایی گرفته شده شامل دلفین‌ها و یورپویزها می‌باشند. خانواده دلفین‌ها با ۱۷ جنس و ۳۶ گونه بزرگترین خانواده وال‌ها بوده که در همه اقیانوس‌ها به جز آب‌های سرد اقیانوس منجمدشمالی و جنوبی زندگی می‌کنند. یک جفت اندام پیشین پارویی (Flipper) داشته اما فاقد اندام‌های عقبی‌اند. دلفین‌ها شناگران پر قدرتی هستند، بدن دوکی و دم لنگری قوی که با حرکات رو به بالا و پایین دم خود شنا می‌کنند. این حرکات نیرویی را تولید کرده که به یک باره شتاب زیادی می‌یابند و سرعت آنها گاهی به km/h۴۰می‌رسد در میان وال‌ها دلفین‌ها باله پشتی کاملا مشخصی دارند و در این میان دلفین‌های رودخانه‌ای به جای باله پوششی کوژ دارند تفاوت جالب؛ شاید در فاصله دور دلفین‌ها و کوسه‌ها تقریباً مشابه هم باشند اما شکل دم دلفین‌ها و به طور کلی نهنگ‌ها مسطح بوده و حرکت دم رو به بالا و پایین است در حالی که دم کوسه ماهیها عمودی و مانند سایر ماهیها حرکت باله دمی آنها به صورت جانبی است. دلفین‌ها گروهی زندگی می‌کنند و گله‌های بزرگی از آنها برای شکار ماهی دور از ساحل و گاهی در نزدیکی ساحل دیده می‌شود. مراسم شکارشان بسیار دیدنی است. دلفین‌ها در مسیر امواج به دور گله‌های ساردین حلقه زده و یکی از آنها ماهیها را به طرف بقیه می‌فرستند و سپس جای خود را با دیگری عوض می‌کند. ماهیها به هوا پریده و درست به دهان دلفین‌ها میافتند مراسم شکار در پایان مد خاتمه می‌یابد. پوست دلفین‌ها صاف و برهنه است و البته در برخی موارد در ناحیه اطراف دهان غدد پوستی ندارند.
معرفی بعضی گونه‌ها:
۱- دلفین معمولی ( Delphinus delphis ) : دلفین معمولی نهنگی است با جثه کوچک به اندازه آن به ندرت به ۲/۵ متر می‌رسد. این دلفین‌ها زیبا و بازیگوش بوده و در گله‌های بزرگ ۱۰۰ تایی یا بیشتر با هم مسافرت می‌کنند و به ۲ نوع باله پشتی آنها به طرف عقب خمیدگی دارد. این دلفین‌ها دارای پوزه باریک و منقاری، منقار بلند و منقار کوتاه تقسیم می‌شوند. دلفین معمولی در خلیج فارس وجود دارد. دوره آبستنی این دلفین‌ها ۱۱-۱۰ ماه می‌باشد.
۲- دلفین پوزه بطری (Bottlenose dolphin Tursiops truncates): صمیمی‌ترین دلفین با انسان می‌باشد. دلفین پوزه بطری بزرگتر از دلفین معمولی می‌باشد و طول آن به ۳/۵ متر می‌رسد. این دلفین‌ها رابطه بسیار صمیمانه‌ای با انسان داشته و فوق‌العاده باهوش هستند و در اغلب باغ وحش‌ها و پارک‌های دریایی نگهداری می‌شوند. دلفین‌های پوزه بطری در دسته‌های کوچک سفر می‌کنند و به ۲ نوع ساحلی کوچکتر و دور از ساحل بزرگتر (تا طول ۴ متر یافت می‌شود). این دلفین در خلیج‌فارس وجود دارد. دوره آبستنی آنها ۱۳ – ۱۲ ماه است.
۳- دلفین رودخانه آمازون: که با نام‌های بوتو و دلفین صورتی نیز شناخته می‌شود، گونه‌ای دلفین آب شیرین است که در رودخانه‌های اورینوکو و آمازون و توکانتینس، که در میان کشورهای برزیل، بولیوی، پرو، اکوادور، کلمبیا، ونزوئلا هستند، زندگی می‌کند. این دلفین به جای باله پشتی، قوزی بر پشت خود دارد. مغز این دلفین ۴۰ درصد وزن بیشتری نسبت به وزن مغز انسان دارد. این گونه در سال ۱۸۱۷ توسط هانری ماری دوکروته دو بلنویل شناسایی شد. بر پایه طبقه‌بندی سال ۱۹۹۸ رایس، سرده دلفین‌های اورینوکو دارای تنها یک گونه با سه زیرگونه شناخته شده است.
دلفین رودخانه‌ای آمازون دارای ۱۰۰ دندان است که برای گرفتن طعمه به کار می‌روند. این دلفین از سخت‌پوستان، خرچنگ، لاکپشتهای کوچک، گربهماهی، پیرانا و میگو و دیگر ماهیها تغذیه می‌کند. طبق آخرین گزارش جامعه حفاظت از دلفین‌ها و نهنگ‌ها، در ۱۴ کشور اروپایی، در ۳۴ پارک آبی و آکواریوم دلفین‌ها به طور کلی ۲۸۶ نهنگ و دلفین زندانی هستند. همه این حیوانات با هدف سرگرمی و پول نگهداری می‌شوند و هدف از نگهداری آنها آموزش و محیط‌زیست نمی‌باشد. ۲۵۸ عدد از آنها دلفین‌های پوزه بطری Bottlenose dolphinمی‌باشند.
دلفین‌های پوزه بطری محبوب‌ترین پستاندار آبزی می‌باشند چون بیشتر مردم این دلفین‌ها را حیوان‌هایی شاد، دوستانه و خوش‌رو می‌بینند. به هر حال لبخند آنها بزرگترین فریب طبیعت است و باعث می‌شود همه خیال کنند که آنها همیشه شاد و خوشحال هستند. شکل خاص و طبیعی فک یا پوزه دلفین‌ها، آب را زمانی که در حال خوردن ماهی هستند از دهانشان تخلیه می‌کند و هیچ عضله‌ای نیز برای ایجاد لبخند در پوزه آنها وجود ندارد این یک حالت طبیعی است و تنها باعث شده دوست داشتنی‌تر به نظر بیایند. این لبخند همیشه همراه آنها است حتی وقتی برای تسلط در گروه مبارزه می‌کنند و یا وقتی با آزردگی در پارک‌های آبی قصد حمله به بازدیدکننده‌ها را دارند.
دلفین‌ها هم می‌رقصند!
قبل از جفت‌گیری دلفین‌ها مرحله‌ای برای ابراز عشق در بین آنها وجود دارد. آنها ساعت‌ها همدیگر را دنبال کرده و به نوازش هم می‌پردازند به صورتی که شکم‌هایشان در تماس با هم می‌باشد در واقع می‌توان گفت که دلفین‌ها حیوانات بی‌بندوباری هستند آنها با هم جفت نمی‌شوند و در عوض هر دلفین در دفعات زیاد با یکی بعد از دیگری جفت‌گیری می‌کنند جفت‌گیری معمولاً در تابستان و یا پاییز صورت می‌گیرد و دوره آبستنی تقریباً حدود ۱۰ ماه می‌باشد بیضه‌ها به صورت کشیده و در محوطه شکمی قرار دارند.
آلت تناسلی نر در جیب پوستی مخصوصی قرار دارد که در هنگام تحریک خارج می‌شوند. توله‌ها از دم متولد می‌شوند و بلافاصله بعد از قطع بند ناف نوزاد باید برای اولین نفس کشیدن به سطح آب بیاید. توله‌های متولد شده نمی‌دانند چه کاری باید انجام دهند، اما مادران به توله‌های خود کمک کرده و آنها را به طرف سطح آب هل می‌دهند. توله‌ها که بعد از تولد ۹۵ سانتیمتر طول دارند و می‌توانند شنا کنند به همراه مادر خود به هر جایی می‌روند و از شیر پرچرب مادر خود که ۱۰ برابر شیر یک گاو ارزش کالریک دارد می‌نوشند و در عرض ۱ هفته دو برابر می‌شوند. گاهی تا ۱ سال و ۶ ماه به توله خود شیر می‌دهد. توله‌ها زمانی که مادر شنا می‌کند شیر می‌خورند البته در این هنگام مادر آهسته حرکت می‌کند پستان‌های مادر ۱ جفت بوده و در ناحیه شکمی در نزدیکی مهبل در داخل جیب پوستی (pauch) قرار دارد. تنها در زمان شیردهی نوک پستان‌ها خارج می‌شود و مادر برای اینکه زمان شیردهی کوتاه‌تر شود به مخزن مخصوص ذخیره شیر خود فشار وارد می‌کند، تا توله سریع‌تر برای تنفس به سطح آب باز گردد.
خطر دوستی
در بخشی از شرق اقیانوس آرام تن ماهیان و دلفین‌ها با هم شنا می‌کنند. برای صید تنها صیادان از تورهای گوش‌گیر استفاده کرده که در طول ۳۰ سال گذشته حدود شش میلیون دلفین با این تورها کشته شده‌اند. به‌طور کلی میزان صید جهانی دلفین‌ها هر ساله پانصد هزار رأس می‌باشد که ده درصد آن توسط ژاپنی‌ها صورت می‌گیرد.
دلفینتراپی
دلفینتراپی برای اولین بار در سال ۱۹۷۸ توسط یک روان‌پزشک به نام nathanson توسعه یافت و در چند سال اخیر در میان مردم جایگاه خاصی باز کرده است. این روش در ارتباط با تراپی‌های بین‌المللی مثل فیزیوتراپی و خواب‌تراپی استفاده می‌گردد. دلفینتراپی بهترین روش اصلاح رفتار بوده و برای بهبود بچه‌هایی با مشکلات معلولیت، سندرم دان، عقب ماندگی ذهنی و اوتیسم بکار می‌رود. محققین ادعا می‌کنند که صداهای دلفین‌ها می‌تواند امواج مغزی انسان را تغییر داده و باعث تقویت سیستم عصبی می‌شود. برای اینکه نباید دلفین‌ها در اسارت باشند دلایل بسیاری وجود دارد مردم باید بدانند که انسانها نمی‌توانند شرایط مساعدی را برای زندگی دلفین‌ها فراهم بیاورند. برخلاف چیزی که صاحبان آکواریوم دلفین‌ها میگویند، دلفین‌ها در شرایطی که بتواند رشد و زندگی طبیعی آنها را تضمین کند نگهداری نمی‌شوند. آکواریوم دلفین‌ها شدیدترین کاهش را در فضای زندگی و رفتار حرکتی طبیعی دلفین‌ها دارد. دلفین‌ها حیواناتی برای حیات‌وحش هستند، به زندگی در دریا، فرو رفتن و غواصی کردن تا عمق ۱۵۰ متر زیر سطح آب، پرش تا ارتفاع ۳ متر و شنا با سرعت ۴۰ کیلومتر در ساعت عادت دارند. این پستانداران در طبیعت وحشی روزانه ۱۰۰ کیلومتر را طی می‌کنند. حتی بزرگترین آکواریوم‌ها و استخرها در دنیا تنها ۱ درصد از فعالیت طبیعی آنها را فراهم می‌سازد. آکواریوم دلفین‌ها باعث کمبود توانایی در عملکرد گروهی می‌شود و این در حالی است که دلفین‌ها حیواناتی بسیار اجتماعی هستند. ارتباط بین مادر و بچه بسیار قوی و طولانی مدت است. آنها باعث انزوای اجتماعی دلفین‌ها می‌شود. انزوای اجتماعی در حیوانات باعث استرس، از دست رفتن اشتها، زخم معده و تضعیف سیستم ایمنی می‌شود.
دلفین‌ها با استفاده از طنین و انعکاس صدا با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و ارتباط آنها از طریق سیگنال‌های صوتی خاص می‌باشند. در یک استخر مصنوعی، دیوارهای استخر اکو ایجاد می‌کنند و باعث زیاد شدن انعکاس موج‌های صدا می‌شوند که تأثیر بدی بر روی دلفین‌ها دارد. آموزش دلفین‌ها چیزی همانند آموزش فیل‌ها و سایر حیوانات در سیرک‌های حیوانات می‌باشد. اگر نتوانند درس‌های خود را به‌درستی پس دهند مورد بدرفتاری قرار گرفته و در محفظه‌ها و تانکرهای کوچکتر حبس شده و تحت شرایط سخت روحی و استرس فراوان بدون غذا چند روزی را سپری کرده و در نهایت مجبور می‌شوند تا برخلاف طبیعت خود عمل کرده و تن به خواسته‌های خودخواهانه انسانها دهند. این آکواریوم‌ها بر روی توانایی فرار از محرک‌هایی که برای دلفین‌ها ناراحتی ایجاد می‌کنند نیز تأثیر می‌گذارد، که به دلیل نبود پناهگاه برای گریز از درگیری بین دلفین‌ها و تماس با انسانها می‌باشد. همه این عوامل منجر به مرگ و میر بسیاری می‌شوند. بچه دلفین‌ها در سن ۲ الی ۴ سالگی از مادرانشان گرفته می‌شوند و در اولین سال اسارتشان شانس ۵۳ درصدی برای بقا دارند. دلیل اصلی مرگ، استرس ناشی از خارج شدن از محیط طبیعی و ناتوانی در پذیرفتن سریع زندگی در اسارت می‌باشد.
و حقایقی دیگر
۵۰ درصد از دلفین‌های وحشی صید شده در طی فرآیند انتقال بین مسیرهای بین قارهای بسیار دور و نگهداری در آکواریوم جان خود را از دست می‌دهند دلفین‌های آسیب دیده، مسن و نامناسب برای دلفیناریوم به سرعت فروخته و کشته می‌شوند. نیمی از دلفین‌ها در ۲ سال اول اسارت می‌میرند و بقیه حدوداً به مدت متوسط ۶ سال زنده می‌مانند. طول عمر دلفین‌ها در طبیعت به طور متوسط ۵۰ سال می‌باشد. قیمت هر دلفین اسیر شده برای پارک‌های آبی که توسط قاتلین دلفین‌ها به دام میافتند در حدود ۲۰۰ هزار دلار می‌باشد. صنعت پارک‌های آبی یک صنعت چندین میلیون دلاری و سودآور می‌باشد بنابراین صاحبان و گردانندگان این صنعت با تبلیغات گسترده همیشه سعی خواهند داشت تا این کسب و کار خود را موجه جلوه داده و آن را خدمتی برای سرگرمی مردم و آموزش محیط‌زیست عنوان کنند.
این مطلب اولین بار در ماهنامه غذا، دام، کشاورزی (غدک) منتشر شده است.
