جیوان گاسپاریان (Djivan Gasparyan) نوازندهٔ سرشناس ساز دودوک، آهنگ‌ساز و آهنگ‌ساز فیلم متولد سال ۱۹۲۸ میلادی در سولاک ارمنستان است.
جیوان گاسپاریان از شش سالگی شروع به نواختن ساز اصیل ارمنستان یعنی دودوک کرد و نخستین اجرای او، تکنوازی در گروه رقص و آواز سنتی ارکستر سمفونیک تاتول آلتونیان، در ۲۱ سالگی بود.
جیوان گاسپاریان درباره زندگی و اولین آشنایی‌اش با دودوک می‌گوید:
تنها شش سال داشتم. مادرم فوت کرده و پدرم هم به جنگ رفته بود و من در یتیم خانه، دوران کودکی سختی را می‌گذراندم. در آن دوره جاهایی بود که مثل سینماهای امروزی فیلم نشان می‌دادندو از آنجا که فیلم‌های آن زمان صامت (بی‌صدا) بودند سه نفر نوازنده زیر پرده می‌نشستند و با نواختن دودوک نمایش فیلم را همراهی می‌کردند. اولین بار که صدای دودوک را شنیدم خیلی خوشم آمد. در میان آن سه نوازنده، استادی هم بود به نام مارکار مارکاریان؛ خود را به او رساندم و از او خواهش کردم که یک دودوک هم به من بدهد؛ خیلی خشن جواب داد که می‌خواهی چکار؟ برو درست را بخوان مگر پدر و مادر نداری؟
جیوان گاسپاریان
روزی پیش او رفتم و پول ناچیزی را که از فروش ظرف و ظروف کهنهٔ خانه به دست آورده بودم به او دادم؛ پول‌ها و دست کوچک عرق کرده مرا پس زد، دودوک ساده‌ای را از جیب درآورد به من داد و گفت: برو بزن؛ تو شاید آدم خواهی شد. از خوشحالی در پوست نمی‌گنجیدم؛ در طول زمستان یک لحظه دودوک را از لبانم دور نکردم و نواختن نخستین آهنگ را که «دِلِ یامان» نام داشت فرا گرفتم. بهار بعد، بار دیگر نزد استاد مارکاریان رفتم و از او خواهش کردم که به نواختن من گوش دهد. گوش کرد و اشک از چشمانش سرازیر شد. دودوک بهتری به من داد و گفت: برو بزن؛ تو نوازندهٔ زبردستی خواهی شد. این حرف استاد مشوق من شد تا در هفده سالگی به نواختن دودوک مسلط شوم.
جیوان گاسپاریان
جیوان گاسپاریان وقتی که نوزده سال داشت از دست ژوزف استالین رئیس جمهور وقت شوروی یک ساعت مچی جایزه گرفت. در ۱۹۵۷ میلادی، در همایش بزرگ موسیقی یونسکو در مسکو، با پنج هزار شرکت‌کننده دیگر به رقابت پرداخت و برنده جایزه نخست شد. در سالهای ۱۹۵۹، ۱۹۶۳، ۱۹۷۲ و ۱۹۸۰ میلادی چهار نشان طلای مسابقات یونسکو و در سالهای بعد نیز شش نشان دیگر به گردن او آویخته شد. جیوان گاسپاریان در ۵۲ سالگی به دانشگاه رفت و پس از فارغ‌التحصیلی شروع به آموزش موسیقی کرد.
جیوان گاسپاریان تاثیر به‌سزایی در معرفی ساز دودوک به جهانیان داشته است. نوای دودوک او در فیلم مشهور گلادیاتور به کارگردانی ریدلی اسکات و آهنگسازی هانس زیمر توجه بسیاری از مردم جهان را به این ساز جلب نمود.
دودوک (Duduk)، یا تزیراناپوق (Tsiranapogh) اصیل‌ترین ساز ارمنیان در بین دیگر سازهای ملی آنان به شمار می‌رود. موسیقی شناسان ارمنی، استناد به شواهد تاریخی و داده‌های باستان‌شناسی قدمت این ساز را به ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد و تاریخ موسیقی دودوک ارمنی را به دوران پادشاهی تیگران بزرگ در سرزمین کوهستانی ارمنستان دانسته‌اند؛ ولی دانشمندان غربی قدمت این ساز را به ۱۵۰۰ سال پیش می‌دانند.
دودوک را از استخوان و بعدها از نی می‌ساختند اما از سده پنجم میلادی از چوب و نی در ساخت دودوک به‌صورت معیار درآمده است. رمز صدای غمناک و ویژه دودوک در استفاده از دو قطعه لوله هم محور، قطر بیشتر لوله و قدرت تنفسی فوق‌العاده نوازنده نهفته است. قسمت بلند دودوک از چوب قدیمی درخت زردآلویی که میوه آن هسته تلخی دارد و بخش دهنی آن را از یِقِگ (yegheg) که در ساحل رود ارس می‌روید می‌سازند.
در ادامه این نوشته بخش‌هایی از اجرای جیوان گاسپاریان را مشاهده می‌کنید.
