انسان امروزی دیگر در جایگاهی ایستاده که حتی نمی‌تواند دنیای بدون ارتباط ماهواره‌ای را تصور کند؛ روزی که نتواند مسابقات جهانی را به طور مستقیم ببیند، وقتی نه تلفن همراهی باشد، نه به طور مرتب در جریان وقایع و رخدادها باشد و نه بتواند طی روز چند بار احوالپرس اطرافیانش باشد. اما چنین موقعیتی تا دیروز یک رؤیا بود. نزدیک به ۳۰ سال پیش در کتاب دنیای شگفت انگیز ارتباطات ماهواره‌ای خواندم «روزی خواهد رسید که تلفن رادیویی مانند ساعت مچی همراه آدمی خواهد بود.» رویای ارتباط سریع بین انسان‌ها را آرتور سی. کلارک قریب ۷۰ سال قبل بر کاغذ نگاشت. در آن دوران مقاله او یک رؤیاپردازی تخیلی به شمار رفت. در آن روزگار، زمانی که مجله علمی وایرلس وورلد (دنیای بی‌سیم) در سال ۱۹۴۵ مطلبی با عنوان «رله فرازمینی: آیا ایستگاه‌های راکتی می‌توانند جهان را تحت پوشش رادیویی قرار دهند؟» از آرتور سی. کلارک به چاپ رساند، شاید در سراسر جهان یک‌صد نفر هم تصور نمی‌کردند روزی این نظریه کلارک بتواند به یکی از بزرگ‌ترین تحولات ارتباط بین انسان‌ها تبدیل شود. البته حق داشتند؛ در دورانی که ارتباطات تنها از طریق سیم‌های مسی برقرار می‌شد و رابطه تنها صوتی بین اروپا و آمریکا از طریق صدها کیلومتر کابل کاشته شده در دل اقیانوس میسر بود، چطور می‌شد تصور کرد روزگاری بتوان به راحتی صوت و تصویر زنده در عرض کمتر از چند ثانیه تمام دنیا را بپیماید.
نخستین رویاهای بشر برای ایجاد ارتباط بین نقاط مختلف زمین در ۱۲ آگوست ۱۹۶۰ با فرستادن یک گوی نقره‌ای به مدار زمین میسر شد. «اکو» یک بالون نقره‌ای بود که در فضا باد می‌شد و تنها انعکاس دهنده امواجی بود که به بدنه‌اش می‌خورد. به این ترتیب نخستین ماهواره مخابراتی جهان در مدار زمین قرار گرفت، اما این قدم بسیار کوچکی در برابر گام‌های بعدی به شمار می‌رود. اکو تنها می‌توانست مانند آینه‌ای عمل کند و امواج تلویزیونی یا رادیویی را که به سوی آن فرستاده می‌شد، به نقاط مشخصی از زمین که ایستگاه‌های گیرنده در آنجا مستقر بود، منعکس می‌کرد. گام بعدی با پرتاب ماهواره ۲۳۰ کیلوگرمی «کوریر -۱ ب» در ۴ اکتبر ۱۹۶۰ برداشته شد. این ماهواره بر خلاف اکو، توان تقویت امواج دریافتی را هم داشت. اما نخستین قدم برای عمومی شدن خدمات مخابراتی، روز ۱۰ ژوئیه ۱۹۶۲ با در مدار قرار گرفتن «تلستار-۱» انجام شد. این ماهواره را شرکت «تلفن و تلگراف آمریکا» خریداری کرد و به وسیله سازمان فضانوردی آمریکا ناسا از پایگاه پرتاب‌های فضایی کاناورال با یک موشک از نوع دلتا، در مدار قرار گرفت. برای این ماهواره ۷۷ کیلوگرمی مداری با اوج و حضیض ۹۴۵-۵۶۴۳ کیلومتر در نظر گرفته شده بود که زمین را تحت زاویه ۴۴/۸ درجه هر ۱۵۷/۸ دقیقه یک دور می‌چرخید.
تلستار- ۱، نخستین ارتباط مستقیم تلویزیونی در جهان را امکان‌پذیر ساخت. اما گام مهم برای تحقق رویای آرتور سی. کلارک با پرتاب ماهواره «ارلی برد» یا «سینکام- ۲» برداشته شد؛ نخستین ماهواره‌ای که در مدار زمین قرار گرفت. این مدار که با زمین حدود ۳۶ هزار کیلومتر فاصله دارد، تقریباً یک سوم زمین را تحت پوشش دارد. به این ترتیب با استقرار سه ماهواره، کل زمین می‌تواند از مزایای فناوری‌های ماهواره‌ای بهره‌مند شود. سینکام ماهواره‌ای مخابراتی با وزن ۳۹ کیلوگرم در ۲۶ ژوئیه ۱۹۶۳ از پایگاه فضایی کاناورال به فضا پرتاب شد و در مداری با اوج ۳۵۸۹۱ و زاویه شیب ۳۲/۷ هر ۱۴۴۱ دقیقه زمین را یک دور می‌زد. در لحظه‌ای که شما این مطلب را می‌خوانید، صدها ماهواره با توانایی‌های مختلف در مدارهای کم ارتفاع یا با فاصله‌های بالا در اطراف زمین می‌چرخند و به شما توانایی آن را می‌دهند که هر لحظه با هر نقطه از دنیا در تماس باشید. امروز دیگر فناوری‌های ارتباطات، فاصله‌های طولانی را از بین برده و سیاره زمین را به دهکده‌ای کوچک تبدیل کرده که دیگر در آن بُعد مسافت بی معناست.
این مطلب اولین بار به قلم سیروس برزو در مجله دانشمند منتشر شده است.
